Γράφει ο Μάκης Δημητράκης

Γεννήθηκε στη Βέροια από ευσεβείς και πλούσιους γονείς. Η ακριβής ημερομηνία γέννησης δεν είναι γνωστή. Πιθανολογείται ότι έζησε τον 11ο αιώνα. Ο Αντώνιος, νέος ακόμη αισθάνθηκε την ανάγκη για μοναστική ζωή. Έτσι αναχώρησε σε ηλικία 20 ετών στις πλαγιές των Πιερίων στη σκήτη της Μονής Προδρόμου.

Στη σκήτη

Για απόλυτη ησυχία, ο Αντώνιος εγκατέλειψε τη Μονή και ασκήτεψε για 50 περίπου χρόνια σε σπηλιά απόκρημνη στις όχθες του Αλιάκμονα. Εκεί τρεφόταν κυρίως με χόρτα-βότανα της γύρω περιοχής. Τις κοσμικές προκλήσεις αντιμετώπιζε με πίστη, προσευχή και ψαλμούς. Στη σκήτη τον επισκέπτονταν κάτοικοι από τη Βέροια και τα γειτονικά χωριά, συζητούσαν μαζί του και ζητούσαν την ευλογία του. Τακτικά επισκεπτόταν τη Μονή Προδρόμου ενώ συχνά δεχόταν την επίσκεψη ιερομόναχου από τη Βόσοβα (Σφηκιά) που του πήγαινε τρόφιμα. Συχνά επίσης κοινωνούσε των Αχράντων Μυστηρίων.

Το γήινο τέλος του

Σε βαθιά γηρατειά, σε ηλικία 94 περίπου χρόνων (κατ’ άλλους 80 ετών) προαισθανόμενος το γήινο τέλος του, ζήτησε από τους επισκέπτες του να μην τον ξαναεπισκεφτούν και διαταράξουν την ησυχία του. Πλησίαζαν Χριστούγεννα. Ειδοποίησε τον ιερέα από το διπλανό χωριό και ζήτησε να κοινωνήσει. Ήπιε και λίγο νερό. Το ημερολόγιο έδειχνε 1η Ιανουαρίου. Ο Αντώνιος ξάπλωσε στο έδαφος, σταύρωσε τα χέρια του, είπε σχετικούς ψαλμούς και εξέπνευσε χαρούμενος.

Δεκαέξι μέρες – σύμφωνα με την παράδοση – ήταν ξαπλωμένος-νεκρός στη μέση της σπηλιάς-σκήτης ενώ μια λυχνία ολόφωτη κρεμόταν από πάνω του χωρίς να στηρίζεται πουθενά.

Το λείψανό του εντόπισαν-ανακάλυψαν σκυλιά κυνηγών από τη Βέροια που έφθασαν στη σπηλιά και είδαν τον Άγιο σαν να ήταν ζωντανός. Γνωρίζοντας από καιρό την ύπαρξη του Αντωνίου και την ασκητική του ζωή, επέστρεψαν στη Βέροια και ανάφεραν το γεγονός στον Αρχιερέα της πόλης.

Ο Αρχιερέας με το σύνολο των κληρικών της πόλης αλλά και αρκετό κόσμο πήγαν στη σκήτη, σήκωσαν το νεκρό σώμα και με ψαλμούς και ύμνους αλλά και σεβασμό και τιμή «έφεραν» τον Αντώνιο στη Βέροια. Τοποθέτησαν τη σωρό σε λάρνακα και την εναπόθεσαν μέσα στο ναό της Παναγίας Θεοτόκου γνωστή σαν Καμαριώτισσα κοντά στο πατρικό του σπίτι που σήμερα δεν υπάρχει. Το ημερολόγιο έδειχνε 17 Ιανουαρίου.

Κατά μία άλλη εκδοχή ο κλήρος και ο λαός τοποθέτησαν τη σωρό του Αγίου σε λάρνακα και αυτήν σε βοϊδάμαξα. Τα βόδια ξεκίνησαν από τη σκήτη, πέρασαν την κοίτη του Αλιάκμονα και χωρίς κανείς να τα οδηγεί έφθασαν στη Βέροια και σταμάτησαν κάτω από τη μουριά κοντά στο πατρικό σπίτι του Αγίου όπου και τον έθαψαν.

Η παράδοση

Σύμφωνα με μια παράδοση μετά την ανεύρεση της σωρού του Αγίου οι κάτοικοι της Βέροιας και των γύρω χωριών φιλονικούσαν για το πού θα μεταφερθεί το λείψανο για ταφή. Καθένας ήθελε στον τόπο του. Τελικά συμφώνησαν να αφήσουν τον Άγιο να «διαλέξει». Έζεψαν λοιπόν σε άγρια βόδια μια άμαξα στην οποία έβαλαν τη λάρνακα με τον Άγιο. Όπου αυτή θα σταματούσε εκεί θα έθαβαν τη σωρό του Αγίου.

Ονομασία των οικισμών

Κατά τον μοναχό Αρσένιο Μπογιαλή που για πολλά χρόνια ασκήτεψε στη Μονή Τιμίου Προδρόμου, το κάρο με το λείψανο του Αγίου πέρασε το ποτάμι και κατευθύνθηκε προς κοντινό χωριό από τη μέση του οποίου πέρασε γι’ αυτό και το χωριό ονομάσθηκε Μέση.

Από εκεί έφθασε σε άλλο χωριό εξωτερικά του οποίου έκανε τρεις γύρους και το χωριό ονομάσθηκε Κουλούρα. Στον επόμενο οικισμό, τα βόδια σταμάτησαν για λίγο και οι κάτοικοι παρατήρησαν πως το ράσο του Αγίου είχε ξηλωθεί στο μανίκι. Το έραψαν και από το γεγονός αυτό το χωριό ονομάστηκε Ραψωμανίκι. Τρέχοντας τα βόδια πέρασαν πολύ κοντά από άλλο χωριό χωρίς να μπουν μέσα στον οικισμό γι’ αυτό και ο οικισμός ονομάσθηκε Ξεχασμένη, δηλαδή το ξέχασε ο Άγιος. Τον επόμενο οικισμό τα βόδια διάβηκαν πολύ γρήγορα γι’ αυτό και ο οικισμός ονομάσθηκε Διαβατός. Το επόμενο κοντινό χωρικό τα βόδια με το κάρο διέτρεξαν δύο φορές σε σχήμα σταυρού και το χωριό ονομάσθηκε Σταυρός.

Τέλος η άμαξα με τον Άγιο έφθασε στη Βέροια. Τα βόδια κατακουρασμένα από το τρέξιμο έπεσαν πάνω σε μια μουριά. Ο ζυγός του κάρου έσπασε και τα βόδια έφυγαν. Κάτοικοι της Βέροιας που παρακολούθησαν το συμβάν προσπάθησαν να σηκώσουν το ζυγό αλλά ήταν αδύνατο. Έτσι αποφάσισαν να θάψουν τη σωρό κάτω ακριβώς από τη μουριά. Αργότερα τα οστά μεταφέρθηκαν μέσα στο Ναό που κτίσθηκε προς τιμή του Αγίου, σε ειδικό χώρο (Κουβούκλιο).

Οι πρώτοι ναοί και οι πυρκαγιές

Ο Ναός της Παναγίας της Καμαριώτισσας σταδιακά πήρε το όνομα του Αγίου. Πιθανότατα ο ναός αυτός καταστράφηκε από πυρκαγιά πριν το 1860 και η εκκλησία που κτίσθηκε στη θέση της καμένης αφιερώθηκε στον Άγιο Αντώνιο. Αλλά και η καινούργια εκκλησία, κάηκε από απροσεξία του καντηλανάφτη τη νύχτα της 4ης Φεβρουαρίου 1898.

Ο σημερινός Ναός και η Ευδοξία Μαλακούση

Πολλοί Βεροιώτες και ανάμεσά τους η αρχόντισσα Ευδοξία Μαλακούση όρμησαν στις φλόγες και «άρπαξαν» τα λείψανα του Αγίου και τα μετέφεραν σε ασφαλές μέρος.

Από την επομένη της καταστροφικής πυρκαγιάς άρχισε η ανοικοδόμηση νέου ναού, του σημερινού, με πάνδημη συνεισφορά του βεροιώτικου πληθυσμού και κυρίως της Ευδοξίας Μαλακούση το σπίτι της οποίας ήταν πολύ κοντά στην εκκλησία. Η Αρχόντισσα Ευδοξία διέθεσε το ποσό των 3.700 χρυσών λιρών για την ανέγερση του Ναού ενώ ο σύζυγός της Ιωάννης κληροδότησε στο Ναό ένα σπίτι και ένα χάνι (πανδοχείο) ενώ 1.000 λίρες σε σχολεία και ιδρύματα της πόλης.

Ο σημερινός Ναός εγκαινιάσθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 1904. Είναι τρίκλιτος (δύο σειρές από κολώνες), ρυθμού βασιλικής και έχει μήκος 42 μ., πλάτος 24 μ. και ύψος 12 μ. Ο Ναός στο παρελθόν ήταν θεραπευτήριο τρελών που τους φρόντιζε ένας υπάλληλος. Τελευταίος υπάλληλος αναφέρεται ο αποκαλούμενος Γκαμπράνης ή Καμπάνης. Μέχρι τελευταία μάλιστα έλεγαν στη Βέροια και την ευρύτερη περιοχή τις φράσεις «Θα σε πάμε στον Γκαμπράνη» και «Αυτός είναι για τον Γκαμπράνη».

Ο Δήμος Βέροιας έδωσε το όνομα της μεγάλης ευεργέτιδας σε δρόμο νότια του Ναού ενώ ο Μητροπολίτης μας κ.κ. Παντελεήμων θεώρησε χρέος ευγνωμοσύνης να στηθεί η προτομή της στον αύλειο χώρο του ναού τα αποκαλυπτήρια της οποίας έγιναν στις 7 Νοεμβρίου 2004.

Η μνήμη του Αγίου γιορτάζεται πάντοτε πανηγυρικά στις 17 Ιανουαρίου αλλά και την 1η Αυγούστου, με μεγάλη παλιότερα εμποροπανήγυρη.

Προς τιμή του Αγίου Αντωνίου του νέου, του Πολιούχου της Βέροιας, υπάρχουν ακόμη ναοί στη Θεσσαλονίκη και την Αγιά της Λάρισας.

Στην έρευνά μου, άντλησα πολύτιμες πληροφορίες από έργα των ντόπιων συγγραφέων-ερευνητών Γ. Χιονίδη, Θ. Γαβριηλίδη, Π. Πυρινού και τον Μητροπολίτη μας κ.κ. Παντελεήμονα που ασχολήθηκαν και έγραψαν σχετικά.