Κύριε Διευθυντή,
Φιλοξενήσατε, στις 18 Φεβρουαρίου 2021, Επιστολή του κ. Δρ. Δημητρίου Καραμπερόπουλου, προέδρου της ΕΕΜ Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα (ΕΕΜΦΒΡ), με τίτλο «Για την ανιστόρητη καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή από το Περιβόλι». Αφορμή αποτέλεσε το κείμενο μου στο Ημερολόγιο του 2021, του Συλλόγου Βλάχων Βέροιας, το οποίο ασφαλώς προέκυψε από αναδίφηση σε σχετικές μελέτες και πραγματείες, οι οποίες αναφέρονται στο Βιβλιογραφικό Πίνακα.
Επ’ αυτού λοιπόν του δημοσιεύματος, επιτρέψτε μου κάποιες παρατηρήσεις, που απευθύνονται περισσότερο στους αναγνώστες της εφημερίδας σας και λιγότερο στον επιστολογράφο κ. πρόεδρο της ΕΕΜΦΒΡ, διότι είμαι πεπεισμένος ότι τα όσα θα κομίσω τα γνωρίζει άριστα.
Προλογικά :
1. Το θέμα του Ημερολογίου είναι Αρματολισμός και Βλάχοι και όχι η καταγωγή του Ρήγα. Γι’ αυτό και δε γίνεται αναλυτική παρουσίαση των σχετικών τεκμηρίων που πιστοποιούν τη βλαχική καταγωγή του.
2. Το θέμα της καταγωγής του Ρήγα είναι το έλασσον. Το μείζον είναι η συμβολή του στην Εθνεγερσία και η μεγάλη παρακαταθήκη του.
3. Ο κ. Καραμπερόπουλος στον τίτλο θέτει το θέμα «Για την ανιστόρητη καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή από το Περιβόλι», αλλά στο κείμενο προσπαθεί να περάσει την αναθεωρητική, εδώ και χρόνια, για τη βλαχική καταγωγή του Ρήγα άποψή του.
Αν το θέμα μας ήταν η καταγωγή του Ρήγα, σίγουρα θα αναφέραμε πηγές που αφορούν στον οικισμό του Βελεστίνου (Σάθας και άλλοι) , από τις οποίες αναδεικνύεται ότι οι ιδρυτές του Βελεστίνου ήταν Βλάχοι, οι οποίοι στην πορεία «γραικώθηκαν», όπως θα έλεγε και ο Λέων ο Σοφός, και οι οποίοι ασφαλώς είναι οι ντόπιοι και γηγενείς Γραικοί του Βελεστίνου, αν αυτοί δεν είναι μέτοικοι στο Βελεστίνο.
Επί της ουσίας:
Πρώτο: Ο William Martin Leake γράφει: « In the town there are about 250 Turkish families, but the Turkish houses are much more numerous: such of the remainder as are tenantable are occupied by Greeks of Agrafa, or by Vlakhi of Mount Pindus.» (Travels in Northern Greece, by William Martin Leake… In four Volumes, Vol. IV, London 1835, σ. 435-437 λεπτομέρειες για Βελεστίνο). Στη μετάφραση που καταθέτει ο κ. πρόεδρος, το κείμενο λέει: «Στην πόλη -το Βελεστίνο- υπάρχουν γύρω στις 250 τουρκικές οικογένειες, αλλά τα τουρκικά σπίτια είναι πολύ περισσότερα. Τα υπόλοιπα, καθώς είναι διαθέσιμα με ενοίκιο, κατέχονται από Έλληνες των Αγράφων, ή από Βλάχους του όρους Πίνδος.» Από τούτο το εδάφιο συνάγεται ότι στον καιρό του Ρήγα οι μόνιμοι κάτοικοι του Βελεστίνου ήταν μόνο Τούρκοι, και ότι τούρκικα σπίτια νοίκιαζαν Γραικοί (ας κρατήσουμε τον όρο όπως τον έχει ο Ληκ) των Αγράφων και Βλάχοι της Πίνδου. Άρα αυτό που γράφει ο κ. πρόεδρος ότι «οι Βλάχοι ποιμένες άρχισαν μόνιμα να εγκαθίστανται στο Βελεστίνο μετά την απελευθέρωση του 1881» δεν ισχύει, και αυτοαναιρείται από το εδάφιο που ο ίδιος επικαλείται. Βέβαια, ο Γάλλος Φρ. Πουκεβίλ, παρουσιάζει στο δικό του περιηγητικό έργο –περίπου των ίδιων χρόνων- όλα τα χωριά των Αγράφων ως Βλαχοχώρια!...
Δεύτερο: Δε θα μπούμε στον πειρασμό να αναφέρουμε πληθυσμιακά στοιχεία του Βελεστίνου, με βάση βιβλιογραφικές πηγές, που αναδεικνύουν τη βλαχική παρουσία στο Βελεστίνο από πολύ παλιά. Θα περιοριστούμε μόνο στο Μητρώο Αρρένων της κοινότητας Βελεστίνου, για τα έτη 1842-1881, στο οποίο είναι εγγεγραμμένοι οι ανά έτος γεννηθέντες άρρενες. Διαφαίνεται ότι οι Βλάχοι Περιβολιώτες αποτελούν, πριν το 1881, το πολυπληθέστερο και ντόπιο στοιχείο του χριστιανικού πληθυσμού του Βελεστίνου, αφού για τα έτη που αναφέρθηκαν προηγούνται συντριπτικά οι γεννήσεις των Βλάχων. Μόνο μετά το 1881 οι γεννήσεις των Βλάχων ακολουθούν φθίνουσα πορεία , ενώ αυξάνονται οι μετοικίσεις και οι σχετικές γεννήσεις Γκραικών στο Βελεστίνο. Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι και ανατρέπουν τον ισχυρισμό του κ. Καραμπερόπουλου ότι «οι Βλάχοι ποιμένες άρχισαν μόνιμα να εγκαθίστανται στο Βελεστίνο μετά την απελευθέρωση του 1881». Και γεννάται το ερώτημα: Δε γνωρίζει ο κ. Καραμπερόπουλος τα δημοσιευθέντα στοιχεία από το Μητρώο Αρρένων Βελεστίνου, από το οποίο προκύπτει το συμπέρασμα ότι στα 1842 πολλοί από τους Βλάχους του Βελεστίνου ήταν εδραίοι; Αν ναι, δε δικαιολογείται ένας επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες «ρηγολόγος» να τα αγνοεί. Αν τα γνωρίζει και δεν τα λαμβάνει υπόψη, κάνει επιλεκτική χρήση των πηγών! Εκτός και αν, επειδή το επώνυμο Καραμπερόπουλος, στο Μητρώο Αρρένων Βελεστίνου, πρωτοεμφανίζεται το 1908 επιθυμεί να το αποκρύψει και έτσι νομιμοποιείται να θεωρεί ο κ. πρόεδρος τον εαυτό του εδραίο Βελεστινλή ή Βελεστινιώτη, και να θεωρεί τους Βλάχους μόνιμα εγκατεστημένους στο Βελεστίνο μετά το 1881, και ας υπάρχουν εδραίοι Βλάχοι στο Βελεστίνο, τουλάχιστον από το 1842!
Τρίτο: Ο Ρήγας ήταν Γραικός ή Βλάχος; Το νεόκοπο Έλλην ή Βλάχος, ας το αφήσουν στην άκρη, όσοι το χρησιμοποιούν, καθότι οι νοήμονες γνωρίζουν ότι στα χρόνια του Ρήγα η «ελληνική παροικία» της Βιέννης ήταν «Γραικών τε και Βλάχων»!
Ας μην στρεβλώνουν, όσοι στρεβλώνουν, έτσι εξόφθαλμα την ιστορία.
1. Ο Ρήγας ήταν εξ ορισμού Βελεστινλής, διότι έτσι υπέγραφε, αλλά και Θετταλός, διότι έτσι υπέγραφε, και Γραμματικός, διότι έτσι υπέγραφε, με δεδομένο ότι στα χρόνια του η Θεσσαλία περιείχε ως γεωγραφικό διαμέρισμα και τις «περιοχές» των νυν Γρεβενών, μέχρι την Κοζάνη και την Καστοριά. Τα γραπτά τεκμήρια περί τούτου δεκάδες. Είναι σαν τη σημερινή Δεσκάτη. Εν όσω υπαγόταν στην επαρχία Ελασσόνας ήταν Θεσσαλία, και από τη στιγμή που υπήχθη στον νομό Γρεβενών είναι Μακεδονία! Οπότε, ο Ρήγας, στον καιρό που γεννήθηκε, είτε στο Βελεστίνο είτε σε κάποιο βλαχοχώρι της Πίνδου της περιοχής Γρεβενών, θα ήταν Θετταλός. Βελεστινλής, όμως, εξ ορισμού εφόσον γεννήθηκε εκεί και το δηλώνει. Όπως οι Βλάχοι της Βέροιας δηλώνουμε Βεροιώτες (Βεργιάνοι) και όσοι έχουμε προγονική κοιτίδα είτε την Αβδέλα, είτε το Περιβόλι, είτε τη Σαμαρίνα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποποιούμαστε ή αρνούμαστε την προγονική καταγωγή μας, αν δεν το αναφέρουμε σε γραπτά μας ή σε συζητήσεις μας. Υπ’ αυτή την έννοια, ουδείς ψόγος στον βάρδο της «βαλκανικής ελληνικής δημοκρατίας» Ρήγα, το ότι γράφει το Βελεστινλής, ή το Θετταλός, ή το Γραμματικός.
2. Ότι ήταν Βλάχος, είτε με ρίζα από το Περιβόλι είτε από άλλο βλαχοχώρι, δεν είναι κάτι που το έγραψε για πρώτη φορά ο Π. Καρολίδης. Ήδη στο περιοδικό Πανδώρα, έτους 1869, αναγράφεται σε κάποιο τεύχος του: «…οι εξοχώτεροι πολιτικοί άνδρες της Ελλάδος υπήρξαν Βλαχικής φυλής, οίον ο Κολέττης, γεννηθείς παρά τα Ιωάννινα, {…) και ο εθνεγέρτης ποιητής Ρήγας, ο εν Βελεστίνω γεννηθείς, οί,τε πεπαιδευμένοι άνδρες Δόσιος, Διονύσιος Πύρρος…». Από τους πολλούς ξένους συγγραφείς θα σταθώ μόνο στον Α. Ubicini, La Grande Carte de la Grèce par Rhigas, «Revue de Géographie», dirigée par M. Ludovic Drapeyron, Quatrième Année, Tome VIII, Janvier-Juin, Paris, Avril 1881, p. 241-243/-253, που γράφει ότι ο Ρήγας ήταν στην καταγωγή Τσιντσάρος (Βλάχος): «d’origine tsintsare»! Και ο διαπρεπέστατος Νικολάε Γιόργκα, που ως γνωστόν η ελληνίδα μητέρα του αν και ζούσε όλα τα χρόνια στο Ιάσιο, ουδέποτε έμαθε τα βλάχικα της Μολδαβίας, αναφέρει κατ’ επανάληψιν ότι ο Ρήγας ήταν Αρμάνος-Βλάχος. Και ας μην του αποδίδουμε επιλεκτικά άλλες προθέσεις!
3. Κατά τον ακαδημαϊκό Αθανάσιο Διομήδη Πετσάλη, η μάνα του Ρήγα, Μαρία, ήταν κόρη των «Μαυρόλυκων», από το βλαχοχώρι της Μεσσηνίας Λούτσα (νυν Αθαλάσσι). Στο μυθιστόρημα αυτό ο συγγραφέας του αυθαιρετεί ή λέει την αλήθεια; Έχει κάποια σχέση με την καταγωγή του το ότι ο Ρήγας μιλούσε τη βλαχική γλώσσα, όπως αναφέρει ο Γ. Κορδάτος, όταν πήγε στην Κωσταντινούπολη, πριν μεταβεί στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες; Πού και πώς την έμαθε;
4. Ο κ. πρόεδρος της ΕΕΜΦΒΡ, ως επιστήμων και ερευνητής, αμφισβητεί στα γραπτά του την αποδεικτική αξία για την περιβολιώτικη καταγωγή του Ρήγα του βλάχικου δημώδους τραγουδιού που κατέγραψε στις 3 Ιουλίου 1955 ο βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών συγγραφέας-ερευνητής κ. Γεώργιος Πλατάρης, από τον Μετσοβίτη Νικόλαο Σιούτα (1884-1964), και είναι δημοσιευμένο εδώ και 23 χρόνια, γνωστό και στην ΕΕΜΦΒΡ. Για την οικονομία του χώρου καταχωρίζω για τους αναγνώστες μόνο το ενδεικτικό απόσπασμα και όχι ακέραιο το τραγούδι που αναδεικνύει τις σχέσεις του Ρήγα με το Ναπολέοντα και την περιβολιώτικη καταγωγή του:
Κάντικλου αλ Ρίγα σι αλ Μποναπρτε
Ο λάι μάρι βόι Κριστίνι, αμπιράτζι σι μπαρονάτζι,
νου-λ πορττάτσι αχάτου ντιπάρτε, αμπιράλου Μποναπάρτε,
κα-σ-λα ’νόστρου ιμβιτσάτου, Ρίγα άλου Περιβολιάτου,
ατζιουτάρε βα-λι νταντεά, λιμπερτάτεα σ-να αντουτσεά,
κου ιντριπτάτσι λα Αρμανάμε, λα Αρμανάμε σ-λα Γκρεκάμε,
σι λα τούτα Κριστινάμε, κου κιρεάρε αλέ Τουρκάμε...
Το τραγούδι του Ρήγα και του Βοναπάρτη
Χριστιανοί μεγάλοι αφέντες, αυτοκράτορες, βαρόνοι.
μην τον πάτε τόσο πέρα, τον μεγάλο Βοναπάρτη,
γιατί τον εγγράμματό μας, τον Περιβολιώτη Ρήγα,
θέλει να τον βοηθήσει, λευτεριά σ’ όλους να δώσει,
στους Αρμάνους δικαιοσύνη, στους Αρμάνους και στους Γκρέκους,
σ’ όλη την Χριστιανοσύνη, στην Τουρκιά τέλος να βάλει...
Είναι τυχαίο ότι και άλλα δημοτικά τραγούδια που αφορούν στο Ρήγα επιβιώνουν μόνο στους Βλάχους, και δή στους απανταχού ανά την Ελλάδα Περιβολιώτες; Τα δημοτικά τραδούδια δεν αποτελούν αποδείξεις αλλά σοβαρές ενδείξεις για πολλά ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα που δεν είχαν καταγραφεί από τους «γραφιάδες» που ιστορούσαν. Αν συλλογείς δημωδών ασμάτων, όπως ο C. Fauriel, ο Karl Theodor Kind, ο Passow, ο Ν. Πολίτης και πολλοί άλλοι δεν τα διέσωζαν, θα είχαν χαθεί πολύτιμες γνώσεις. Αναρωτιέμαι όπως κάθε νοήμων άνθρωπος: Πόσες πληροφορίες για τους Αρματολούς και Κλέφτες, πόσα γεγονότα θα ήταν παντελώς άγνωστα σε όλους μας, εάν δεν υπήρχαν αυτές οι καταγραφές;
Επομένως, αυτά που γράφει ο κ. Καραμπερόπουλος δεν έχουν σχέση με κάποια «ανακρίβεια» ενός επιφανούς και έγκριτου ιστορικού όπως ήταν και είναι ο Παύλος Καρολίδης που έγραψε για τον Ρήγα ότι είναι «ορμώμενος εκ Περιβολίου», διότι έχουν προηγηθεί αυτού εξ ίσου σπουδαίοι και έγκριτοι αλλοδαποί συγγραφείς και ιστορικοί. Ούτε έχουν αυτά σχέση με το εάν είναι καταχωρισμένα στη Χάρτα του Ρήγα τα βλαχοχώρια, γιατί έχω την εντύπωση - και αν κανω λάθος να ζητήσω συγνώμη - ότι και η Μοσχόπολη δεν εμπεριέχεται στη Χάρτα, αλλά αυτό δεν πάει να πει ότι δεν υπήρχε.
Γνωρίζω την πνευματική δράση και τη συμβολή στην ανάδειξη του νεοελληνικού διαφωτισμού και τιμώ τους αγώνες και την πολιτική διαδρομή του Λέανδρου Παπαβρανούση (1921-1993), από το βλαχοχώρι Γρεβενίτι Ανατολικού Ζαγορίου, στην «Κυβέρνηση του βουνού» του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, ο οποίος βρέθηκε πολιτικός πρόσφυγας με τους ηττημένους του Εμφυλίου στη Ρουμανία . Η άμεση όμως επιστροφή του στη χώρα από τα πρώτα μετεμφυλιακά και ψυχροπολεμικά χρόνια, σε περίοδο που τμήμα του πληθυσμού της χώρας βίωνε τα «πέτρινα χρόνια», και η πρόσληψή του (1956) ως Βρανούση πλέον (άλλαξε το επώνυμό του) στο Μεσαιωνικόν Αρχείον της Ακαδημίας Αθηνών, και η ανάληψη της διεύθυνσής του (1962), σε συνδυασμό με την επιλεκτική αξιοποίηση των πηγών για το Ρήγα που του αποδίδουν μελετητές, εύλογα οδηγούν σε σκεπτικισμό σχετικά με την αντικειμενικότητά του, τουλάχιστον στα θέματα που αφορούν στο Ρήγα. Αν αληθεύουν όσα του αποδίδουν, πιστοποιείται η ροπή κάποιων προς ανεξήγητα ατοπήματα και εμμονές για απόδειξη αναπόδεικτων. Οπότε το «αντικειμενικός ερευνητής και ιστορικός Λ. Βρανούσης», μπορούν να το κρίνουν και άλλοι, που γνωρίζουν άριστα το έργο του.
Ευχαριστώ τον πρόεδρο της ΕΕΜΦΒΡ που βρίσκει το Ημερολόγιό μας «καλαίσθητο», και χαίρομαι που μας συγχαίρει όλους «για την έκδοση αυτή, που κατ’ αυτόν τον τρόπο συμβάλλουν στην σμίλευση της ιστορικής συνείδησης των μελών και φίλων τους». Μόνο που η αφ’ υψηλού υποδείξεις και συστάσεις «…ο συγγραφέας κ. Γκαλαϊτσης και η Επιστημονική Επιτροπή του Συλλόγου Βλάχων Βέροιας τιμώντας τις αντίστοιχες ιδιότητές τους, θα πρέπει να διορθώσουν τις ανιστόρητες χωρίς τεκμήρια αναφορές τους για την δήθεν βλάχικη καταγωγή του Ρήγα…», δε συνάδουν με την επιστημονική ιδιότητα. Ας το πράξει ο ίδιος, και να μην αποσιωπά όσους ανατρέπουν τους ισχυρισμούς του. Το γεγονός ότι αυτάρεσκα γράφει «Όλα τα ιστορικά στοιχεία, όμως, δείχνουν πως ο Ρήγας δεν είχε ουδεμία σχέση με το Περιβόλι και τα άλλα Βλαχοχώρια της Πίνδου», δε σημαίνει ότι ισχύει, αφού είναι γνωστό ότι αποκρύπτει ιστορικές πηγές και μαρτυρίες που ανατρέπουν την «δοξασία» του, οπότε κάνει επιλεκτική χρήση των πηγών! Το ότι μου προσάπτει «Ο συγγραφέας (δηλ. εγώ ως Τάκης Γκαλαΐτσης) του παραπάνω κειμένου για να δώσει στον αναγνώστη μια επίφαση βιβλιογραφικής επιβεβαίωσης παραπέμπει στον καθηγητή Καρολίδη…», μάλλον έχει σχέση με δικές του πρακτικές, οπότε μακριά από μένα οι τέτοιες λογικές της «επίφασης»! Οι πρακτικές του «μπακλαβά» έχουν αναλυθεί από τον Λούκατς, και ας μην τις προσδίδουν σε άλλους όσοι τις χρησιμοποιούν. Νομίζω ότι δε χρειάζεται να υποτιμούμε κανενός τη νοημοσύνη περί τούτων. Η επιστήμη δεν πρέπει να σχετίζεται με εμμονικές ματαιοδοξίες και δογματικά «πιστεύω». Έχει δικούς της δρόμους.
Κύριε Διευθυντή,
Ευχαριστώ τον κ. Καραμπερόπουλο που έδωσε την αφορμή για τούτο κείμενο, ευχαριστώ κι εσάς για τη φιλοξενία.
Με την προσήκουσα τιμή
Τάκης Γκαλαϊτσης
