Του Γιάννη Δ. Μοσχόπουλου
Ως αντιστάθμισμα της δράσης των κλεφτών, των ληστών και των ανυπότακτων νέων, που αντιστέκονταν στη βία με τη βία, οι Οθωμανοί εφάρμοσαν το θεσμό του αρματολισμού, που ήταν γνωστός και από την εποχή του Βυζαντίου. Αρματολός ήταν ο (παλιός κλέφτης) οπλαρχηγός επίσημα διορισμένος από τους Οθωμανούς για να τηρεί την τάξη σε μια συγκεκριμένη περιοχή (αρματολίκι) ή γεωγραφική περιφέρεια (π.χ. Ρουμλούκι), να φυλά τα σημαντικά περάσματα και να πολεμά τους ληστές, τους λεγόμενους κλέφτες. Συνήθως οι αρματολοί ήταν χριστιανοί, αλλά σε κάποιες περιόδους ήταν ένοπλοι μουσουλμάνοι (π.χ. Αλβανοί).
Οι αρματολοί (martoloslar) ήταν ένοπλα 40μελή σώματα οιονεί στρατοχωροφυλάκων που καταδίωκαν τους κλέφτες, φύλαγαν ντερβένια, γέφυρες και ήταν επιφορτισμένα με την τήρηση της τάξης και της ασφάλειας σε μια συγκεκριμένη περιοχή της υπαίθρου. Γι’ αυτή την υπηρεσία τους οι αρματολοί είχαν το προνόμιο να φέρουν όπλα δημοσίως και να εισπράττουν από τους κατοίκους της περιοχής που προστάτευαν τον ετήσιο μισθό τους.
Οι αρματολοί πολλές φορές συγκρούστηκαν με τους κλέφτες. Οι περισσότεροι βέβαια δεν έπαυαν να έχουν στενή σχέση με την κλεφτουριά. Ακόμη υπήρχε πάντοτε η ενδόμυχη διάθεση στον αρματολό να αρπάξει το αρματολίκι άλλου λιγότερο ισχυρού καπετάνιου, επεκτείνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τα όρια της δικαιοδοσίας του, ώστε να αυξήσει το γόητρό του και να μεγιστοποιήσει τα οικονομικά του οφέλη, αφού όσο μεγάλωνε η περιοχή της δικαιοδοσίας του τόσο αυξανόταν και η ετήσια ρόγα (μισθός) που εισέπραττε. Αποτέλεσμα τέτοιων τάσεων και διαθέσεων ήταν να δημιουργηθούν τάξεις αντιπάλων αρματολών με επακόλουθο πολλές αιματηρές συρράξεις μεταξύ τους, αλλά και με ισχυρές ομάδες κλεφτών. Είναι βεβαιωμένο από τα αρχειακά κείμενα ότι η μισθοδοσία των διοριζόμενων Ελλήνων αρματολών επιβάρυνε τους κατοίκους της περιοχής την οποία προστάτευαν. Ουσιαστικά δηλαδή τα χριστιανικά χωριά πλήρωναν αδρά, ώστε να αναλάβουν οι ίδιοι την τοπική αστυνόμευση και προστασία. Φαίνεται όμως, ότι πολλοί από τους αρματολούς εκμεταλλευόμενοι τη δύναμη των όπλων τους και τη θέση τους στο οθωμανικό καθεστώς, εισέπρατταν παράνομα πρόσθετα χρηματικά ποσά είτε από τους κατοίκους είτε από τους διερχόμενους από τα ντερβένια και τις γέφυρες που φύλαγαν.
Δείγματα της πλούσιας δράσης τους είναι καταχωρημένα στα αρχεία του Ιεροδικείου της Βέροιας:
«22.3.1669. Ο εντεταλμένος από το κράτος για την καταδίωξη των ληστών Μπαξέ Ουστασή Αχμέτ Ουστάς, … προσήγαγε τον κάτοικο του χωριού Ινεσέλ [Νησέλι], Κυριαζή Μήτρου, εναντίον του οποίου ήγειρε αγωγή λέγοντας ότι ο κακούργος αυτός είναι από τους ληστές, με άλλους δε ομοίους του κακοποιούς διέρχεται τα χωριά και τις πόλεις και λεηλατεί τις περιουσίες των κατοίκων. Ήδη δυνάμει υψηλού φιρμανίου τον συνέλαβα και τον οδήγησα στο ιεροδικείο…».
«3.1.1682. Ο διορισθείς για την προστασία του καζά Βεροίας από ληστές και κακοποιούς αρχιαρματολός Ιωάννης Θεοδοσίου, προσαγαγών ενώπιον του ιεροδικείου τον εκ των κατοίκων του χωριού Σταυρός του καζά αυτού, γνωστό με το όνομα Πάσχος ονόματι Κώστα, έγειρε αγωγή κατ’ αυτού, λέγοντας ότι ο ρηθείς Κώστας είναι εκ των ανδρών του αρχιληστή Περδικάρη και Καλόγηρου. Αυτός επέδραμε στην οικία του καλόγερου στο χωριό, τον φόνευσε και άρπαξε τα τρόφιμα και τα πράγματα αυτού και είναι δολοφόνος ληστής. … Γι’ αυτό εκδόθηκε απόφαση περί απαγχονισμού του ειρημένου Πάσχου Κώστα …».
«11.4.1682. … ληστοσυμμορία … εκδήλωσε δημόσια επαναστατικές τάσεις, περιέρχεται τις παραπάνω περιφέρειες, άλλοτε πεζή και άλλοτε έφιππη, δολοφονεί πολλούς μουσουλμάνους και ραγιάδες των χωρίων και λεηλατεί τις περιουσίες τους … επιτίθενται κατά των διαβατών στις δημόσιες οδούς, ληστεύει τα καραβάνια και τα χρήματα του δημοσίου και διαπράττει ανθρωποκτονίες … να συγκεντρώσετε τους αρχιαρματολούς, και να ξεκινήσετε, … περιερχόμενοι τα όρη, τις χαράδρες, τις πεδιάδες … να ακακαλύψετε τα ίχνη των φαυλοβίων τοιούτων, τιμωρούντες αυτούς κατά νόμον …, ίνα ησυχάσουν οι ραγιάδες και μη ραγιάδες και επανακτήσουν πάντες την γαλήνην. …».-
Γιάννης Δ. Μοσχόπουλος, Το Ρουμλούκι [Kαμπανία] κατά την πρώιμη και μέση οθωμανοκρατία [14ος αιώνας -1830], Θεσσαλονίκη, εκδόσεις Εντευκτηρίου 2012, σελ. 73-75, 117 επ., 154.
5.2.2021/ mosio@otenet.gr / 6977336818
