Στα τέλη του 19ου αι. η πόλη της Βέροιας, λόγω των εδαφολογικών χαρακτηριστικών της και της ιδιαίτερης πληθυσμιακής σύνθεσής της, επιλέχθηκε από διάφορες ετερόκλητες εξωτερικές ομάδες ως πρόσφορο πεδίο ικανοποίησης ληστρικών, σοβινιστικών και λοιπών επιδιώξεων.
Από το 1892 μια ομάδα άτακτων οπλοφόρων (στην πλειοψηφία Αλβανών), υπό την προστασία του υψηλόβαθμου στην οθωμανική διοικητική ιεραρχία της πόλης Χακήμ εφέντη, επιδιδόταν προκλητικά κι ανεμπόδιστα σε αρπαγές, ληστείες, βιαιοπραγίες, ακόμη και δολοφονίες (ενδεικτικά αναφέρω την εν ψυχρώ δολοφονία του Βεροιώτη καφετζή Δημητρίου Φουντούκα στις 10-5-1892).
Ο τότε μητροπολίτης Βέροιας-Νάουσας Κοσμάς Ευμορφόπουλος, ως πρόεδρος των συλλογικών οργάνων της ελληνικής κοινότητας της πόλης, κατ’ επανάληψη με επιστολές του αφενός διαμαρτύρονταν για τα έκτροπα στην οθωμανική κεντρική διοίκηση της Θεσσαλονίκης και αφετέρου επισήμαινε με αγωνία στον μητροπολίτη Θεσσαλονίκης τις συστηματικές προπαγανδιστικές ενέργειες του βουλγαρικού και του ρουμανικού κομιτάτου, τα οποία με προσφορές άφθονου χρήματος επεδίωκαν να υφαρπάξουν την εθνική συνείδηση του πληθυσμού της ευρύτερης περιοχής, που εκείνη την περίοδο υπέφερε από μεγάλη φτώχεια. [Αναλυτικότερα: Γ. Χιονίδης, 1987, Ο Μακεδονικός Αγώνας στην περιοχή της Βέροιας]
Μπροστά σ’ αυτή την ανησυχητική αλληλουχία γεγονότων, μια ομάδα Ελλήνων πολιτών της Βέροιας ανέλαβε, κάτω από το βλοσυρό βλέμμα της οθωμανικής διοίκησης, τη ριψοκίνδυνη πρωτοβουλία να οργανώσει την αντίσταση της ελληνικής κοινότητας. Όπως μνημονεύει ο Αν. Χριστοδούλου (Ιστορία της Βέροιας, Βέροια 1960) η πρώτη συνεδρίαση έγινε στο πατρικό του σπίτι (διασωζόμενο ακόμη ομώνυμο αρχοντικό) με τη συμμετοχή των: Αναστασίου Σιορμανωλάκη (κτηματία), Κωνσταντίνου Μαλούτα, Μερκουρίου Καρακωστή, Αθανασίου Παπαδήμου, Εμμανουήλ Φουντούκα, Περικλή Χριστοδούλου (εμπόρων), Δημητρίου Τούσα, Εμμανουήλ Βελτσίδη (ιατρών), Χαράλαμπου Ιωαννίδη, Αντωνίου Τσικερδάνου, Εμμανουήλ Ζάχου (εκπαιδευτικών). Αποφασίστηκε η ίδρυση μιας τοπικής πατριωτικής οργάνωσης, υπό την ονομασία «Εθνική Άμυνα» και η οποία κατά τα πρότυπα της Φιλικής Εταιρείας θα αναλάμβανε τη μύηση κατοίκων της πόλης και της ευρύτερης περιοχής ενάντια στην ρουμανο-βουλγαρική προπαγάνδα. Ως επικεφαλής εκλέχθηκε ο Αναστάσιος Σιορμανωλάκης, ενώ η ορκωμοσία των νέων μελών ανατέθηκε στον αρχιμανδρίτη Αμβρόσιο (μετέπειτα μητροπολίτη). Σε μικρό χρονικό διάστημα συστρατεύθηκε με ενθουσιασμό στο έργο της «Εθνικής Άμυνας» πολύ μεγάλος αριθμός Βεροιέων πολιτών…
Στο πλαίσιο της οργάνωσης και συντονισμού του Μακεδονικού Αγώνα την Κυριακή 12 Ιουνίου 1904 έλαβε χώρα στην πόλη μας μια προσχηματική πολιτιστική εκδήλωση, η οποία έχει μείνει στην τοπική ιστορική μνήμη ως «Εθνική Εκδρομή».
Όπως έχει διασώσει και πάλι ο Αν. Χριστοδούλου (Η συμβολή της Βεροίας εις τον Μακεδονικόν Αγώνα, Βέροια 1965) με αφετηρίες το Μοναστήρι, τη Φλώρινα, τη Νάουσα, την Έδεσσα, τη Θεσσαλονίκη και άλλες περιοχές οργανώθηκε μαζική σε συμμετοχή εκδρομή προς τη Βέροια μέσω σιδηροδρόμου. Μεταξύ των εκδρομέων, συμπεριλαμβάνονταν και οι μητροπολίτες Θεσσαλονίκης Αλέξανδρος, Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης και Εδέσσης Στέφανος. Πλήθος Βεροιέων, γνωρίζοντας τον πραγματικό σκοπό αυτής της συγκέντρωσης υποδέχθηκε με ενθουσιασμό στο σιδηροδρομικό σταθμό της Βεροίας τους εκδρομείς και στη συνέχεια όλοι μαζί κατευθύνθηκαν προς την κεντρική πλατεία της πόλεως, την «Εληά» υπό τους ήχους των Φιλαρμονικών Βεροίας και Θεσσαλονίκης. Στη μουσικοχορευτική εκδήλωση που ακολούθησε είχαν πρωταγωνιστική συμμετοχή και περί τους 30 «ρουγκατσιάρηδες*» χορευτές από την Φυτειά (τότε Τσόρνοβο).
[ * Το χορευτικό δρώμενο «ρουγκάτσια» διασώζεται ως σήμερα και αναφέρεται σε τιμητική ενθύμηση των Ελλήνων αρματολών, οι οποίοι κατά την τουρκοκρατία αναλάμβαναν τη φύλαξη της ευρύτερης περιοχής Βέροιας-Ρουμλουκιού]
Για να καταλήξει ο τοπικός ιστοριογράφος: «Κανείς δεν αντιλήφθηκε τον πραγματικό σκοπό της εκδρομής, η ο ποία στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Όταν το βράδυ αναχωρούσαν και πάλι τα τρένα από τη Βέροια προς τους διάφορους προορισμούς τους, το τρένο που είχε έρθει από τη Θεσσαλονίκη αναχώρησε με πολύ λιγότερους επιβάτες απ’ όσους είχε αρχικά μεταφέρει. Αρκετοί απ’ αυτούς έμειναν στην περιοχή της Βεροίας, άλλοι προωθήθηκαν
στα βουνά της Μακεδονίας, ενώ τα όπλα και τα πολεμοφόδια που μεταφέρθηκαν
κρυμμένα στα τρένα, διοχετεύθηκαν όπου υπήρχε ανάγκη».
Η φιλαρμονική της Αδελφότητας «Μέλισσα» σε φωτογραφία του 1901
Πρώτη σειρά από δεξιά καθισμένοι:
Εμμ. Παπαδήμος, Γ. Τζήκας, Αντ. Ζαφάρας, Θεμ. Μπουλασίκης, Εμμ. Φουντούκας
Δεύτερη σειρά καθισμένοι, το Διοικητικό Συμβούλιο
Θ. Χατζηνικολάκης, Στ. Μαλούτας, senior Petsioti (αρχιμουσικός), Στ. Σακελλαρίδης, Αναστ. Αντωνιάδης, Αρ.Ζωγράφος.
Τρίτη σειρά όρθιοι
Δ. Σιτσάνης, Εμμ. Σουφουρλής, Αντ. Καρατζόγλου, Δ. Κανάκης, Δ. Δαβόρας, Γρ. Ωρολογάς, Κ. Παρναβέλας, Δ. Λυγγεράς.
Τέταρτη σειρά όρθιοι
Εμμ. Αντωνιάδης, Π. Τζιντός, Π. Χριστοδούλου, Εμμ. Ζάχος, Αθ. Μαλλιαράς, Εμμ. Βλαχογιάννης, Γ. Σαράφογλου, Δ. Παπαθεοκλήτου
Διακρίνονται στην πρώτη σειρά και οι μικροί. Μεν. Χατζηνικολάκης, Alfonso Petsioti.
