Με αφορμή το διάστημα 1-19 Νοεμβρίου, που είναι αφιερωμένο στη δράση κατά της παιδικής κακοποίησης, η Θεοδώρα Νιώπα, κοινωνική λειτουργός και συντονίστρια του Κέντρου Θεραπείας Τραύματος «Πρωτοβουλία για το Παιδί» μιλά στο Ethnos.gr για τα θύματα και τους λόγους που, ακόμα και εν έτει 2021, τα θύματα διστάζουν να πουν ανοιχτά τις ιστορίες τους.
Ένα από αυτά είναι και η χρονοβόρα δικανική εξέταση των περιστατικών σεξουαλικής -κυρίως- κακοποίησης, αφού οι καταγγελίες πάρουν τον δρόμο της Δικαιοσύνης. Με άλλα λόγια, μόλις αυτό γίνει, ανήλικοι καλούνται να καταθέσουν σε άγνωστους αναρίθμητες φορές. Τα παιδιά φτάνουν σε αστυνομικά τμήματα, ιατροδικαστικές υπηρεσίες, εισαγγελίες, ανακριτικά γραφεία, υπηρεσίες ψυχικής υγείας και σε όλα αυτά δεκάδες φορές και για χρόνια, πολλά χρόνια. Από το 2017 όμως, όπως συμπεραίνουμε αναζητώντας πληροφορίες για το θέμα, θα έπρεπε η διαχείριση των συμβάντων να γίνεται μια μόνο φορά με τη βοήθεια εκπαιδευμένου δικανικού ψυχολόγου σε ειδικούς, φιλικούς προς αυτά διαμορφωμένους χώρους, τα περίφημα «Σπίτια του Παιδιού», μιας πρωτοβουλίας του Κεντρικού Επιστημονικού Συμβουλίου για την Πρόληψη και την Αντιμετώπιση της Θυματοποίησης και της Εγκληματικότητας των Ανηλίκων (ΚΕΣΑΘΕΑ) που δεν υλοποιήθηκε ωστόσο ποτέ.
Θέτουμε το ερώτημα στην κυρία Θεοδώρα Νιώπα, κοινωνική λειτουργό, συντονίστρια του Κέντρου Θεραπείας Τραύματος στην οργάνωση «Πρωτοβουλία για το Παιδί» που εδρεύει στη Βέροια. Όπως η ίδια εξηγεί, το «Σπίτι του Παιδιού» είναι ένας χώρος ειδικά διαμορφωμένος και οργανωμένος με τρόπο που να αποπνέει παιδικότητα, ενώ οι υπηρεσίες προσφέρονται από άτομα εκπαιδευμένα να ανταποκρίνονται σε ψυχικά και σωματικά τραυματισμένα παιδιά. Ιδανικά, όλες οι υπηρεσίες οι οποίες πρέπει να προσφερθούν σε ένα παιδί βρίσκονται στον ίδιο χώρο και όλες οι διαδικασίες για την στοιχειοθέτηση και τεκμηρίωση της σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών ολοκληρώνονται μέσα σε κάποιες ώρες. Έτσι, το ταξίδι θα γινόταν πιο σύντομο, χωρίς την επανάληψη της ίδιας φρικιαστικής ιστορίας σε διαφορετικούς ανθρώπους, σε διαφορετικά γραφεία που φοβίζουν και απωθούν.
Το ΚΕΣΑΘΕΑ συγκροτήθηκε με σκοπό τη γνωμοδότηση προς το Υπουργείο Δικαιοσύνης πάνω σε θέματα πρόληψης της νεανικής παραβατικότητας και της θυματοποίησης των παιδιών, οδηγήθηκε όμως σε αδράνεια λόγω της μετάθεσης της αρμοδιότητος χάραξης της αντεγκληματικής πολιτικής στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, ενώ θα μπορούσε να συνεισφέρει τα μέγιστα στην τροποποίηση των πολιτικών που αφορούν στην προστασία της ανηλικότητας, τόσο σε θέματα που αφορούν την παιδική προστασία, όσο και στα ζητήματα της νεανικής παραβατικότητας, τα ποσοστά της οποίας επίσης αυξάνονται ραγδαία τα τελευταία χρόνια.
Είναι όμως εξαιρετικά σημαντικά όσα περιγράφει η κυρία Νιώπα σχετικά με την εν λόγω διαδικασία και το ψυχολογικό φορτίο που ένα θύμα καλείται να διαχειριστεί κατά τη διάρκεια αυτής. «Κάθε παιδί που αναφέρει σεξουαλική κακοποίηση καλούμαστε να το συνοδεύσουμε για την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης της διαδικασίας σε πέντε διαφορετικές αρμόδιες υπηρεσίες, σε διαφορετικούς τόπους και σε διαφορετικούς χρόνους. Μερικές φορές το ανήλικο θύμα μπορεί να χρειαστεί να επισκεφτεί την ίδια υπηρεσία δύο ή τρεις φορές. Συνολικά η ολοκλήρωση της πρώτης φάσης της έρευνας μπορεί να διαρκέσει και ένα μήνα, ενώ η ολοκλήρωση κάποιων γνωματεύσεων μπορεί να χρειαστεί ακόμα περισσότερους. Σε όλες αυτές τις υπηρεσίες θα ζητηθεί από το παιδί να μιλήσει σε τελείως άγνωστα άτομα, εντός συγκεκριμένου χρονικού πλαισίου που τίθεται από τους επαγγελματίες, για τις πιο οδυνηρές, εξευτελιστικές, κακοποιητικές, ντροπιαστικές εμπειρίες που υπέστη», τονίζει.
«Έχουμε δει παιδιά να καταρρέουν ψυχολογικά»
«Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων μιλά για έναν δράστη - άνθρωπο οικείο, της οικογένειας, στενής ή ευρύτερης, γιατί μόνο 5% των σεξουαλικών κακοποιήσεων προκαλείται από άγνωστο άτομο. Τα αμφιθυμικά συναισθήματα του παιδιού που καταγγέλλει έναν οικείο είναι τεράστιας έντασης. Πολύ έντονα συναισθήματα ντροπής και φόβου εκφράζονται από τα θύματα στην ιατροδικαστική εξέταση. Για το μεγάλο αυτό ταξίδι με τους ενδιάμεσους σταθμούς και τις υπηρεσίες που προαναφέρατε, τα παιδιά πρέπει να ενημερώνονται και να προετοιμάζονται. Ποια προετοιμασία όμως μπορεί να αποτρέψει τη δευτερογενή αυτή κακοποίηση; Καμία. Γιατί για να ολοκληρωθούν όλες αυτές οι δύσκολες διαδικασίες, τον έλεγχο τον έχουν οι άλλοι. Όπως και στην κακοποίηση. Έχουμε δει παιδιά να καταρρέουν ψυχολογικά με το πέρας του ταξιδιού αυτού. Και εμείς ως επαγγελματίες νιώθουμε άβολα. Εκείνα μας εμπιστεύθηκαν κάτι πολύ σοβαρό κι εμείς δεσμευτήκαμε να το προωθήσουμε στη Δικαιοσύνη», σημειώνει με έμφαση η κοινωνική λειτουργός.
Κενά στη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού
Για ποιον όμως λόγο υπάρχουν ακόμα κενά στις δομές και στη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού παρόλο που μιλάμε για ένα τόσο σοβαρό πρόβλημα που έχει μόνο αυξητικές τάσεις; Η κυρία Νιώπα αναγνωρίζει πως οι ρυθμίσεις που εισήγαγε η εφαρμογή του Νόμου 3500/2006 και οι λοιπές νομοθετικές εναρμονίσεις στον Ποινικό Κώδικα που ακολούθησαν, με τις οποίες αναγνωρίστηκε η ενδοοικογενειακή βία ως εγκληματική και συνεπώς αξιόποινη πράξη, υποχρέωσε τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες σε θετικές προσαρμογές προκειμένου να ανταποκριθούν στην αντιμετώπιση του μεγάλου αυτού ζητήματος.
Σήμερα, επισημαίνει, ο κρατικός μηχανισμός έχει τη δυνατότητα να ανταποκρίνεται αποτελεσματικότερα στις αναφορές και καταγγελίες κακοποίησης εντός του οικογενειακού περιβάλλοντος (οι οποίες πληθύνονται και εξαιτίας της διατήρησης της ανωνυμίας του καταγγέλλοντος) και να παραπέμπει υποθέσεις παιδικής κακοποίησης στη Δικαιοσύνη.
Οι λειτουργοί της Δικαιοσύνης (και λιγότερο της Αστυνομίας, της Εκπαίδευσης και των υπηρεσιών Πρόνοιας) είναι περισσότερο εκπαιδευμένοι στη διαχείριση των περιστατικών σε σύγκριση με την περασμένη εικοσαετία. Εξάλλου η σύσταση στα πλαίσια των Δήμων Ομάδων Προστασίας Ανηλίκων (Ο.Π.Α.) στελεχωμένων από κοινωνικούς επιστήμονες, για την παρακολούθηση της πορείας παιδιών και οικογενειών μετά από καταγγελίες παιδικής κακοποίησης, πρόσθεσε μία επιπλέον σημαντική δυνατότητα στο έργο της παιδικής προστασίας που μέχρι τότε καλούνταν να φέρουν εις πέρας μόνο οι Διευθύνσεις Κοινωνικής Πρόνοιας της Περιφερειακών Ενοτήτων. Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (Ε.Κ.Κ.Α.) έχει επίσης συνεισφέρει θετικά -μεταξύ άλλων- με τη λειτουργία «Εθνικής Γραμμής Παιδικής Προστασίας», τηλεφωνικής γραμμής (με το νούμερο 1107) που προσφέρει υποστήριξη σε πολίτες και επαγγελματίες για θέματα που άπτονται της παιδικής κακοποίησης.
Ωστόσο, κατά την συζήτησή μας, υπογραμμίζει πως η υποδοχή καταγγελίας περιστατικού παιδικής κακοποίησης και η πρώτη ανταπόκριση σε αυτό αποτελεί το αρχικό στάδιο της αντιμετώπισης του προβλήματος. Η ουσιαστική και ολοκληρωμένη αντιμετώπισή της είναι μια σύνθετη και πολύ δύσκολη διαδικασία που απαιτεί συστηματική διεπιστημονική παρέμβαση σε επίπεδο ατόμου - θύματος, αλλά και σε αυτό της οικογένειας και της κοινότητας. Η ανάρρωση ενός παιδιού από την κακοποίηση που υπέστη προϋποθέτει προφανώς την αποτροπή επανάληψής της και -κυρίως- την προσπάθεια θεραπείας του ψυχικού τραύματος που προκλήθηκε.
Σε αυτά θα πρέπει να προστεθεί και η απελευθέρωση του παιδιού και των οικείων του από την οικογενειακή δυσλειτουργία, που ευνοεί την κακοποιητική συμπεριφορά, εφόσον βέβαια αυτό είναι δυνατόν. «Μια βραχεία και κατευναστικού χαρακτήρα παρέμβαση στην οικογένεια που στους κόλπους της εμφανίζονται φαινόμενα κακοποίησης δεν είναι δυνατόν παρά να έχει βραχύβια αποτελέσματα.
Και αυτό συμβαίνει για τον εξής λόγο: τα μέλη της οικογένειας αντιλαμβάνονται την εμπλοκή των υπηρεσιών ως απειλή και συνήθως αυτό οδηγεί σε μια συσπείρωση και προσωρινή - προσχηματική συμμόρφωση, που μετά την απόσυρση των επαγγελματιών δίνει τη θέση της στις προηγούμενες παθολογικές συμπεριφορές», λέει χαρακτηριστικά.
Σε ό,τι αφορά τις περιπτώσεις που απαιτείται η απομάκρυνση ενός κακοποιημένου παιδιού από το οικογενειακό περιβάλλον, τα πράγματα είναι ακόμα πιο περίπλοκα. Οι επαγγελματίες παιδικής προστασίας αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρά επίσης προβλήματα για την εύρεση κατάλληλης λύσης. Την αναγκαιότητα της προσωρινής φιλοξενίας κακοποιημένων παιδιών καλύπτουν δυστυχώς τα νοσοκομεία ή οι παιδοψυχιατρικές κλινικές - όπου υπάρχουν. Η αναγκαιότητα δομών προσωρινής φιλοξενίας παιδιών είναι τεράστια, όπως και η πρόοδος του θεσμού της προσωρινής αναδοχής τους, καθώς η κάλυψη του προβλήματος και από τις δομές μακράς φιλοξενίας δεν αποτελεί ενδεδειγμένη λύση.
Οι πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος εμφανίζονται όταν αποφασιστεί από τις Αρχές ότι ένα κακοποιημένο παιδί πρέπει να απομακρυνθεί από το οικογενειακό περιβάλλον και να ενταχθεί σε ανάδοχη οικογένεια (στην καλύτερη περίπτωση - συνήθως ατελέσφορη) ή στους κόλπους μίας δομής μακράς φιλοξενίας, επειδή κακοποιήθηκε σε βαθμό και με μορφή τέτοια, που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί πια να παραμείνει στην οικογένειά του.
Οι εμπειρίες της διαχείρισης αυτής της δεύτερης φάσης περιστατικών κακοποίησης/παραμέλησης, είναι πραγματικά οδυνηρές. Η ψυχοκοινωνική ανάταξη ενός παιδιού με τόσο άσχημες εμπειρίες είναι διαδικασία δύσκολη, πολύπλοκη και μακρόχρονη, που απαιτεί ατομική προσέγγιση και εντατική προσήλωση. Αυτή τη διαδικασία δεν μπορούν σίγουρα να εξυπηρετήσουν κρατικές ή άλλες δομές της κοινωνίας των πολιτών που έχουν ιδρυματικό ή κοινοβιακό χαρακτήρα. Επομένως η απόφαση για την τοποθέτηση ενός τραυματισμένου παιδιού που δεν γνώρισε (στις περισσότερες περιπτώσεις) παιδική ηλικία είναι εξαιρετικά κρίσιμη για το μέλλον του και αυτοί που θα την πάρουν οφείλουν να σταθμίσουν πολλούς παράγοντες, σε ένα περιβάλλον μεγάλης έλλειψης εναλλακτικών λύσεων.
Ιδιαίτερα η έλλειψη ειδικών δομών υποδοχής και θεραπείας βαριά κακοποιημένων παιδιών, που έχουν υποστεί σημαντικές ψυχικές βλάβες επιτείνει το πρόβλημα, καθώς αυτά τα άτομα δεν πρέπει για κανένα λόγο να «κακοποιούνται» για δεύτερη φορά, οριστικά πια, τοποθετούμενα σε ψυχιατρικά καταστήματα, κάτι που δυστυχώς συμβαίνει. Τα ίδια αυτά παιδιά δεν ενδείκνυται να τοποθετούνται σε δομές παιδικής προστασίας, όταν η κατάσταση και η συμπεριφορά τους αποτελούν οιονεί κακοποιητικό παράγοντα για τα άλλα φιλοξενούμενα ανήλικα.
- Η πανελλαδική γραμμή παροχής συμβουλών σε παιδιά, εφήβους και γονείς, 11525 στελεχώνεται από Ψυχολόγους και Κοινωνικούς Λειτουργούς. Η γραμμή λειτουργεί από Δευτέρα έως Παρασκευή, ώρες 09:00 έως 21:00. Τα θέματα που αφορούν τις υπηρεσίες της Γραμμής είναι: συμβουλές σε παιδιά και εφήβους, πληροφορίες για αρμόδιους φορείς για το παιδί, προσωπικές συναντήσεις με ειδικούς κατόπιν αξιολόγησης και καταγγελίες για περιστατικά κακοποίησης ανηλίκων.
- Η «Πρωτοβουλία για το Παιδί» ιδρύθηκε το 2008 και είναι σωματείο μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, αφοσιωμένο στην υπόθεση της προστασίας και της φροντίδας παιδιών που βρίσκονται σε ανάγκη και σε κίνδυνο: ορφανών, παραμελημένων, κακοποιημένων ή εγκαταλειμμένων παιδιών. Στηρίζεται στον εθελοντισμό και οι πόροι της προέρχονται κυρίως από δωρεές και δικές της δράσεις. Όσοι επιθυμούν να καταγγείλουν περιστατικά παιδικής κακοποίησης και παραμέλησης μπορούν να τηλεφωνήσουν σε 24ωρη βάση στο 23310-23700, με εμβέλεια την Ημαθία και τους όμορους νομούς.
Ρεπορτάζ: Ρεπορτάζ: Κυριακή Αξιώτη
Πηγή: Ethnos.gr
