Μικρά ξύλινα ή μεταλλικά τραπεζάκια περιτριγυρισμένα από ξύλινες καρέκλες µε ψαθί και δερμάτινοι καναπέδες κολλητά στους τοίχους. Στη μέση του χώρου η ξυλόσομπα µε τα μεταλλικά μπουριά κι επάνω της ένα περίτεχνο ορειχάλκινο δοχείο (το θερμαράκι) για το ζέσταμα του νερού κι ένα τσαγιερό για το τσάι ή το φασκόμηλο. Στο κέντρο της οροφής κρεμασμένο ένα μεγάλο φωτιστικό (το λουξ, ακόμη κι όταν λειτουργούσε με ηλεκτρικό ρεύμα) που φώτιζε τα βράδια. Στο βάθος µια υποτυπώδης κουζίνα η οποία περιελάμβανε μια βρύση με νεροχύτη, ράφια στον τοίχο γεμάτα µε μικρά και μεγάλα ποτήρια, πιάτα και κουπάκια, καραφάκια. Δίπλα ακριβώς, πάνω σ’ έναν πάγκο η χόβολη (άσβεστη, χωνεμένη θράκα), η καφετιέρα κι η ζαχαριέρα, μπρίκια και κουταλάκια ορειχάλκινα µε μακρύ χέρι, ξύλινα αναδευτήρια για το ανακάτεμα του καφέ και στο βάθος ένα ξύλινο ψυγείο πάγου µε τις μπύρες, τις πορτοκαλάδες, τις λεμονάδες, τις γκαζόζες.
Χώρισμα
ανάμεσα στην κουζίνα και τον κυρίως χώρο (τη σάλα) ένας μεγάλος ξύλινος πάγκος (ο
μπουφές) με ένα-δύο συρτάρια για τις εισπράξεις και τα τεφτέρια µε τα επί
πιστώσει (τα βερεσέδια) από την μεριά της κουζίνας. Επάνω του διάφορων τύπων δίσκοι
για το σερβίρισμα των ποτών, µία μεταλλική κανάτα νερού, δύο μεγάλα μπουκάλια
µε τσίπουρο και κονιάκ, γυάλες µε γλυκά κουταλιού (βύσσινο, κεράσι, μαστίχα)
και απαραίτητα µία γυάλα µε λουκούμια. Σαν συνέχεια του μπουφέ, στερεωμένη στον
τοίχο µια ξύλινη κατασκευή µε μικρά χωρίσματα για τα παιγνιόχαρτα, πλάκες,
κονδύλια από γραφίτη κι από επάνω ένα μεγάλο ράφι με στοίβες από τάβλι. Ολόγυρα
στους τοίχους της σάλας καθρέπτες, πολλές φωτογραφίες άλλες με κορνίζες κι
άλλες απλά στηριγμένες και ενδιάμεσα πινακίδες µε απαγορεύσεις (“Απαγορεύεται
το σπάσιμο” κ.α.)… Αγαπητοί φίλοι, ο μυστηριακός κόσμος του βεργιώτικου
καφενείου!!!
Δεν ήταν απλά ένας χώρος όπου κάποιος μπορούσε να πιει έναν καφέ ή ένα τσίπουρο. Ήταν τόπος συνάντησης ετερόκλητων ανθρώπων χωρίς προσκλήσεις και κανονισμένα ραντεβού, όπου ο καθένας γνώριζε με το μικρό όνομα ή το παρατσούκλι του τον άλλο, όπου ακούσματα όπως «καλησπέρα», «χάθηκες, που ήσουν;» και «καλό ξημέρωμα να ’χουμε» αποτελούσαν κώδικα συμπεριφοράς. Ένα χωνευτήρι ψυχών, όπου μπορούσαν μυσταγωγικά να μοιράζονται άλλοτε τα δύσκολα και άλλοτε τα όμορφα καθημερινά γεγονότα, ώστε να επέλθει η “κάθαρση” (με τη σημασία που χρησιμοποιείται για τις τραγωδίες ο όρος). Μέσα στα σύννεφα καπνού των τσιγάρων ανέβαιναν και κατέβαιναν κυβερνήσεις, καταδικάζονταν ή αθωώνονταν παραπτώματα που έγιναν ή δεν έγιναν και γενικά εκεί ακουγόταν από το πιο σοβαρό ή αστείο έως το πιο αληθινό ή ψεύτικο…
Απέραντη η θεματολογία, όπως καταλαβαίνετε, αλλά προσαρμοζόμενοι
στις ιδιαιτερότητες των καιρών, ας εστιάσουμε σήμερα σε κάποια εύθυμα
περιστατικά κατά την περίοδο “του πανικού της γρίπης” (1918-1930).
Να θυμίσω εισαγωγικά στο θέμα όμως ότι η γνωστή ως «ισπανική γρίπη» εξαπλώθηκε από το 1918 και άφησε στο πέρασμά της μεγάλο αριθμό θυμάτων στην ευρύτερη περιοχή μας (για παράδειγμα, πρόσφατη μελέτη βεβαιώνει 4.336 νεκρούς μόνο στη Δυτική Μακεδονία, σημειώνοντας όμως ότι άλλες πηγές αναφέρονται σε τριπλάσιο αριθμό θυμάτων, πιθανόν συμπεριλαμβάνοντας και μετέπειτα κύματα της γρίπης).
Όπως ήταν φυσικό, διέσπειρε μεγάλη ανησυχία και στην πόλη
της Βέροιας για πολλά χρόνια στη συνέχεια. Ο γνωστός μας αρθρογράφος “ΠΑΡΑΞΕΝΟΣ”
σχολίαζε πολύ παραστατικά την επικρατούσα κατάσταση στα 1930: «Άνθρωποι
τυλιγμένοι με τα βαρινί παλτά τους και τα μάλλινα κασκόλ, με ανασηκωμένους τους
γιακάδες, διασχίζουν τους δρόμους και μόλις κινούν το κεφάλι τους για
χαιρετισμό (δεν παρατηρήθηκε ποτέ πιο ακριβώτερος χαιρετισμός) γιατί δεν τολμούν να ανοίξουν το
στόμα τους…»
Όσο κι αν μας ακούγεται
παράξενο και τότε έδιναν κι έπαιρναν τα ενημερωτικά δελτία της κυβέρνησης με τα
απαγορευτικά πρωτόκολλα, τύπου Χαρδαλιά!!!
Αν και τα προτεινόμενα μέτρα προφύλαξης έπλητταν σε μεγάλο
βαθμό τη λειτουργία των καφενείων, ωστόσο υπήρχε σε κάποιες περιπτώσεις
διαφορετική «ανάγνωση» του θέματος…
Μεγάλη οικονομική αιμορραγία εκείνη την εποχή προκαλούσαν
στους ιδιοκτήτες των καφενείων οι αποκαλούμενοι “καφενόβιοι”, οι οποίοι «…πρωί
πρωί έπιαναν τες θέσεις των γύρω στη σόμπα και δεν ξεκολλούσαν από εκεί παρά το
μεσημέρι. Έκαιγαν ασυλλόγιστα τα ξύλα φροντίζοντες να διατηρούν “ακοίμητον την
πυράν”. Έτρωγαν και επέστρεφαν αμέσως. Παρείχετο γαρ θερμότης τόσο φθηνά!
Εκάθηντο ολημερίς με ενοίκιον 1 ½ δραχμών, την αξία ενός καφέ. (…) Ευτυχώς, όπως λέει ένας γείτονας
ιδιοκτήτης καφενείου, η γρίππη τον γλυτώνει από την ενοχλητική και δραχμοβόρα
παρουσία τους. Αρκεί ένας να βήξη ή να φταιρνισθή για να σηκωθούν όλοι με τρόπο
να φύγουν!!!» (Αστήρ Βερροίας Αρ.Φ. 123 / 4 Φεβρουαρίου 1931).
Κι άλλοι όμως γλίτωναν από βάσανα!!! Για παράδειγμα, ένας
καλόκαρδος και κατά γενική παραδοχή ευπαρουσίαστος Βεργιώτης έμπορος, κάτοικος
της ενορίας Κυριωτίσσης, που ζούσε με
τον καημό να τον συνοδεύει αδιαλείπτως η “αγρυπνούσα” σύζυγός του σε κάθε έξοδό
του σε κοντινό καφενείο της συνοικίας. Τον πήγαινε “αλά μπρατσέτα” μέχρι την
είσοδο, τον αποχαιρετούσε τρυφερά (παράλληλα και δηλωτικά-σημασιολογικά…) και
στη συνέχεια η ίδια πήγαινε για επίσκεψη σε μια φίλη της, που “συμπτωματικά”
είχε το σπίτι της… ακριβώς απέναντι.
Τα πειραχτικά σχόλια που δεχόταν ο δυστυχής από την “αμείλικτη”
αρσενική ομήγυρη, κατάπικρη έκαναν τη γεύση του καφέ στο στόμα του κάθε φορά κι
ας τον είχε παραγγείλει βαρύγλυκο…
Πώς να μην αποτείνει λοιπόν ευχαριστίες ευγνωμοσύνης ο
ταλαίπωρος άνθρωπος στη γρίπη (προσθέτοντας απαραίτητα στο τέλος το κλασσικό: “Θεέ
μου, σχώρνα με”) με τη φθινοπωρινή εμφάνιση των πρώτων κρουσμάτων της;
Τότε μόνο μπορούσε, κατρακυλώντας γρήγορα γρήγορα τα
σκαλοπάτια του σπιτιού να πετάξει βιαστικά ένα: “Μην κατεβαίνεις κάτω, αγάπη
μου, θα κρυολογήσεις, δεν βλέπεις τι λένε οι οδηγίες του Υπουργείου;”. Κι αν
ξωπίσω του άκουγε κανένα επιτακτικά παραπονιάρικο: “Μα ούτε ένα φιλί δεν μου
έδωσες!!! Να έρθω;” Ήταν εφοδιασμένος με το ακατανίκητο επιχείρημα: “Μα, για το
Θεό! Δεν διάβασες πως τ’ απαγορεύει η επιστήμη;”
Σαν άλλος άνθρωπος εμφανιζόταν την περίοδο εκείνη στην
μικροκοινωνία του συνοικιακού καφενείου ο ευμορφέμπορος. Χαμογελαστός,
ευπροσήγορος, να αστειευτεί με τον έναν, να σχολιάσει πειρακτικά (αλλά πάντα
στα όρια της ευπρέπειας) τον άλλον, να κεράσει την παρέα… Σωστός
άρχοντας!!!
Αυτά βέβαια μέχρι τα τέλη της άνοιξης… οπότε με την υποχώρηση της γρίπης άρχιζαν και
πάλι να διαχέονται τραγουδιστά στην ατμόσφαιρα του καφενείου τα “άσπονδα”
φιλικά στιχουργήματα, στον αγαπημένο μακεδονίτικο 9σημο ρυθμό:
«Λεβεντονιέ μου κι εύμορφε, π’ ανθούς χειμώνα βγάζεις,
την άνοιξη ζαρώνεσαι, στον θέρο μαραγκιάζεις…»
Το καφενείο του Κόνιαλη (με καταγωγή από το Ικόνιο) Πέτρου
Παπαδόπουλου ήταν γνωστό ως ένα από τα σημαντικά Βεργιώτικα κέντρα πολιτικών
ζυμώσεων. Κάποια μέρα μια παρέα γεωργών προσφύγων με πρεσβύτη τον Ησαΐα Χεκίμογλου
από την Καισάρεια συζητούσε με μεγάλη ζέση για το πώς και πόση αποζημίωση θα
πάρουν… Ξαφνικά ήρθε να διαταράξει τη συζήτησή τους ένα αιφνιδιαστικό, έντονο
και παρατεταμένο «αααα… πτσιού…ουουου !!!», που έσκασε ακριβώς πάνω από τις
τραγιάσκες τους…
“Πηγή του κακού”
ήταν ένας ψηλόλιγνος λιμοκοντόρος, γνωστός προσφυγοπατέρας (πρόσφυγας ο ίδιος,
ζούσε εκμεταλλευόμενος την άγνοια ή την ανάγκη άλλων προσφύγων), ο οποίος
δευτερόλεπτα πριν τους είχε πλησιάσει με ύφος: «…τώρα που οι δικοί μας έχουν
την πλειοψηφία, στο τσεπάκι μου την έχω τη θέση του Νομάρχη».
Τη νεκρική σιγή που επακολούθησε (το κλικ δηλαδή πριν
ξεσπάσει γερός καυγάς), διέκοψε η στωική φωνή του γέροντα Ησαΐα Χεκίμογλου: «Να
κοιτάς τα υποδήματα…». Μα πριν αποτελειώσει ο γέροντας τον λόγο του, ο εκ πεποιθήσεως
άεργος κι εκ βολέματος προσφυγοπατέρας άρπαξε την ευκαιρία να ανατρέψει την εις
βάρος του κατάσταση, να εντυπωσιάσει και να προσκολληθεί σε “υποψήφια θύματα”:
«Ω! Θα αναφέρεστε βέβαια, αγαπητέ, στην ιστορία του ζωγράφου της Γιοκσεκ
Καλδιρίμ στην Κωνσταντινούπολη…». Άρπαξε τον λόγο με στόμφο και ποιος μπορούσε
να τον σταματήσει πλέον: «Λοιπόν
πατριώτες, κάποτε είχεν εκθέσει έξωθεν του εργαστηρίου του εικόνα παριστάνουσαν
έναν καβαλάρην καλπάζοντα. Οι διαβάται έστεκον, την εθαύμαζον και καθείς κατά
το επάγγελμα έλεγε τας εντυπώσεις του. Πέρασεν ο ράπτης και εθαύμασεν την
εφαρμογήν του χιτωνίου, ο κτηνίατρος εθαύμασεν την στάσιν του ζώου, ο
εφιππιοποιός την σέλλαν… Τελευταίως έρχεται ένας νέος και ήρχισε να κάμη
παρατηρήσεις ότι το χιτώνιον δεν εφαρμόζετο καλά, η στάσις του ζώου δεν ήτο
καλή… Ο ζωγράφος εστεναχωρήθη και
ερώτησεν:: “Ποιο το επαγγελμά σου;”. “Τσαγκάρης” απαντά ο νέος. “Τότε, νεαρέ
τσαγκάρη, να κοιτάς τα υποδήματα κι όχι πιο πάνω” του είπεν ο ζωγράφος. Ω! Τι
διδακτική ιστορία διά την ανθρώπινη αλαζονεία!» κατέληξε ο λιμοκοντόρος.
Ρουφούσε με απόλαυση ίδια μ’ αυτήν ενός καλοψημένου καφέ τη
δόξα της σιωπής των θαμώνων μπροστά στη ρητορική του δεινότητα… ως τη στιγμή
που ακούστηκε πάλι η χαρακτηριστική φωνή του γέροντα Ησαΐα Χεκίμογλου να του
απευθύνεται με νόημα: «Όχι, γιε μου! Εγώ, να κοιτάς τα υποδήματά σου όποτε σού
‘ρχεται φτάρνισμα, ήθελα να σε συμβουλέψω, για να μην πιάνουν άλλους τα “βόλια”,
αλλά και του ζωγράφου η συμβουλή, κατά πώς βλέπω, κακό δε θα σου κάμει.».
Έστριψε ο μικρομέγας κι έφυγε άκαρδος*…
(*τοπικός ιδιωματισμός = με ξεριζωμένη καρδιά,
καταρρακωμένο ηθικό)
Βεροιώτες θαμώνες αστικού καφενείου στα 1930 (δια της κ.
Μαργαρίτας Δαμιανίδου από το αρχείο κ. Χαρούση).
Για τον φίλο μας “ΠΑΡΑΞΕΝΟ” όμως, το “χτύπημα” της γρίπης στάθηκε
πολύ σκληρό, καθώς έχασε τη θαλπωρή της ηρεμίας που επί χρόνια του χάριζε το
αγαπημένο του αστικό καφενείο-κοσμικό κέντρο, στο ισόγειο του ξενοδοχείου “ΕΘΝΙΚΟΝ”
του Σαράφογλου.
Τη χρονιά του 1930 λοιπόν, όποτε καθόταν με λαχτάρα να απολαύσει
ένα περιποιημένο καφεδάκι ρεμβάζοντας νωχελικά και αναζητώντας κάποιο
ενδιαφέρον θέμα για την αρθρογραφία του, νά σου και θρονιαζόταν στο τραπέζι του
ένας αυτοπρόσκλητος κι εξόχως αδιάκριτος τύπος. Παράγγελνε τον καφέ του κι
έπιανε ψιλή κουβέντα αερολογίας. Ως εδώ καλά θα μου πείτε… Έλα όμως που «…ο
αθεόφοβος είχε τη συνήθεια να πιάνει από τον γιακά κάθε συνομιλητή του και να
πλησιάζει το πρόσωπό του για να μην ακούσουν οι άλλοι, όπως έλεγε, τα “πολύ
σοβαρά” που είχε να του εμπιστευθεί!». Πέραν της αφόρητα ενοχλητικής
συμπεριφοράς, εξασφαλισμένη και η μετάδοση της γρίπης δηλαδή!!!
Για να γλυτώσει από το μαρτύριο ο δυστυχής “ΠΑΡΑΞΕΝΟΣ” κάθε
φορά προφασιζόταν ότι είχε ξεχάσει κάποια επείγουσα υποχρέωση. Ζητούσε τον
λογαριασμό (κατά το εθιμικό της εποχής πλήρωνε αυτός και τον καφέ του
αντιπαθητικού ομοτράπεζού του) κι εξαφανιζόταν διατρέχοντας την Πλατεία
Ωρολογίου σαν κυνηγημένος σκύλος...
Κι εφόσον αναφερθήκαμε στο «Ρολόι», λόγω συνάφειας κι
επικαιρότητας δεν μπορώ ν’ αντισταθώ στον πειρασμό και θα γράψω δυο γραμμές
παρουσιάζοντας το πρώτο delivery* - take away** (για click away*** δεν βάζω το χέρι μου στη φωτιά)
κατάστημα της πόλης μας… Ο λόγος για το
παγωτατζίδικο-εξοχικό καφενείο του Χατζή, στον (τότε) κινηματογράφο Ζάππειο
(απέναντι από το σημερινό 16ο
Δημοτικό Σχολείο) επί της οδού 16ης Οκτωβρίου !!!
ΥΓ. Κατά Μπαμπινώτη:
Delivery*= Διανομή
κατ’ οίκον
Take
away**= Παραλαβή εκτός
(καταστήματος)
Click
away***= Παράδοση εκτός
(καταστήματος)
Εργαζόμενοι μπροστά από το παγωτατζίδικο-εξοχικό καφενείο
του Χατζή. (Αρχείο κ. Ροδής Σαλονικίδου)
