Αξιότιμε κύριε Διευθυντά,
Ο Σύλλογος Βλάχων Βέροιας με την επιμέλεια της Επιστημονικής Επιτροπής του εξέδωσε ένα καλαίσθητο Ημερολόγιο του 2021 με ιστορικά στοιχεία του κ. Τάκη Γκαλαϊτση και πολλές εικόνες από το Αρχείο του Συλλόγου. Τους συγχαίρουμε, για την έκδοση αυτή, που κατ’ αυτόν τον τρόπο συμβάλλουν στην σμίλευση της ιστορικής συνείδησης των μελών και φίλων τους.
Ωστόσο, θα θέλαμε να επισημάνουμε την ιστορική ανακρίβεια σχετικά με την δήθεν καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή από το Περιβόλι Γρεβενών, που έχει αναγραφεί από τον συγγραφέα των κειμένων: «Αναμεσά τους ο Ρήγας, με καταγωγή από το Βελεστίνο, χειμαδιό Βλάχων Περιβολιωτών, ΄΄ορμώμενος εκ Περιβολίου΄΄ γράφει ο Καρολίδης στο ΄΄Pays Balquaniques΄΄ 1930».
Όλα τα ιστορικά στοιχεία, όμως, δείχνουν πως ο Ρήγας δεν είχε ουδεμία σχέση με το Περιβόλι και τα άλλα Βλαχοχώρια της Πίνδου. Αυτά θα έπρεπε να γνώριζε ο συγγραφέας και η Επιστημονική Επιτροπή του Συλλόγου, που και στο παρελθόν τους είχαν επισημανθεί και υπάρχουν στη σχετική περί Ρήγα βιβλιογραφία αν κανείς τα αναζητήσει. Συγκεκριμένα τονίζεται:
1). Ο συγγραφέας του παραπάνω κειμένου για να δώσει στον αναγνώστη μια επίφαση βιβλιογραφικής επιβεβαίωσης παραπέμπει στον καθηγητή Καρολίδη, ο οποίος σε έργο του 1930 κάνει απλά μια αναφορά χωρίς στοιχεία, και ο οποίος ουδεμία μονογραφία για τον Ρήγα έχει γράψει, όπως τεκμαίρεται από την όλη σχετική Βιβλιογραφία που διαθέτουμε. Θα έπρεπε ο συγγραφέας κ. Γκαλαϊτσης αντ’ αυτού να μελετούσε νεότερους ιστορικούς, που έχουν γράψει πολλές σχετικές μελέτες, όπως τον Βλάχο ιστορικό του Ρήγα, Λέανδρο Βρανούση, ο οποίος το 1992 σημείωνε χαρακτηριστικά, «δεν ήταν δυνατόν να θεωρείται και να αυτοαποκαλείται ΄΄Βελεστινλής΄΄ παρά μόνον ένας από τους παλιούς και μόνιμους κατοίκους του Βελεστίνου, γέννημα κα θρέμμα του χωριού, κα όχι κάποιος από τους εποχικούς περιοίκους», (βλ. Λ. Βρανούση, «Ρήγας Βελεστινλής-Φεραίος», Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα, τόμ. 52, 1992, σελ. 45-48, και στην έκδοση της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1998, σελ. 15-16).
Επί πλέον, ο αντικειμενικός ερευνητής και ιστορικός Λ. Βρανούσης προσθέτει πως ο Ρήγας δεν αναγράφει στην Χάρτα του τα Βλαχοχώρια της Πίνδου, «αν ο Ρήγας είχε έστω και κάποια μακρινή καταγωγή…όταν συνέτασσε τον μεγάλο Χάρτη του και τον παραγέμισε με άπειρες λεπτομέρειες, θα θυμόταν και θα σημείωνε δυό-τρία τουλάχιστον από τα ορεινά χωρά των ημινομαδικών εκείνων πληθυσμών. Δεν σημείωσε όμως κανένα. Τα χωριά της Πίνδου Περιβόλι, Σαμαρίνα, Αβδέλλα κ.λπ. δεν αναγράφονται στον Χάρτη. Ο Ρήγας δεν ήξερε ούτε την ύπαρξη τους».
2). Θέλουμε να επισημάνουμε πως σε όλα τα έργα του ο Ρήγας αναγράφει το όνομα και την καταγωγή του, όπως για παράδειγμα «Φυσικής απάνθισμα…παρά Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού». Δηλώνει τον τόπο της καταγωγής του και την ευρύτερη περιοχή, την Θεσσαλία και όχι την Μακεδονία, όπως άλλοι λόγιοι, που κατάγονταν από την Μακεδονία, «Θωμάς Μανδακάσης Καστοριανός Μακεδών, Δημήτριος Καρακάσσης Σιατιστεύς Μακεδών».
3). Επί πλέον, ο Ρήγας στα έργα του αναγράφει πολλά στοιχεία για το Βελεστίνο και την ευρύτερη περιοχή του, τη Μαγνησία και τη Θεσσαλία, ενώ τίποτε δεν γράφει για τα Βλαχοχώρια, κάτι που θα έκανε αν τα γνώριζε, (βλ. Δημ. Καραμπερόπουλου, «Το Βελεστίνο και η Θεσσαλία στο έργο του Ρήγα Βελεστινλή», Υπέρεια, τόμ. 3, Πρακτικά Γ΄ Διεθνούς Συνεδρίου «Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας», Αθήνα 2002, σελ. 713-738).
4). Προσθέτουμε ακόμη πως οι Βλάχοι ποιμένες άρχισαν μόνιμα να εγκαθίστανται στο Βελεστίνο μετά την απελευθέρωση του 1881, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Σπυρίδων Λάμπρος κατά την επίσκεψή του στο Βελεστίνο το 1894, και πως τότε άρχισε να δημιουργείται η συνοικία «Βλάχικα» στην περιοχή του Αγίου Χαραλάμπους, που είναι ύπερθεν του Κεφαλόβρυσου, (Σπ. Λάμπρος, «Η πατρίς του Ρήγα», Νέος Ελληνομνήμων, τόμ. 15, 1921, σελ. 63).
5). Επισημαίνεται επί πλέον ότι οι Βλάχοι ποιμένες της εποχής του Ρήγα νοίκιαζαν κατά τον Χειμώνα τα σπίτια των Τούρκων του Βελεστίνου, οι οποίοι διέμεναν στα έφορα μέρη, στο ανατολικό μέρος, και όχι στο Βαρούσι, την ελληνική συνοικία με τους μόνιμους κατοίκους, που εκτείνονταν στο δυτικό τμήμα του Βελεστίνου μέχρι τις υπώρειες της Μαλούκας. Συγκεκριμένα, ο Ληκ, ο οποίος επισκέφθηκε το Βελεστίνο στις 27 Δεκεμβρίου 1809, σημειώνει χαρακτηριστικά, «Στην πόλη-το Βελεστίνο-υπάρχουν γύρω στις 250 τουρκικές οικογένειες, αλλά τα τουρκικά σπίτια είναι πολύ περισσότερα. Τα υπόλοιπα, καθώς είναι διαθέσιμα με ενοίκιο, κατέχονται από Έλληνες των Αγράφων, ή από Βλάχους του όρους Πίνδος». Δεν ήταν μόνιμοι κάτοικοι του Βελεστίνου τότε οι Βλάχοι ποιμένες και διέμεναν στα σπίτια των Τούρκων, που νοίκιαζαν. Μετά την απελευθέρωση του 1881 άρχισαν να εγκαθίστανται μόνιμα, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. (W.M. Leake, Tranels in Northern Greece, τόμ. 4, Άμστερνταμ, 1967, σελ. 435-44. Ελληνική απόδοση από το βιβλίο της Νίτσας Κολιού, Τα Βελεστινιώτικα. Χρονικά του Δήμου Φερών, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2001, σελ. 15).
5). Προσθέτουμε πως για την βλάχικη καταγωγή του Ρήγα προβάλλεται σαν επιχείρημα και το εξής αμίμητο, για τον ετεροχρονισμό του, πως αφού το «Σπίτι του Ρήγα» είναι στον Βλαχομαχαλά, άρα ο Ρήγας ήταν Βλάχος. Παραβλέπουν πως ο Βλαχομαχαλάς άρχισε να δημιουργείται μετά το 1881 και το σημαντικότερο το «Σπίτι του Ρήγα» είναι εκτός του οικιστικού χώρου του Βελεστίνου, είναι στα χωράφια, όπως φαίνεται και στην σχετική φωτογραφία, που επισυνάπτεται. Βρίσκονταν στην τότε χριστιανική συνοικία. Αντιλαμβάνεται κανείς την συλλογιστική, το πρωθύστερο του πράγματος.
Μετά τα παραπάνω, κύριε Διευθυντά, ο συγγραφέας κ. Γκαλαϊτσης και η Επιστημονική Επιτροπή του Συλλόγου Βλάχων Βέροιας τιμώντας τις αντίστοιχες ιδιότητές τους, θα πρέπει να διορθώσουν τις ανιστόρητες χωρίς τεκμήρια αναφορές τους για την δήθεν βλάχικη καταγωγή του Ρήγα, ο οποίος περίτρανα διατυπώνει στα βιβλία του την καταγωγή του «Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός» και ανέγραψε τόσα για την γενέτειρά του και την Θεσσαλία, ενώ αγνοεί τα σημαντικά τότε Βλαχοχώρια, Περιβόλι, Σαμαρίνα, Αβδέλλα.
Όσοι αναγνώστες σας θα θέλουν, μπορούν να μελετήσουν και την σχετική μελέτη μας «Όνομα και καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή», που είναι αναρτημένη στην ιστοσελίδα μας http://karaberopoulos.gr/karaberopoulos/pdf/onoma_rigas.pdf έκδοση της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα.
Με εκτίμηση
Δρ. Δημήτριος Καραμπερόπουλος
Πρόεδρος Επιστημονικής Εταιρείας
Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα
Μιλτιάδου 3, 14562
Κηφισιά-Αθήνα
Τηλ. 2108011066, 6944304968
e-mail:karamber@otenet.gr, www.rhigassociety.gr
