ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ, Η ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ‘ΔΕΟΝ ΓΕΝΕΣΘΑΙ’ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΜΑΘΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΒΕΡΟΙΑ ΜΕΡΟΣ Α’

ΜΕΡΟΣ Α’

Δημοσιεύθηκε πρόσφατα το νέο Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Κεντρικής Μακεδονίας (Π.Π.Χ.Σ.Α.Α., ΦΕΚ 485Δ΄/20-08-2020), στο εξής ‘Χωροταξικό2020’.

Η αναθεώρηση του Χωροταξικού2020 ΠΚΜ απαιτείτο λόγω της εκπνοής της δεκαπενταετίας από την έγκρισή του (2004) και σύμφωνα με την υπουργκή απόφαση (ΦΕΚ 45 ΑΑΠ/17-03-2011) για την υποχρέωση εναρμόνισης με το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης σε επίπεδο Χώρας (2008), τα Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού (βιομηχανία, τουρισμός κ. ά.), την αντιμετώπιση των προβλημάτων της κλιματικής αλλαγής, την προσαρμογή των κατευθύσεων στους νέους νόμους για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τη βιοποικιλότητα, το τοπίο κ. ά.

Με την έναρξη και σε κάθε φάση της εκπόνησης του Χωροταξικού2020, πραγματοποιήθηκαν περιφερειακά συμβούλια και δόθηκαν οι σχετικές οδηγίες από το ΥΠΕΝ. Σ’ αυτή τη διαδικασία, η εκπροσώπηση της Ημαθίας γενικά δεν μπορεί να κριθεί ικανοποιητική.

Η διαδικασία μέχρι και την έκδοση του ΦΕΚ κράτησε περίπου 7,5 χρόνια. Η έκδοσή του  καθιστά το Χωροταξικό2020 τελικό κείμενο εφαρμογής πολιτικών χωρικής ανάπτυξης. Μπορεί να αναθεωρείται ανά πενταετία και μετά από αιτιολόγηση.

Το Χωροταξικό2020 αποτελεί σύνολο κειμένων και διαγραμμάτων με τα οποία: α) καταγράφεται και αξιολογείται η θέση της περιφέρειας στο διεθνή και ευρωπαϊκό χώρο, ο ρόλος της σε εθνικό επίπεδο και σε σύγκριση με άλλες περιφέρειες και οι λειτουργίες διαπεριφερειακού χαρακτήρα που έχει ή μπορεί να αναπτύξει, β) καταγράφονται και αξιολογούνται οι παράγοντες εκείνοι, που επηρεάζουν τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και διάρθρωση του χώρου της, γ) αποτιμώνται οι χωρικές επιπτώσεις των ευρωπαϊκών, εθνικών και περιφερειακών πολιτικών και προγραμμάτων και δ) προσδιορίζονται, με προοπτική δεκαπέντε (15) ετών, οι βασικές προτεραιότητες και οι στρατηγικές επιλογές για την ολοκληρωμένη και αειφόρο ανάπτυξή της, οι οποίες προωθούν την ισότιμη ένταξή της στον ευρύτερο διεθνή, ευρωπαϊκό και εθνικό χώρο.

Η αρθρογραφία μου γι’ αυτό το ζήτημα οργανώνεται σε δύο ενότητες: α) στο ιστορικό αυτής της διαδικασίας (2013 μέχρι την έκδοση του ΦΕΚ, 2020), καθώς και στο ιστορικό εκπόνησης της πρότυπης Έρευνας για την αειφόρο χωρική ανάπτυξη του νομού, που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Π.Ε. Ημαθίας (2010). β) Στη διατύπωση αιτιολογημένης κριτικής σε όσα προτείνονται για την Ημαθία και τη Βέροια (ΦΕΚ 485/20-08-2020), στη βάση των προτάσεων, που περιέχονται στην παραπάνω Έρευνα, καθώς και στη διατύπωση προτάσεων για το ‘δέον γενέσθαι’ από τώρα και πέρα. 

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Η Αναθεώρηση του ισχύοντος Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού Κεντρικής Μακεδονίας (ΦΕΚ 218/Β΄/06.02.2004) άρχισε να συζητείται  το 2013, όταν κλήθηκε η Π.Ε. Ημαθίας να συμμετάσχει στη δημόσια διαβούλευση για να εκφράσει τις απόψεις της επί του προτεινόμενου σχεδίου. Η αναθεώρηση λειτουργούσε σε ένα νέο θεσμικό πεδίο, σε σχέση με τον ισχύον χωροταξικό, καθώς είχαν προηγηθεί το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης της χώρας (ΓΠΧΣΑΑ, ΦΕΚ 128/Α΄/03.07.2008), καθώς και ο νόμος ‘Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης – Πρόγραμμα Καλλικράτης’ (Ν. 3852/2010).

Σε δύο αλλεπάλληλες συνεδριάσεις του Περιφερειακού Συμβουλίου (Μάρτιος 2013), ο καθ’ ύλην θεματικός Αντιπεριφερειάρχης και Αντιπεριφερειάρχης Σερρών κ. Ιωάννης Μωϋσιάδης εισηγήθηκε γενικές προτάσεις, καθώς και γνωμοδότηση για την αποδοχή ή μη της Α΄ Φάσης της μελέτης του Χωροταξικού2020 (ΑΔΑ:ΒΕ267ΛΛ-2ΗΤ & ΑΔΑ: ΒΕΔΧ7ΛΛ-ΘΛΞ). Σ’ αυτή τη φάση δεν φαίνεται να συμμετέχουν οι περιφερειακές ενότητες της Κεντρικής Μακεδονίας, ούτε και η Π.Ε. Ημαθίας.

Η πρώτη διαβούλευση στην Ημαθία πραγματοποιήθηκε στο γραφείο του (τότε) Αντιπεριφερειάρχη κ. Κ. Καραπαναγιωτίδη, στις 27 Νοεμβρίου 2013, όπου συμμετείχαν, ο Αντιπεριφερειάρχης Σερρών και Θεματικός Αντιπεριφερειάρχης Υποδομών και Χωρικού Σχεδιασμού κ. Γ. Μωϋσιάδης, ο Αντιδήμαρχος Βέροιας κ. Κ. Βοργιαζίδης, ο σύμβουλος  νομάρχη κ. Γ. Λαμπίδης,  εκ μέρους των μελετητών οι κ.κ. Ε. Αυγουστίδου. Γ. Γεωργάς  και Δ. Οικονόμου, εκπρόσωποι των δήμων Αλεξάνδρειας και Νάουσας, εκπρόσωποι του Επιμελητηρίου Ημαθίας και άλλων φορέων του νομού.  Προσωπικά συμμετείχα με την ιδιότητα της ερευνήτριας, που είχα εκπονήσει με τους συνεργάτες μου, έρευνα με τίτλο ‘ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΩΝ ΑΡΧΩΝ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Π.Ε. ΗΜΑΘΙΑΣ’ (στο εξής ΟΕΠΣ2010), μια έρευνα, που είχε παραληφθεί από την Π.Ε. Ημαθίας το 2010.

Στη σύσκεψη ανταλλάχθηκαν απόψεις για τις προοπτικές ανάπτυξης της Ημαθίας. Όταν μου δόθηκε ο λόγος, παρουσίασα τον τόμο της έρευνας, τον οποίο ο κ. Οικονόμου ζήτησε να δει. Αφού τον ξεφύλλισε, είπε στους παρευρισκόμενους φορείς: «Μην κουράζεστε, είναι όλα εδώ μέσα». Οι μελετητές ζήτησαν να τους δοθεί ένα αντίγραφο της έρευνας, πράγμα, που έπραξα τις επόμενες ημέρες. Ενημέρωσα και το υπουργείο ΥΠΕΝ (Δ/νση Χωροταξίας) για τη σύσκεψη και το αποτέλεσμά της. Ο κ. Αν. Γουργιώτης, πολεοδόμος – χωροτάκτης, ειδικός σύμβουλος και επιβλέπων της μελέτης εκ μέρους του ΥΠΕΝ, μου ζήτησε και αυτός την εργασία, την οποία του απέστειλα ηλεκτρονικά. Ένα CD με το ίδιο περιεχόμενο και με προσωπική πρωτοβουλία, έδωσα και στον Δήμαρχο Βέροιας κ. Κ Βοργιαζίδη μετά από επίσκεψή μου στο Δημαρχείο.

Ακόμη, με αφορμή την δημόσια διαβούλευση, που διεξαγόταν παράλληλα, για την Επικαιροποίηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης, εκπροσώπησα την Π.Ε. Ημαθίας στη σύσκεψη, που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη, με τους εμπλεκόμενους νομούς (Ημαθίας, Πιερίας, Θεσσαλονίκης, Κιλκίς και Χαλκιδικής). Ο κ. Απ. Τζιτζικώστας, Αντιπεριφερειάρχης Π.Ε. Θεσσαλονίκης και εκπρόσωπος του (τότε) Περιφερειάρχη κ. Π. Ψωμιάδη, έδειξε ενδιαφέρον για την ίδια Έρευνα και ζήτησε κι αυτός αντίγραφο.  Την ίδια ημέρα και με προσωπικά μου έξοδα κατέθεσα στο γραφείο του και στον ‘εξ απορρήτων’ κ. Κ. Δεμίρη το αντίγραφο του τόμου. Αργότερα έμαθα, πως το αντίγραφο δεν έφθασε ποτέ στα χέρια του κατόπιν Περιφερειάρχη Κεντρικής Μακεδονίας κ. Απ. Τζιτζικώστα.

Οι προσωπικές επαφές μου με το γραφείο των μελετητών στη Θεσσαλονίκη, το γραφείο του καθηγητή κ. Δ. Οικονόμου στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και το ΥΠΕΝ στην Αθήνα ήταν πιεστικές, όμως τελικά, δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα. Οι μελετητές με διαβεβαίωναν, πως το υλικό της έρευνας θα ληφθεί υπόψη στην επόμενη φάση της μελέτης. Το υπουργείο με διαβεβαίωνε, πως λαμβάνονται όλα τα στοιχεία υπόψη, αλλά είναι θέμα πολιτικής βούλησης να αποφασίσουν ποιές από τις προτάσεις θα αποδεχθούν.

Τον Ιανουάριο του 2015 κλήθηκα από την Αντιπεριφέρεια Ημαθίας, Τμήμα Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, να δώσω ξανά στοιχεία της έρευνάς μου και ανταποκρίθηκα άμεσα. Όμως, επειδή επρόκειτο τελικά μόνο για γνωμοδότηση του Περιφερειακού Συμβουλίου επί της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) και όχι για το καθαυτό Χωροταξικό, πάλι η έρευνα δεν λήφθηκε υπόψη.  Έτσι, η γνωμοδότηση της Π.Ε. Ημαθίας, που συμπεριλήφθηκε στο κείμενο της απόφασης της 18/17-12/2015 (ΑΔΑ: 6ΔΜΛ7ΛΛ-ΝΚΜ) της ΠΚΜ, έχει μεν χρήσιμες προτάσεις για την προστασία του περιβάλλοντος για την Ημαθία, δεν αναφέρεται όμως, καθόλου στην καθεαυτή χωροταξική και πολεοδομική ανάπτυξή της (οικιστικό δίκτυο, δομημένο περιβάλλον, πολιτισμός, τουρισμός, παραγωγική δομή κ. ά.).  

Ας σημειωθεί, πως οι άλλες Π.Ε. ΠΚΜ, όπως και η Περιφερειακή Ένωση Δήμων (ΠΕΔ) ΠΚΜ, κατέθεσαν εκτενείς προτάσεις, σε σύμπλευση, αλλά και σε αντίθεση με το Χωροταξικό2020, όπου θεωρούσαν, πως αυτό δεν προωθούσε την ανάπτυξη στην περιοχή τους, καταλήγοντας σε συγκεκριμένες προτάσεις και προσθήκες κατ’ άρθρο, έστω και εκ των υστέρων.  Η γνωμοδότηση της ΠΚΜ για το Β1 Στάδιο της μελέτης (17/12/2015) φαίνεται από την με Αριθμ. 266/2015 Απόφασή του, που διαβιβάζεται στο ΥΠΕΝ. Η καθαυτή μελέτη του νέου χωροταξικού έλαβε οριστική έγκριση στις 11/08/2016.

Από το ΦΕΚ 485/2020 γίνεται φανερό, πως κάποια από τα στοιχεία σχετικά πρόσφατων Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΓΠΣ Νάουσας, Αλεξάνδρειας και Πλατέος και ΣΧΟΟΑΠ Βεργίνας), λήφθηκαν υπόψη, με αποτέλεσμα, οι προτάσεις, που διατυπώθηκαν, να είναι πιο επεξεργασμένες και λεπτομερείς, σε αντίθεση, με τη Βέροια, που όντως δεν περιλαμβάνει καμιά αξιόλογη πρόταση ανάπτυξης. Θυμίζω, πως η Βέροια έχει ΓΠΣ της δεκαετίας του ’80 (ΕΠΑ  ’83-‘87), με αλλεπάλληλες αναθεωρήσεις, οι οποίες όμως, δεν υποκαθιστούν την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός νέου ΓΠΣ μετά από 35 περίπου χρόνια.

Κλείνω το πρώτο μέρος αυτού του άρθρου με μια αναφορά στον έρευνα αυτή καθ’ εαυτή, που εκπόνησα με τους συνεργάτες μου για λογαριασμό της Π.Ε. Ημαθίας.

Η έρευνα με τίτλο ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ, ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ - ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Π.Ε. ΗΜΑΘΙΑΣ (ΟΕΠΣ2010), προέκυψε από μια εγκύκλιο του υπουργείου Εσωτερικών, που απεστάλη προς όλες τις νομαρχίες της χώρας, με το ερώτημα, εάν ο Ν. Ημαθίας διέθετε ‘Οργανισμό Εφαρμογής Πολεοδομικού Σχεδιασμού’, σύμφωνα με το άρθρο 6 του Ν. 2508/1997. Όπως προέκυψε από προσωπική έρευνα, κανένας δήμος ή νομαρχία της χώρας δεν είχε συστήσει παρόμοιο οργανισμό.

Με αφορμή αυτό το ερώτημα, η νομαρχία Ημαθίας προχώρησε σε θετική γνωμοδότηση του Νομαρχιακού Συμβουλίου, για την αναγκαιότητα να προχωρήσει στη σύσταση αυτού του φορέα, όπως ο νόμος όριζε. Επιπλέον, έγινε σαφές από την αρχή και με πρότασή μου προς τον ίδιο θεσμό, πως για να τεκμηριωθεί η σύσταση του νέου φορέα και πολύ περισσότερο, για να ιδρυθεί αυτός σωστά και ολοκληρωμένα, θα έπρεπε να συνοδεύεται από μια έρευνα για την υπάρχουσα κατάσταση της χωρικής ανάπτυξης του νομού, καθώς και τις προοπτικές του για το μέλλον.

Η έρευνα αυτή, 214 σελίδων, είχε τη στήριξη του τότε νομάρχη Ημαθίας κ. Κ. Καραπαναγιωτίδη και του Νομαρχιακού Συμβουλίου, του αντινομάρχη κ. Γ. Σουμπέκα, του ειδικού συμβούλου νομάρχη κ. Γ. Λαμπίδη, αρχιτέκτονα μηχ. - χωροτάκτη, του Δρα Εμ. Πάσχου, καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Dortmund (Γερμανία), του κ. Ν. Γεωργόπουλου, MSc Περιβαλλοντικής Χημείας, του κ. Αν. Γιάγκογλου, δασολόγου στην Π.Ε. Ημαθίας, του κ. Αν. Κυρατζή, χωροτάκτη – πολεοδόμου στη Δ/νση Πολεοδομίας της Π.Ε. Ημαθίας και άλλων σημαντικών υπηρεσιακών παραγόντων.

Η εργασία αποσκοπούσε στη διερεύνηση των παραμέτρων και στη διατύπωση των βέλτιστων προτάσεων αειφόρου χωρικής ανάπτυξης του νομού. Κατά τη διαδικασία εκπόνησής της υιοθετήθηκαν και υλοποιήθηκαν καινοτόμες έννοιες και μέθοδοι, οι οποίες συνέβαλαν στην άρτια ολοκλήρωσή της.

Η έρευνα αυτή καθεαυτή είναι πρωτοποριακή ακόμη και σήμερα, καθώς δεν έχει εκπονηθεί παρόμοιά της σε κανένα νομό ή δήμο της Επικράτειας. Είναι το αποτέλεσμα τριών κύκλων δημόσιας διαβούλευσης με τους δήμους και τους φορείς της Ημαθίας και συζητήθηκε και επικυρώθηκε από το (τότε) Νομαρχιακό Συμβούλιο. Η δημόσια διαβούλευση συνοδεύθηκε από την κριτική προσέγγιση των θεσπισμένων χωρικών σχεδίων όλων των κλιμάκων (ΓΠΧΣΑΑ, ΠΠΧΣΑΑ, ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ, ΖΟΕ), των επιχειρησιακών σχεδίων των δήμων (όσα υπήρχαν), καθώς και τα θεσπισμένα κείμενα για τη χωρική ανάπτυξη του νομού, διεθνή, ευρωπαϊκά και εθνικά (ΥΑ, ΚΥΑ, Π.Δ., ΦΕΚ, νόμοι, οδηγίες) κ. ά. Η έρευνα παραλήφθηκε από το Νομαρχιακό Συμβούλιο στις 15/12/2010.

Ακολούθησε η έκδοση σε ΦΕΚ της Απόφασης του Νομαρχιακού Συμβουλίου για τη σύσταση του νέου φορέα – «Οργανισμός Εφαρμογής Πολεοδομικού Σχεδιασμού Ν. Ημαθίας» (ΟΕΠΣ, ΦΕΚ Β΄1465/20.07.2009), που περιελάμβανε συνοπτικά και τα αποτελέσματα και τις προτάσεις της έρευνας. Όλα αυτά, όμως, ανεπτράπησαν με την ψήφιση του Ν. 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης καιι της Αποκεντρωμένης Διοίκησης – ‘Πρόγραμμα Καλλικράτης’», που ψήφισε το ΠΑΣΟΚ επί πρωθυπουργίας κ. Γ. Παπανδρέου και υπουγρού Εσωτερικών κ. Γ. Ραγκούση.

Τέλος, με τη συνδρομή της Π.Ε. Ημαθίας, διοργάνωσα Ημερίδα στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Βέροιας (19/03/2011) με το ίδιο θέμα. Παρευρέθηκαν: ο Αντιπεριφερειάρχης κ. Κ. Καραπαναγιωτίδης, ο πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας κ. Αν. Κονακλίδης και της Νομαρχιακής Επιτροπής ΤΕΕ κ. Γ. Μιχαλιάς, η προϊσταμένη Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης κ. Μ. Σεγκούνη, η εκπρόσωπος του Τμήματος Χωροταξίας του ΑΠΘ στη Βέροια κ. Ελ. Θωίδου, ο αντινομάρχης κ. Γ. Σουμπέκας, ο ειδικός σύμβουλος της Π.Ε. Ημαθίας κ. Γ. Λαμπίδης, δήμαρχοι ή / και αντιδήμαρχοι από τους 12 (τότε) δήμους της Ημαθίας, οι συνεργάτες  μου, εκπρόσωποι τοπικών φορέων, υπάλληλοι τεχνικών υπηρεσιών κ. ά. Το σύνολο της εργασίας, με έμφαση στις προτάσεις, παρουσίασα με τη μορφή 74 ηλεκτρονικών διαφανειών (power-point). Ο ερευνητικός τόμος κατατέθηκε και στο αντίστοιχο τμήμα του ΥΠΕΝ (Δ/νση Χωροταξίας). Περίληψη των προτάσεων δημοσίευσα στην εφημερίδα ‘Λαός’ (25/03/2011).

Στο Β΄ Μέρος επικεντρώνομαι στο νέο Χωροταξικό ΠΚΜ, στις παραλείψεις του σε σύγκριση με την Έρευνα (ΟΕΠΣ2010), που είχε προηγηθεί για την Ημαθία, καθώς και στη διατύπωση προτάσεων για την ανάληψη σχετικών πρωτοβουλιών, ώστε η Ημαθία να βρεθεί σε καλλίτερη θέση, απ’ αυτή που της ετοίμασε το νέο Χωροταξικό Σχέδιο.