Tι είναι mobbing και πώς η ηθική αυτή παρενόχληση μπορεί να φτάσει τον εργαζόμενο στα όριά του. Πώς μπορεί να το εντοπίσει κανείς και τι μπορεί να κάνει ώστε να το αντιμετωπίσει.
Ο όρος mobbing, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1800 από Βρετανούς βιολόγους σε μία προσπάθεια προσδιορισμού της επιθετικής συμπεριφοράς ορισμένων αποδημητικών πουλιών. Προέρχεται από την αγγλική λέξη “mob” που σημαίνει «επιτίθεμαι, περικυκλώνω, ενοχλώ».
Το mobbing ως παρενόχληση, εκδηλώνεται μέσα από τακτικά επαναλαμβανόμενες στρατηγικές περιθωριοποίησης, εκφοβισμού, ταπείνωσης, αποδυνάμωσης και ψυχολογικής χειραγώγησης ενός εργαζομένου – στόχου από ένα άτομο ή ένα σύνολο ατόμων στο στενό εργασιακό περιβάλλον.
«Mobbing είναι η ηθική παρενόχληση που συμβαίνει μέσα στον χώρο εργασίας. Στην ουσία πρόκειται για «μία βία σε μικρές δόσεις που δεν εντοπίζεται αλλά είναι πολύ καταστροφική».
Πολύ συχνά, το θύμα δεν καταλαβαίνει τι του συμβαίνει και αποδίδει τις κακόβουλες ενέργειες των συναδέλφων στη δική του συμπεριφορά.
Τι είναι mobbing:
· στέρηση καθηκόντων,
· “καψόνια” ή και
· καθήκοντα στα οποία δεν μπορεί να αντεπεξέλθει,
· άρνηση επικοινωνίας (οι συνάδελφοι δεν απαντούν στο θύμα προφορικά ή γραπτά), αμφισβήτηση αποφάσεων,
· μεταφορά του σε άλλο χώρο ώστε να είναι απομονωμένο ή μακριά από τους συνεργάτες του,
· λανθασμένη κριτική της εργασίας του,
· διαδίδουν φήμες, του επιτίθενται άμεσα ή έμμεσα για τις πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις του κλπ
Oι συνέπειες στο άτομο είναι πολλές και σε βάθος, γιατί βρίσκονται σε συνεχές άγχος ειδικά αν η παρενόχληση έχει διάρκεια.
Ανάμεσα στις ψυχολογικές επιπτώσεις, η κατάθλιψη είναι η πιο συνηθισμένη. «Τα άτομα μπορεί να βιώνουν κρίσεις πανικού, εμφράγματα ενώ συχνές είναι και οι περιπτώσεις απόπειρας αυτοκτονίας. Υπάρχει επίσης στην βιβλιογραφία πλήθος
ψυχοσωματικών προβλημάτων που έχουν παρατηρηθεί κατά τη διάρκεια ή μετά από μια τέτοια εμπειρία».
Επιπλέον, το mobbing επηρεάζει άμεσα την απόδοσή των ατόμων. Όταν παρενοχλούνται, τα άτομα γίνονται λιγότερο «παραγωγικά», λιγότερο «δημιουργικά».
Γιατί κάποιος παρενοχλεί;
«Συνήθως, υπάρχουν πολλά συναισθήματα που «κρύβονται» πίσω από αυτή τη συμπεριφορά. Αυτά μπορεί να είναι πολύ διαφορετικά σε κάθε περίπτωση mobbing, όσο μοναδική είναι η ψυχολογία και η προσωπικότητα κάθε ανθρώπου».
Τα συναισθήματα που οδηγούν συνήθως στην ηθική παρενόχληση κάποιου είναι ο Φόβος, η Ζήλια, ο Φθόνος και ο Ανταγωνισμός.
Στόχος του «θύτη» πάντα είναι να αποσταθεροποιηθεί εντελώς το θύμα, να γίνει «ευάλωτο» και να αποχωρήσει.
Ποιοι πέφτουν συνήθως θύματα παρενόχλησης
«Όλοι μπορεί να βρεθούμε στη θέση του θύματος. Μερικά παραδείγματα που μπορεί να ασκηθεί το mobbing είναι:
Σε μια ανδροκρατούμενη ομάδα, η μοναδική γυναίκα μπορεί να είναι θύμα ηθικής παρενόχλησης.
Σε μια ομάδα που απαρτίζεται από νεαρά άτομα, ο ηλικιωμένος ή ο μεγαλύτερος της ομάδας μπορεί να υποστεί ηθική παρενόχληση.
Σε μια ομάδα που έχει χαμηλή απόδοση, το άτομο που εργάζεται σκληρά ή που δείχνει υπερβάλλοντα ζήλο.
Άτομα από άλλη εθνικότητα ή θρησκεία.
Άτομα με ασθένειες & ψυχικές ασθένειες και αναπηρίες.
Εκπρόσωποι προσωπικού & εργατικών σωματείων κλπ
Πώς εκφράζεται το mobbing;
Πως μπορεί να αντιληφθεί κάποιος ότι έχει επηρεαστεί από την ηθική παρενόχληση; «Η παρενόχληση εκφράζεται κυρίως με απομόνωση του ατόμου από την ομάδα. Επιπλέον, μπορεί το άτομο ξαφνικά να βρίσκεται με καθήκοντα που δεν μπορεί να αναλάβει, είτε γιατί ξεπερνούν τις ικανότητές του είτε γιατί είναι πολλά παραπάνω από αυτά στα οποία μπορεί να αντεπεξέλθει χρονικά.
Επίσης, με υποβάθμιση των συνθηκών εργασίας, την αφαίρεση αρμοδιοτήτων & καθηκόντων σε σημείο που το άτομο να μην έχει αντικείμενο εργασίας.
Τι δεν είναι mobbing
Υπάρχουν, βέβαια, και οι περιπτώσεις, όπου λανθασμένα πιστεύουμε ότι πρόκειται για παρενόχληση. Για παράδειγμα αν ο προϊστάμενός μας μας επιπλήττει δίκαια για τη χαμηλή απόδοσή μας με κόσμιο τρόπο και εμείς αισθανθούμε ταπεινωμένοι, ή αν έχουμε υπερβολικό φόρτο εργασίας και νιώθουμε στρεσαρισμένοι, σε αυτή την περίπτωση δεν μπορούμε να πούμε ότι δεχόμαστε mobbing.
«Μία παλιότερη έρευνα που έγινε τη δεκαετία του 1990 από το Διεθνές Γραφείο Εργασίας, έδειξε ότι ακόμα και τότε, το 8% των εργαζομένων είχε υποστεί mobbing τουλάχιστον μια φορά στην καριέρα του», προσθετει η κα Βαρδίκου.
«Ελλείψει έρευνας για την ηθική παρενόχληση σε όλες τις χώρες, δεν μπορεί να γίνει σύγκριση. Γνωρίζουμε με βάση τα στοιχεία που έχουμε διαθέσιμα, ότι το mobbing είναι ιδιαίτερα υψηλό σε συγκεκριμένα επαγγέλματα και κλάδους, όπως για παράδειγμα σε Πανεπιστημιακά ιδρύματα.
Και προσθέτει πως «ουσιαστικά, απλουστεύοντας τις έρευνες, καταλήγουμε στο ότι το mobbing είναι σύνηθες περισσότερο σε υπηρεσίες, ενώ το bullying είναι πιο συνηθισμένο στον κλάδο της παραγωγής, χωρίς φυσικά να αποκλείουμε και τις αντίθετες περιπτώσεις».
Τι γίνεται στην Ευρώπη
Σε πανευρωπαϊκή έρευνα που διενεργήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound) σχετικά με τις συνθήκες εργασίας, διαπιστώθηκε ότι το 8% των εργαζομένων της E.E. έχει δηλώσει ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων 12 μηνών υπέστη ηθική παρενόχληση στον χώρο εργασίας.
Η πρώτη χώρα που θέσπισε νομοθεσία κατά του φαινομένου mobbing ήταν η Σουηδία το 1994, με βάση έρευνα, από την οποία προέκυψε ότι το 15% των αυτοκτονιών οφείλονται στην εργασιακή κακοποίηση.
Τον ίδιο χρόνο στην Ολλανδία οι εργοδότες υποχρεώθηκαν να προστατεύουν τους εργαζομένους από αντίστοιχα φαινόμενα επιθετικότητας και ψυχολογικής βίας. Στη Γαλλία η ανάδειξη του φαινομένου από την Hirigoyen είχε ως αποτέλεσμα την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και του πολιτικού κόσμου. Στο Βέλγιο ο νόμος του 2002 απαγόρευσε γενικά τη βία στους εργασιακούς χώρους.
Στην Ελλάδα η παρενόχληση στον εργασιακό χώρο δεν συνδέεται με τις συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας, αντίθετα έχει νομική συσχέτιση με την προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, καθώς ο νόμος του 2005 απαγορεύει τις διακρίσεις βάσει φύλου, εθνικότητας ή γενετήσιου προσανατολισμού.
Κατά συνέπεια, οι αποδέκτες αντίστοιχων συμπεριφορών δεν μπορούν να βασιστούν σε νόμους της εργατικής νομοθεσίας, αλλά σε νόμους που αφορούν γενικότερα την προστασία της αξιοπρέπειας και της προσωπικότητας, όπως το άρθρο 2, παρ. 1 του Συντάγματος, το οποίο αναφέρει πως «O σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας», το άρθρο 5, παρ. 1 (για το δικαίωμα στην εργασία) και το άρθρο 25, παρ. 3 (σχετικά με την απαγόρευση κατάχρησης δικαιώματος).
Επιπρόσθετη είναι η ρύθμιση να ισοδυναμεί με απόλυση τυχόν παραίτηση του εργαζομένου για λόγους προσβολής της αξιοπρέπειας και μειωτικών σχολίων. Αυτό βέβαια, σε περίπτωση που η διοίκηση της επιχείρησης δεν αποδέχεται την προσβολή, θα πρέπει να αποδειχτεί δικαστικά, κάτι το οποίο προϋποθέτει τη μαρτυρία των άλλων συναδέλφων για τα περιστατικά παρενόχλησης.
Υπάρχουν ασφαλιστικά και νομικά κενά, νομικές ασάφειες, οι οποίες δεν αναγνωρίζουν τα νοσήματα που προέρχονται από εκφοβισμό και ηθική παρενόχληση ως επαγγελματικά νοσήματα.
Τι μπορεί να κάνει ο εργαζόμενος
Η προστασία του εργαζομένου από συμπεριφορές «mobbing» δεν ρυθμίζεται ειδικά στο ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, με αποτέλεσμα να εφαρμόζονται οι γενικές διατάξεις περί προσβολής της προσωπικότητας. Έτσι, ο εργαζόμενος που υφίσταται «mobbing» έχει τις εξής δυνατότητες:
1) Να αξιώσει από τον εργοδότη την άρση της προσβολής και την παράλειψή της στο μέλλον,
2) Να αξιώσει την καταβολή χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης, καθώς και αποζημίωση για οποιαδήποτε τυχόν θετική (υλική) ζημία υπέστη,
3) Να θεωρήσει την συμπεριφορά που υφίσταται ως «μονομερή βλαπτική μεταβολή» (δηλαδή εξαναγκασμό σε παραίτηση) και συνακόλουθα να αξιώσει την καταβολή αποζημίωσης απόλυσης, όπως ακριβώς θα είχε δικαίωμα να πράξει αν είχε χωρήσει καταγγελία της σύμβασης εργασίας,
5) Να προβεί σε αναφορά στην Επιθεώρηση Εργασίας,
6) Να υποβάλει μήνυση για παραβίαση της αρχής ίσης μεταχείρισης, καθώς και για κατά περίπτωση επιμέρους στοιχειοθετούμενα αδικήματα του ποινικού κώδικα, όπως η εξύβριση (361 ΠΚ), η συκοφαντική δυσφήμιση (363 ΠΚ), η εκβίαση (385 ΠΚ)
κλπ.
Ο εργαζόμενος διαθέτει εκ του νόμου ευρείες δυνατότητες για να προστατευθεί από οποιαδήποτε εχθρική ή καταχρηστική συμπεριφορά, ωστόσο τα νομικά μέσα προστασίας που πρέπει να ακολουθεί κατά περίπτωση εξαρτώνται πάντοτε από τις ιδιαίτερες περιστάσεις της κάθε υποθέσεως.
Στο πλαίσιο αυτό, κρίσιμη αποβαίνει η συμβολή δικηγόρου εξειδικευμένου σε θέματα εργατικού δικαίου, ο οποίος θα καθοδηγήσει τον εργαζόμενο ως προς τα δικαιώματά του και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να τα προστατεύσει αποτελεσματικά.
Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι υπάρχει ένα σωματείο στην Ελλάδα που φτιάχτηκε για την καταπολέμηση της ηθικής παρενόχλησης. Στόχος του σωματείου «NO MOBBING» είναι να μην υπάρχει πια ηθική παρενόχληση και βία στον εργασιακό χώρο.
Το σωματείο ξεκίνησε ως ιδέα το φθινόπωρο του 2018 στη Θεσσαλονίκη, αλλά έλαβε την πλήρη νομική & οικονομική του υπόσταση τον Σεπτέμβριο του 2019.
Πληροφορίες από Grtimes, siopi-law.gr, smallbusiness.chron.com
