Ανάμεσα στα Πιέρια και το Βέρμιο… Φύση όπου αισθάνεσαι πως «αγγίζεις» τον Θεό!

Τα ειδυλλιακά τοπία ανάμεσα στα Πιέρια και το Βέρμιο, τα οποία θυμίζουν έντονα τα νορβηγικά φιόρδ χαμηλά στην κοιλάδα μεταξύ των τριών τεχνητών λιμνών (Σφηκιάς, Ασωμάτων, Αγίας Βαρβάρας) και ανταγωνίζονται τα πολυδιαφημισμένα αλπικά τοπία ανηφορίζοντας τις αντίστοιχες πλαγιές των δύο βουνών, επέλεξαν ως τόπο εγκατάστασης κάποιες ολιγάριθμες ομάδες ανθρώπων αρχικά την 7η χιλιετία πΧ. για να συστήσουν  στην πορεία του χρόνου  το πανίσχυρο βασίλειο της Μακεδονίας! Ένα φυσικό περιβάλλον που «ξυπνάει» αρχικά όλες τις αισθήσεις και στη συνέχεια τις κατακυριεύει!!!

Οργιαστική βλάστηση όπου κυριαρχούν δάση ποικίλων ειδών Βελανιδιάς, εμπλουτισμένα ανάλογα με το υψόμετρο και το έδαφος με πυκνόφυτες συστάδες από πλατάνια, οξιές, σφενδάμια, φτελιές, σκλήθρα, ιτιές, φράξους, πουρνάρια, λυγαριές κι αλμυρίκια. Πανάρχαια φυσικά περάσματα (πολλά από αυτά πιθανότατα διέσχισαν έφιπποι ο βασιλιάς που ένωσε τη δύναμη των Μακεδόνων, ο Φίλιππος Β’ κι ο στρατηλάτης των Ελλήνων Αλέξανδρος ο Μέγας) ανάμεσα σε βατομουριές, κισσούς, αγράμπελη και τις δεκάδες άλλες αρωματικές κληματσίδες σε οδηγούν σε τοπία με καταπληκτική εναλλαγή χρωμάτων, τα οποία έρχονται να συμπληρώσουν τα αρώματα που αναδύουν αναρίθμητα είδη από φρύγανα και βότανα (κεφαλοθύμαρα, ασφάκες, ρίγανες κα.), το θρόισμα των δενδροφύλλων, τα κελαρύσματα των τρεχούμενων νερών, τα μελωδικά κελαδήματα της απίστευτης ποικιλίας πουλιών, τα σαλαγήματα και τα κουδουνίσματα των αιγοπροβάτων που ανεβοκατεβαίνουν τις ράχες…

Αν και δεν έχει γίνει επισταμένη επιστημονική μελέτη, έχουν καταγραφεί περιστασιακά στην κοιλάδα του Αλιάκμονα περισσότερα από 370 είδη φυτών (μεταξύ αυτών και το ενδημικό Onobrychis aliacmonia*), 215 είδη πτηνών (μεταξύ των οποίων τα επαπειλούμενα: γαλαετός ή ασπροπάρης, όρνιο, χρυσαετός), 50 είδη θηλαστικών, 27 είδη αμφιβίων και ερπετών και πάνω από 50 είδη ψαριών!!!

Το 1956 οι Rechinger και Γουλιμής ταξίδεψαν μαζί στις όχθες του Αλιάκμονα, όπου ανακάλυψαν ένα εντυπωσιακό είδος ενδημικού φυτού της οικογένειας Onobrychis.

Τα σπανιότατα πτηνά χρυσαετός, γαλαετός ή ασπροπάρης, όρνιο, τα οποία διαβιούν στην κοιλάδα του Αλιάκμονα (Φωτογράφιση: Μ. Βαμβακάς, Τ. Σακουλής)

Το ίδιο γοητεμένος πρέπει να αισθάνθηκε και ο Απόστολος Παύλος, όταν φυγαδευμένος από «ευγενείς Βεροιείς» υπό την απειλή οργισμένων Θεσσαλονικέων φανατικών Ιουδαίων [πιθανότατα*] πέρασε στο πλαίσιο της δεύτερης περιοδείας του (49-51 μ.Χ.) από αυτά τα περάσματα για να οδηγηθεί σε κάποιο από τα κοντινά λιμάνια (Μεθώνη, Πύδνα) κι από εκεί να αποπλεύσει για την Αθήνα.

[*Είναι πολύ ισχυρή αυτή η προφορική παράδοση  μεταξύ των κατοίκων των Πιερίων χωριών (την οποία μου “ενεχυρίασε” ο σεβαστός Πορφύριος Μπατσαράς), σύμφωνα με την οποία ο Απόστολος των Εθνών βρήκε τον χρόνο και το σθένος όχι μόνο να σπείρει τον λόγο του Ευαγγελίου στους ορεσίβιους κατοίκους τους, αλλά και πολλούς να βαπτίσει σε παρακείμενη λίμνη. Να επισημάνω ότι οι σύγχρονες αρχαιολογικές ανακαλύψεις και τα συμπεράσματα των ερευνητών τους (κάναμε ήδη λόγο γι’ αυτά) δίνουν πλέον ισχυρό έρεισμα στην τοπική θρησκευτική παράδοση.]

Και ενώ τα τόσα χρώματα, ακούσματα κι αρώματα έχουν σαγηνέψει τις αισθήσεις του επισκέπτη-περιπατητή, βρίσκεται αιφνίδια στο χείλος κάποιου από τους πολλούς απόκρημνους βράχους, αντικρίζει με δέος το χάος κάτω από τα πόδια του κι αισθάνεται να μετεωρίζεται πλέον τυλιγμένος μέσα στο γαλάζιο του ουρανού!!!

Σπηλαιώματα στα Πιέρια όρη και ο τόπος όπου εγκαταβίωσε ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

Αυτό το πέρασμα από την απόλυτη γαλήνη στην τραχύτητα των βράχων και η αίσθηση ότι «με ένα άπλωμα του χεριού αγγίζεις τον ουρανό» προσέλκυσε, απ’ τα πρώτα χρόνια της αναχωρητικής από τα εγκόσμια τάσης (αμέσως μετά τη λήξη της έντονης διαμάχης γνωστής ως «εικονομαχία»), μεγάλο αριθμό αναχωρητών ανοίγοντας τις πλούσιες σε περιεχόμενο σελίδες του μοναχισμού στην κοιλάδα του Αλιάκμονα.

Εδώ, σε σπηλαιώματα της πλαγιάς των Πιερίων,  μόνασε ο άγιος Κλήμης προς το τέλος του 9ου  αιώνα. Εδώ εγκαταβίωσε κι αφιέρωσε τη ζωή του στον Θεό ο όσιος Αντώνιος, ο πολιούχος της Βέροιας, τον 10ο  αιώνα, στον οποίο αποδίδονται οι απαρχές συγκρότησης του πυρήνα ίδρυσης της Ιεράς Μονής του Προδρόμου. Έτσι όταν στις αρχές του 14ου αιώνα ήρθε από την Θεσσαλονίκη ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, βρήκε στην περιοχή ασκητές να ζουν στα σπήλαια με μεγάλη άσκηση στην προσευχή και στην νηστεία και οργάνωσε επίσημα πλέον τη μοναστηριακή ζωή.

Για να ακολουθήσει στην πορεία του χρόνου η ίδρυση της Ι. Μονής Καλλίπετρας στην πλαγιά του Βερμίου (υπάρχουν πληροφορίες ύπαρξης προ του 1100), της Ι. Μονής Προφήτη Ηλία και Πανυμνήτου (σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή: «…αρχιερατεύοντος Θεοφάνους Βερροίας, μηνί  Αυγούστω εις τες Ι/ΖΟΗ '» = 1570) και λίγο αργότερα της Ι. Μονής Μουτσιάλης στα μέσα το 18ου αιώνα, κρυμμένη μέσα στα δένδρα και στη φύση των Πιερίων 

Μεγάλο είναι το πνευματικό έργο αυτών των μοναστηριών διαχρονικά κι όχι μόνο θρησκευτικού περιεχομένου, με ιδιαίτερη ακμή μεταξύ 14ου  - 16ου αιώνα. Το 1819 τα περιουσιακά τους στοιχεία εκποιήθηκαν από τους Τούρκους και το 1822, κατά την επανάσταση της Νάουσας, καταστράφηκαν σχεδόν ολοσχερώς από τον Λουμπούτ πασά, ενώ αρκετοί μοναχοί εκτελέστηκαν δια αποκεφαλισμού.

Το 1907, στη διάρκεια δηλαδή του Μακεδονικού Αγώνα, επειδή η Ι. Μονή Καλλίπετρας παρείχε βοήθεια στην ελληνική πλευρά και προς γενικό εκφοβισμό της ευρύτερης περιοχής εκτελέσθηκε ο προηγούμενός της παπα-Σταύρος. ο συνοδός του, καθώς και ο Ηγούμενος Ιγνάτιος με τον συνοδό του, δια διαμελισμού.

Τα τέσσερα ασκηταριά της κοιλάδας του Αλιάκμονα : Προδρόμου, Καλλίπετρας, Μουτσιάλης, Προφήτη Ηλία και Πανυμνήτου

Παρόλα αυτά η Ι. Μονή του Προδρόμου το 1909 οργάνωσε και λειτούργησε με δικά της έξοδα «Ιερατική Σχολή» με σκοπό να εκπαιδεύσει δασκάλους, που θα δίδασκαν ελληνικά στην ευρύτερη περιοχή της Βέροιας. Η Σχολή διέκοψε τη λειτουργία της μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας, το 1916, αφού είχε ήδη προετοιμάσει και «ρίξει στη μάχη» της μάθησης μεγάλο αριθμό δασκάλων.

Να σημειώσουμε ότι τα υπάρχοντα κτήρια της Ι. Μονής Μουτσιάλης είναι νεότερης χρονολογίας, γιατί  καταστράφηκε εντελώς την περίοδο 1946-49 και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980, σωζόταν μόνο ο αρχικός περίβολος του μοναστηρίου, που κι αυτός είχε αρχίσει να καταρρέει.

Παρά τις πολλαπλές καταστροφές όμως που έχουν υποστεί τα ασκηταριά της κοιλάδας, διατηρούν εκτός από τον μυσταγωγικό χαρακτήρα τους, πολλά από τα χαρακτηριστικά δομικά στοιχεία και της ιστορίας τους σε όλο το βάθος χρόνου.

 Οι ιδιαιτερότητες του φυσικού τοπίου, τα μοναδικά χαρακτηριστικά της χλωρίδας και της πανίδας, οδήγησαν στην ένταξη της περιοχής στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα NATURA 2000, ενώ  αναγνωρίστηκαν και από την Ευρωπαϊκή Ένωση Ορεινής Πεζοπορίας (E.W.V.), η οποία ενσωμάτωσε αρκετές διαδρομές της περιοχής στο διεθνές Ευρωπαϊκό Μονοπάτι μεγάλων αποστάσεων Ε4, που διατρέχει-ενώνει τις χώρες: Ισπανία, Γαλλία, Ελβετία, Γερμανία, Αυστρία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Ελλάδα και Κύπρο. 

 Η διαδρομή του Ευρωπαϊκού Μονοπατιού Ε4, όπως παρουσιάστηκε το 2003 στην ιστοσελίδα του τότε Δήμου Μακεδονίδος, είναι η ακόλουθη:
•Λίμνη Λογγά, Δάσκιο.
•Πέτρινη καλύβα στη Λογγά.
•Ορφικό ιερό πάνω από τη Λογγά στη Σφηκιά.
•Αγιος Γεώργιος, Σφηκιά
•Αγιος Δημήτριος, Μελισσόρεμα
•Μνημείο της Φύσης Παλαιόκαστρο, Ριζώματα
•Ριζώματα, με φόντο τον βράχο
•Παπά χωράφι
•Λιάχα

  Άλλες κάθετες και παράλληλες διαδρομές προς το Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε4 είναι :
•Πολυδένδρι - Ελαφίνα - Περιοχή Πλατύδρομος - Καταλώνια (ομαλές ράχες που σχηματίζουν και άλλες φυσικές διαδρομές).
•Πολυδένδρι - Χαράδρα - ιστορικός οικισμός της Βεργίνας(διαδρομή μέσω ρέματος Πλατανεώνων)

Η προεργασία που είχε γίνει για το Ευρωπαϊκό Μονοπάτι μεγάλων αποστάσεων Ε4 μοιραία μας οδήγησε να αναφερθούμε εκτεταμένα στις πλαγιές των Πιερίων. Όμως δεν υπολείπονται σε ομορφιά αντίστοιχες διαδρομές μεταξύ των κοινοτήτων Αγίας Βαρβάρας, Ασωμάτων, Ράχης, Γεωργιανών Λευκόπετρας, Καστανιάς του Βερμίου…   

Η οργιαστική βλάστηση όπου κυριαρχούν δάση ποικίλων ειδών Βελανιδιάς, εμπλουτισμένα ανάλογα με το υψόμετρο και το έδαφος με πυκνόφυτες συστάδες από πολλά άλλα είδη δένδρων.

…Και παντού κρυστάλλινα νερά!!!

 Η λίμνη στη θέση «Τσαΐρια» κοντά στα Ριζώματα

Πανδαισία χρωμάτων στην κοιλάδα καθώς γέρνει ο ήλιος πίσω από το Βέρμιο.

Παρόχθια διαδρομή και βλάστηση (φωτογράφηση Μιλτιάδη Σαρρηγιαννίδη)

Αυτή η κοιλάδα «απομεινάρι του παραδείσου», με προορισμούς επίσκεψης και διαδρομές που μπορούν να ικανοποιήσουν τα ενδιαφέροντα κάθε ατόμου, αγαπητοί φίλοι, βρίσκεται λίγα μόλις χιλιόμετρα μακριά από την εξώπορτα του σπιτιού μας, εντός των ορίων του διευρυμένου Δήμου Βέροιας…