Καταφέραμε
λοιπόν να δαμάσουμε τον μυθικό θεό Αλιάκμονα* μεταξύ 1954-57!!!
[
* Το όνομα Αλιάκμων είναι σύνθετο, προερχόμενο από το άλς (άλας, θάλασσα) +
άκμων (αμόνι) και κατά ορισμένους μελετητές σημαίνει «αυτός που νικάει τη
θάλασσα». Σύμφωνα δε με την ελληνική μυθολογία, ο Αλιάκμων ήταν ένας
από τους ποτάμιους θεούς, παιδί του Ωκεανού και της Τηθύος.]
Κυριευμένοι όμως από την παραζάλη «της (επίπλαστης) γρήγορης κι εύκολης ανάπτυξης» δεν δείξαμε την απαιτούμενη προσοχή στο μήνυμα που μας έστειλε λίγο πριν την χαλιναγώγησή του… Και αναφέρομαι στην ανακάλυψη του ναόσχημου μακεδονικού τάφου του 3ου αι. πΧ με τη δωρική πρόσοψη (στις 8 Ιουνίου 1956), τον οποίο δυστυχώς επί χρόνια αφήσαμε απλώς να κείται απροστάτευτος δίπλα από το βορειοδυτικό πέλμα του φράγματος.
Ανακάλυψη ναόσχημου
μακεδονικού τάφου του 3ου αι. πΧ στις 08.06.1956 κατά την εκσκαφή της
διώρυγας εκτροπής του Αλιάκμονα (Αρχείο Στέργιου Ζυγουλιάνου)
Και
σαν άλλον Προμηθέα, αφού «αλυσοδέσαμε» τον Αλιάκμονα, αρχίσαμε να κατατρώγουμε
τιμωριτικά τις σάρκες του αφαιρώντας, χωρίς καμιά σκέψη για σοβαρή μελέτη
επιπτώσεων, ανυπολόγιστο αριθμό κυβικών από τα υλικά της όχθης του (με τις
γνωστές σε όλους νόμιμες και παράνομες αμμοληψίες). Για να διαπράξουμε στη
συνέχεια χειρότερη κι από την «ύβριν του Αλκιβιάδη**», καθώς βολευτήκαμε
αστόχαστα να σωρεύουμε τα απορρίμματα της ευρύτερης περιοχής στους τεράστιους
λάκκους που του ανοίγαμε (και όχι μόνο σ΄ αυτούς…), διασπείροντας με ελαφριά
καρδιά τη δυσοσμία του καταναλωτικού «πολιτισμού» μας στην… κοιλάδα των τριών μυθικών θεών και κοιτίδα του
βασιλείου της Μακεδονίας!!!
[**Στην
αρχαία Αθήνα ο Αλκιβιάδης και οι φίλοι του κατηγορήθηκαν από τον αντίπαλο
πολιτικό ηγέτη Ανδροκλή ότι ακρωτηρίασαν τα αγάλματα του Ερμή, παρωδώντας
παράλληλα τα Ελευσίνια Μυστήρια, με αποτέλεσμα ο Αλκιβιάδης να χάσει
ατιμωτικά όλα τα αξιώματά του.]
Αμμοληψίες στην όχθη του
Αλιάκμονα (Αρχείο Οικολογικής Ομάδας Βέροιας)
Ενταφιασμός απορριμμάτων
και σπαστήρας χαλικιών δίπλα από την κοίτη ροής του Αλιάκμονα (Αρχείο
Οικολογικής Ομάδας Βέροιας)
Για ευνόητους λόγους δεν θα επεκταθώ
λεπτομερέστερα στο «δύσοσμο παρελθόν» μας, αγαπητοί φίλοι, όμως είναι
τουλάχιστον υποχρέωση όλων μας να προβληματιστούμε και να αναστοχαστούμε… Μας
βαρύνει μέγα περιβαλλοντικό και πολιτισμικό «άγος» (αμάρτημα-μίασμα που
επισύρει οργή θεού και δίκαιη τιμωρία) !!!
Τύχη
αγαθή, το «Αναρρυθμιστικό έργο στο Φράγμα Αγίας Βαρβάρας Αλιάκμονα» με τη
συνεργασία ΥΠΕΧΩΔΕ, Υπ.Γεωργίας, Υπ.Ανάπτυξης, Περιφέρειας Μακεδονίας και ΔΕΗ
από το 1996 πέτυχε ως ένα βαθμό να επικαλύψει το «ιερόν άγος» του ευρύτερου
Δήμου Βέροιας με την κατασκευή της όμορφης λίμνης, την οποία απολαμβάνουμε
σήμερα. Με μια πρώτη ματιά όμως παρατηρεί κανείς ότι πολλά από αυτά που είχαν
τότε εξαγγελθεί, κατασκευάσθηκαν χωρίς την δέουσα προσοχή, είτε δεν έχουν υλοποιηθεί…
[Προσεχώς θα προσεγγίσουμε κι αυτό το θέμα…]
Η κοίτη του Αλιάκμονα μετά
το φράγμα: πριν και μετά την κατασκευή της λίμνης.
Πιο
ελκυστικό ασφαλώς είναι να στρέψουμε το ενδιαφέρον μας στις ιδιαίτερης
ιστορικής αξίας αρχαιολογικές ανακαλύψεις που γίνονται από το 2000 ως σήμερα, μέσω
των ανασκαφικών δραστηριοτήτων της ΙΖ΄ ΕΠΚΑ.
[Διευκρινίζω
ότι γράφω όσα ακολουθούν όχι ως ειδικός του τομέα, αλλά ως μελετητής,
συμβουλευόμενος δημοσιευμένες εργασίες υπευθύνων των ανασκαφών και της ΙΖ΄ ΕΠΚΑ
.]
Η
έντονη ανασκαφική δραστηριότητα στην περιοχή του ενδιαφέροντός μας ξεκίνησε από
το επιστημονικό ένστικτο της κ. Αγγελικής Κοτταρίδη στα Πιέρια χωριά και
επεκτάθηκε απέναντι σε θέσεις του Βερμίου όρους ευνοούμενη από τη συγκυρία
διάνοιξης της Εγνατίας οδού. Στο πλαίσιο συγχρηματοδοτούμενων έργων κοινής
ωφέλειας λοιπόν, [κρατηθείτε], εντοπίσθηκαν και ερευνήθηκαν στην περιοχή των
Πιερίων: δύο νεολιθικές εγκαταστάσεις, νεκροταφείο της χαλκοκρατίας στο
οροπέδιο της Σφηκιάς, αρχαία κάστρα, διάσπαρτοι μικροί οικισμοί, αγροικίες και
νεκροταφεία που χρονολογούνται από την πρώιμη εποχή του Σιδήρου μέχρι τα
αυτοκρατορικά και τα μεταβυζαντινά χρόνια,
λείψανα ενός μικρού μαρμάρινου ιωνικού ναού, τμήματα από δύο τουλάχιστον
αρχαίους λιθόστρωτους δρόμους κ.α.
Κατά
δε τις σωστικές ανασκαφές της Εγνατίας οδού στο Βέρμιο, στις θέσεις Λευκόπετρα,
Καλλίπετρα, Αράπης, Γαλανόβρυση, Ασώματα και στην παρακείμενη θέση Τζαμάλα,
ερευνήθηκαν εξονυχιστικά δύο νεκροταφεία και τρεις μικροί οικισμοί της πρώιμης
εποχής του Σιδήρου κ.α. Επιπλέον μελετήθηκε λεπτομερέστατα ο ανασκαμμένος από
τη δεκαετία του ᾽60 ρωμαϊκός ναός στη Λευκόπετρα.
Κι
επειδή όλος αυτός ο μακροσκελής κατάλογος μπορεί να μη σημαίνει και πολλά για
τον μέσο συμπολίτη μας, ας φτάσουμε στο «διά ταύτα»:
Όλα
αυτά τα πολύτιμα ευρήματα μαρτυρούν τη διαχρονική χρήση και τη στρατηγική
σημασία του χώρου που δεσπόζει κατά μήκος της κοιλάδας του Αλιάκμονα και τον
αναδεικνύουν ως κοιτίδα των Μακεδόνων (!!!)
Όπως
γράφει η κ. Αγγελική Κοτταρίδη: «…Για να πάει κανείς από τη λεκάνη της Κάτω
Μακεδονίας, την Πέλλα και τις πόλεις του Βερμίου προς νότο, αποφεύγοντας την
αδιάβατη και επικίνδυνη περιοχή με τα αχανή έλη (τότε), που ήταν στις εκβολές
των τεσσάρων ποταμών, ο πιο σύντομος και ασφαλής δρόμος περνούσε από τα Πιέρια.
…Ξεκινώντας από τις Μπάρμπες (σημερινή Βεργίνα) [επιβεβαιωμένα πλέον “Αιγές”
συμπληρώνω] και περνώντας από τη Μπρατίνιστα (Χαράδρα) ανηφόριζε προς την
Κόκοβα (Πολυδένδρι) και ύστερα από τρεις ώρες πεζοπορία έφτανε στη Βόσοβα
(Σφηκιά), το διαχρονικό κέντρο των δυτικών Πιερίων…» Από κει υπήρχαν οι δυνατότητες να
κατευθυνθεί: προς τη μακεδονική πόλη Αιανή (Άνω Μακεδονία) ή προς την Ελασσόνα
της Θεσσαλίας (Κεντρική Ελλάδα). Ο δε πλούτος των ευρημάτων στις δύο αρχαϊκές
νεκροπόλεις που ερευνήθηκαν στο οροπέδιο της Σφηκιάς «…στηρίζουν την υπόθεση
ότι εκεί βρισκόταν η “Λεβαίη”, το αρχαίο κέντρο των Μακεδόνων σύμφωνα με τον
Ηρόδοτο».
Σφηκιά - Υπαίθριο ιερό -
Τραπεζόπετρα (Πηγή: Α.
Κοτταρίδη- Χ. Μπρεκουλάκη, Αρχαιολογικές έρευνες στα ημαθιώτικα Πιέρια)
Σφηκιά - αρχαϊκό
νεκροταφείο - οκτώσχημη πόρπη (Πηγή: Α.
Κοτταρίδη- Χ. Μπρεκουλάκη, Αρχαιολογικές έρευνες στα ημαθιώτικα Πιέρια)
Δάσκιο - Παλιοκαστράκι -
τμήμα επιτύμβιας στήλης (Πηγή: Α. Κοτταρίδη- Χ. Μπρεκουλάκη, Αρχαιολογικές έρευνες
στα ημαθιώτικα Πιέρια)
Στην αντίπερα όχθη του Αλιάκμονα, πολλές και εξίσου ενδιαφέρουσες πληροφορίες αποκομίσθηκαν επίσης, από αρχαιολόγους που εργάστηκαν εντατικά υπό την πίεση του χρόνου μεν, αλλά με τη δέουσα επιμέλεια στις προαναφερθείσες θέσεις του Βερμίου και οι οποίες μας δίνουν πλέον μια αρκετά ικανοποιητική εικόνα της ζωής στην ορεινή Μακεδονία. Για την οικονομία του χώρου όμως, θα αναφερθούμε μόνο σε κάποια ευρήματα της Λευκόπετρας κι αυτό επιγραμματικά. [Ο ενδιαφερόμενος μπορεί να βρει μεγάλο αριθμό δημοσιευμένων εργασιών ακόμη και στο διαδίκτυο].
Ασώματα- Λατομείο και
κεραμικός κλίβανος (Πηγή: Α. Κουκουβού ΛΙΘΟΝ ΛΑΤΟΜΕΙΝ)
Τον ήδη γνωστό αρχαίο ναό μελέτησε διεξοδικά η κ. Ευαγγελία Στεφανή. Αποδείχθηκε λοιπόν ότι πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό ιερό, στο οποίο λατρευόταν η Μητέρα των Θεών Αυτόχθονα (τοπική κι όχι «φερτή» θεότητα δηλαδή), μία από τις σημαντικότερες θεότητες των Μακεδόνων. Είναι ένας τυπικός αρχαίος ναός, τριμερής με τέσσερις κίονες που χρονολογείται στους ρωμαϊκούς χρόνους (2ος μ.Χ. αιώνας) και η ανασκαφή πέριξ αυτού έφερε στο φως πάνω από 1.000 επιγραφές. Το ευχάριστο για όλους εμάς είναι ότι ο ναός αναστηλώθηκε με υπεύθυνο τον κ. Γιάννη Γραικό και είναι πλέον προσβάσιμος.
Ο αναστηλωμένος ναός
της Μητέρας των θεών αυτόχθονος.
Στο ένθετο: αγαλματίδιο
της θεάς (πηγή: Ευαγγελία Στεφανή, Η λατρεία της μητέρας των θεών στη
Λευκόπετρα Βερμίου)
Πήλινο σφράγισμα με
σύμβολο ροπάλου και επιγραφή ΒΕΡΟΙΑΣ ΠΟΛΙΤΑΡΧΩΝ (πηγή: Ευαγγελία Στεφανή, Η
λατρεία της μητέρας των θεών στη Λευκόπετρα Βερμίου)
Νομίζω
ότι ο καταλληλότερος τρόπος για να ολοκληρώσουμε την τεκμηρίωση του αρχικού μας
συλλογισμού είναι οι πολύ περιεκτικές δηλώσεις της κ. Ευαγγελίας Στεφανή μετά
τη μελέτη και του προϊστορικού οικισμού στην παρακείμενη του ναού θέση “Καλλίπετρα”:
«Οι
απαρχές της ανθρώπινης παρουσίας στην Καλλίπετρα ανιχνεύονται στην 7η χιλιετία
(Αρχαιότερη Νεολιθική). Οι πρώιμες χρονολογήσεις της Καλλίπετρας μαζί με την
Μαυροπηγή Κοζάνης και τη Νέα Νικομήδεια Ημαθίας, που δίνουν συστηματικά
χρονολογήσεις μέσα
στην έβδομη χιλιετία, οριοθετούν την αρχή του «πολιτισμού» στη Βόρεια Ελλάδα
γύρω στο
6700 / 6600 π.Χ.»
