Γράφει ο
Θωμάς
Γαβριηλίδης
Ο ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ
ΔΗΜΩΝΑΚΤΑ
1. –Τάφε, για πες μου τούτη δω η στήλη τίνος είναι;
2. Κάτω απ’ την κρύα πλάκα σου, για πες, ποιος είν’ θαμμένος
3. από την αξιολύπητη μοίρα του δαμασμένος;
4. –Είναι ο Δημώνακτας,
παιδί της Σαλαμίνας άξιο,
5. ο πρώτος και καλύτερος στα εμπορικά
ταξίδια,
6. που από τ’ αρμυροπέλαγα στ’ ολόπικρο
λιμάνι
7. άραξε του Αχέροντα, αφήνοντας στη μάνα
8. κλάματα και φαρμακερά δάκρυα και
στον πατέρα
9. γιατί δεν του ανάψανε του γάμου τη λαμπάδα
10. και δεν του τραγουδήσανε της νύφης
το τραγούδι,
11. μα μόνο θρήνους γοερούς των
εικοσιοχτώ του χρόνων.
12. Ο Άδης δεν είναι κακός, κι αφού θα πεις
το «χαίρε»,
13. ξένε, προσπέρασε, γιατί τους
πρόσκαιρους ανθρώπους
14. ο ίδιος πλους όλους τους πάει κει πού ‘ναι
οι πεθαμένοι.
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
1. –Τύμβε, τίνος τόδε σήμα; Τεάν υπό
λισσάδα κείται
2. τις, φράσον, οικτροτάταν μοίραν ενεγκάμενος;
3.-Δημώναξ, Σαλαμίς ον εθρέψατο παίδα
φέριστον
4. εμπορίαις, πικρόν δ’ εις Αχέροντ’ έμολεν,
5. πόντον επιπλώσας αλιμυρέα, και
πολυκλαύτω
6. ματέρι και γενέτα στυγνά λιπών δάκρυα:
7. ουχ ήψαν φως γαρ το γαμήλιον ουδ’ υμέναιον
8. έκλαγον, αλλά γόους οκτακαιεικοσέτους.
9. Ου κακός εστ’ Αΐδας. Πάριθι, ξένε,
«χαίρε» προσείπας
10. κοινός επεί θνατοίς ο πλόος εις φθιμένους.
ΣΧΟΛΙΑ
Το επίγραμμα του εικοσιοκτάχρονου Κύπριου έμπορου Δημώνακτα, ο οποίος θαλασσοπνίχτηκε σ’ ένα εμπορικό του ταξίδι τον 2ο αιώνα π.Χ., βρέθηκε χαραγμένο πάνω σε μια επιτύμβια πλάκα από λευκό μάρμαρο στον Άγιο Σέργιο, κοντά στα αρχαία ερείπια της Σαλαμίνας της Κύπρου.
Πρωτοπαρουσιάστηκε από τον Δ. Πιερίδη με μια επιστολή του στον κόμητα DE VOGUES στις 25 Δεκεμβρίου 1865, την οποία αυτός αναδημοσίευσε αυτούσια το 1866 στο RA13 (66437-41) προσθέτοντας δικές του παρατηρήσεις και μεταφράσεις (66441-43).
Σε μένα το προαναφερθέν επίγραμμα περιήλθε πριν από αρκετό καιρό, σχολιασμένο και πιστά μεταφρασμένο, χάρη στον παλιό μου άριστο μαθητή και τώρα εκλεκτό φίλο, τον νομικό και συγγραφέα Απόστολο Ιωσηφίδη, «κατεβασμένο» από το Διαδίκτυο.
Το επιτύμβιο επίγραμμα του συμπατριώτη μας (ΣΥΝΕΛΛΗΝΑ) Δημώνακτα, από τη μακρινή μας αδάμαστη Κύπρο, με συγκίνησε βαθύτατα επειδή, εκτός των άλλων, μου θύμισε και το επιτύμβιο επίγραμμα της αρχαίας Βεργιωτοπούλας Αδέας, κόρης του Κάσσανδρου και της Κυννάνας, η οποία έφυγε από τη ζωή άγουρη παρθένα «ματρί δε κύδος αεί μέγα Κυννάνα, α μιν έτικτε, και μέγα Κασσάνδρω πατρί λιπούσα έθανεν». Ο πόνος δεν έχει σύνορα.
Ας με συγχωρέσουν λοιπόν οι Κύπριοι πρωτοπόροι «συνάδελφοι φιλόλογοι» για την αποκοτιά μου να τολμήσω να κάνω γνωστό το κυπριακό επίγραμμα στην κοιτίδα της Μακεδονίας, την Ημαθία, με μια δική μου απόδοση. «Δόσις ολίγη τε, φίλη τε», όπως μας λέει και ο Μεγάλος Δάσκαλος, ο Όμηρος (8ος αι. π.Χ.).
ΤΥΜΒΕ, ΤΙΝΟΣ ΤΟΔΕ ΣΗΜΑ;
Οι αρχαίοι μας συνήθιζαν να τοποθετούν τα «Μνήματά τους» έξω από τα τείχη, όπου υπήρχαν τέτοια, δίπλα σε πολυσύχναστους δρόμους για να δίνεται η ευκαιρία να τα επισκέπτονται οι ζώντες, ντόπιοι και ξένοι περαστικοί, και να συνομιλούν με τους αποβιώσαντες (φθιμένους-τεθνηκότας-αποθαμένους, κεκμηκότας…) μέσω των ενεπίγραφων επιτύμβιων μνημείων (στηλών, πλακών, βωμών, βωμοειδών βάθρων…) ώστε να μην τους λησμονούν και να συλλογίζονται ότι όποιος γεννιέται, οφείλεται στο θάνατο, «θνητόν γαρ των ανθρώπων το γένος».
Μια συνομιλία κάποιου περαστικού με τον τύμβο (τάφο) του εικοσιοκτάχρονου θαλασσοπνιγμένου Δημώνακτα (Δημώναξ-Δήμου άναξ, Λαοβασιλιάς ήταν για τον ονοματοδότη-νουνό του, από τα γεννοφάσκια του…) αποτελεί το επιτύμβιο επίγραμμα με τα πέντε ελεγειακά δίστιχα που έφτασε ως εμάς διασχίζοντας τον εικοστό τρίτο αιώνα του πλου του προς την αιωνιότητα. Πολύ άτυχος στη ζωή ο νεαρός Δημώναξ, αλλά και πολύ τυχερός μετά θάνατον! Πόσων ανθρώπων η μνήμη μετράει αιώνες;
Η αθανασία της μνήμης σχεδόν πάντα πληρώνεται πολύ ακριβά από τους θνητούς ανθρώπους. Ο Δημώναξ θαλασσοπνίχτηκε προτού νυμφευτεί. Οι γονείς του δεν αξιώθηκαν να κάνουν το γάμο του, να ανάψουν τη γαμήλια λαμπάδα, να τραγουδήσουν μέσα σε μια πανηγυρική ατμόσφαιρα τις χάρες της νύφης πριν την παραδώσουν στον γαμπρό άχραντη ως την πρώτη νύχτα του γάμου… Πόσα όνειρα θαλασσοπνίχτηκαν μαζί με τον βαριόμοιρο νεαρό θαλασσοπόρο…
Μόνη παρηγοριά το ότι κανένας άνθρωπος δεν ξεφεύγει από το θάνατο «επεί κοινός ο πλόος θνατοίς εις φθιμένους» και επειδή σε τελική ανάλυση ο θάνατος δεν είναι κακός, όταν μάλιστα αναμετριέται με τον άνθρωπο «στα μαρμαρένια αλώνια», που παλεύει για τη ζωή ηρωικά. Αδιάψευστοι μάρτυρες το πλήθος των αρχαίων επιτύμβιων επιγραφών, στις οποίες οι μνημονευόμενοι νεκροί, άνδρες και γυναίκες χαρακτηρίζονται ως ήρωες και ηρωίδες.
Η ζωή είναι αγώνας, και τις περισσότερες φορές, ή μάλλον για τους περισσότερους ανθρώπους, καθόλου εύκολος. Γι’ αυτό και πράγματι είναι ήρωας ο κάθε άνθρωπος (άνδρας ή γυναίκα) που παλεύει για τη ζωή του ως την τελευταία του πνοή σηκώνοντας στους ώμους του και όλα τα παρεπόμενα της ύπαρξής του, ευχάριστα και δυσάρεστα.
ΔΙΟΡΘΩΣΗ:
1) Στο προηγούμενο σημείωμά μου στο ΛΑΟ της 15ης-16ης Μαΐου 2021 με τον τίτλο «Το τριαντάφυλλο για λίγο ανθίζει…», στην έβδομη σειρά της τρίτης παραγράφου, η οφειλόμενη στο «δαίμονα του τυπογραφείου» διατύπωση «στα μετά του Μ. Αλεξάνδρου χρόνια» πρέπει να αναδιατυπωθεί ως εξής: «στα μετά τον Μ. Αλέξανδρο χρόνια, τα γνωστά ως «Ελληνιστικά» (323-2001 π.Χ.)…».
2) Η λέξη συμποτικός (συμπόσιο, συμπότης, πότης κ.λπ.) γράφεται με όμικρον και όχι με ωμέγα, όπως γράφτηκε από αβλεψία του γράφοντα.
Θ.Γ.
