Φωτό: Ανατολική άποψη του (κατεδαφισμένου πλέον) Ι. Ναού Παναγιάς Κυριώτισσας, στα 1960, στην αυλή του οποίου γινόταν η συγκέντρωση-έκθεση των αρχαιολογικών ευρημάτων της Βέροιας.
Δεξιά, σε πρώτο πλάνο το πυκνόφυτο εξοχικό καφενείο «Παράδεισος», στη συνέχεια ο ανεγειρόμενος νέος Ι. Ναός Αγίων Αναργύρων και ακριβώς πίσω του διακρίνονται οι επιχωματώσεις για την ισοπέδωση της επονομαζόμενης «χαράδρας των Αγίων Αναργύρων».
Στη βάση του υπερυψωμένου πλατώματος η διανοιγμένη πλέον «οδός των μπαξεβάνηδων».
Με αφορμή την «Ημέρα του Μακεδονικού Αγώνα», η οποία τιμάται κάθε χρόνο την πρώτη Κυριακή μετά την 13η Οκτωβρίου (ημερομηνία θανάτου του Παύλου Μελά το 1904), το σημερινό τοπογραφικό αφιέρωμά μας, αγαπητοί φίλοι!
Στις αρχές του 20ου αιώνα τα βορειοανατολικά οικοδομικά όρια της Βέροιας καθόριζε η γραμμή των Ι. Ναών: Έξω Παναγιάς (Υπαπαντής του Χριστού), Αγίας Βαρβάρας (εμπρός από την αφετηρία των ΚΤΕΛ, η οποία θυσιάστηκε για τη διάνοιξη της οδού Τρεμπεσίνας), Παναγιάς Περιβλέπτου, Αγίου Βασιλείου, Παναγιάς Κυριώτισσας (όπου σήμερα ο ξενώνας των αξιωματικών του στρατού), Αγίων Αναργύρων. Στη συνέχεια αυτών απλώνονταν τα λεγόμενα «γιαστίκια» των μπαξεβάνηδων (τα σπορεία των περιβόητων λαχανόκηπων της Βέροιας) και αμπελώνες.
Φωτο: Άποψη του απόκρημνου φρυδιού που καθόριζε τα ανατολικά όρια της Βέροιας, στα 1960.
Ειδικότερα, ο Ι. Ναός των Αγίων Αναργύρων (το βοηθητικό κτήριο σήμερα του ομώνυμου Ι. Ναού) βρισκόταν εντός μιας τεράστιας, περίκλειστης αυλής («αλάνα τς Αγιανάργυρ’»), στο κέντρο περίπου της οποίας δέσποζαν το χαρακτηριστικό καμπαναριό κι ένα αιωνόβιο κυπαρίσσι. Τη νότια πλευρά της οριοθετούσε με κατεύθυνση από δύση προς ανατολή η μη προσπελάσιμη «χαράδρα» (πολύ βαθύς και πλατύς χείμαρρος απορροής-αποχέτευσης υδάτων που άρχιζε από τη σημερινή οδό Μερκουρίου Καρακωστή). Δυτικά και βόρεια ως τον πέτρινο αυλόγυρο των Ι. Ναών Αγίου Βασιλείου και Παναγιάς Κυριώτισσας σε οχυρωματική διάταξη εκτείνονταν τα σπίτια των οικογενειών: Παρναβέλα Κούτρα, Καταραχιά, Σκαμπαρδώνη και Σκλίκα. Ανατολικά τελείωνε στον «γκρεμνό» (το υπάρχον και σήμερα απότομο φρύδι του φυσικού πλατώματος). Η πρόσβαση στην «αλάνα» ήταν δυνατή μόνο από τη μεγάλη πέτρινη πύλη (χτισμένη επί της σημερινής οδού Μεγάλου Αλεξάνδρου).
Στο μικρό υπόλοιπο του υπερυψωμένου φυσικού πλατώματος, προς τα βόρεια του Ι. Ναού Αγίων Αναργύρων και ανατολικά της Παναγιάς Κυριώτισσας (στη θέση δηλαδή όπου σήμερα είναι η παιδική χαρά), λειτουργούσε το εξοχικό καφενείο «Παράδεισος», η έκταση του οποίου οριοθετούνταν περιμετρικά από στιβαρό, λιθόχτιστο αυλόγυρο. Στην ουσία ήταν ένα ταπεινό, χαμηλοτάβανο, μικρού εμβαδού κτήριο μέσα σε ένα πυκνόφυτο, δενδροφυτεμένο περιβάλλον, με ανεμπόδιστη την εκπληκτική θέα του κάμπου της Κεντρικής Μακεδονίας, που είχε διαφορετικό οπτικό ενδιαφέρον την κάθε εποχή του χρόνου και σε συνδυασμό με τα μαγευτικά κελαηδήματα των άφθονων αηδονιών τα οποία φιλοξενούνταν στην πυκνή βλάστηση προσέφερε μοναδική ηρεμία ψυχής στους θαμώνες του. Τη βόρεια και ανατολική πλευρά του αυλόγυρου περιέβαλλε εξωτερικά ένας πολύ στενός χωματόδρομος, τον οποίο είχαν σχηματίσει τα πολλαπλά καθημερινά ανεβοκατεβάσματα των τοπικών κηπουρών από τα παρακείμενα σπορεία στους λαχανόκηπους και το αντίστροφο. [Μετεξέλιξη του «δρόμου των μπαξεβάνηδων» όπως ήταν τότε γνωστός είναι η σημερινή πάροδος Στρατού].
Ο παλαιός Ι. Ναός Αγίων Αναργύρων
Η «αλάνα των Αγίων Αναργύρων» υπό στρατιωτική χρήση τη δεκαετία του ’60. Στο βάθος η οχυρωματική διάταξη των παρακείμενων κατοικιών που συνιστούσαν τα δυτικά της όρια..
Κάθε Κυριακή μετά τη Θεία Λειτουργία ο «Παράδεισος» γινόταν αγαπημένος χώρος για μικρές «οικογενειακές αποδράσεις» εκτός πόλης, ενώ τις καθημερινές συνιστούσε απαραίτητο ολιγόλεπτο σταθμό ξεκούρασης των κηπουρών από τον κόπο της σκληρής εργασίας τους.
Η απόμερη θέση του, η ολοήμερη και συνεχώς εναλλασσόμενη παρουσία πελατών, αλλά κυρίως τα ένθερμα πατριωτικά αισθήματα του ιδιοκτήτη και των εργαζομένων (δυστυχώς δεν έχουν διασωθεί σε γραπτά κείμενα τα ονόματά τους) κατέστησαν τον «Παράδεισο» κατά την περίοδο 1904-1908 τη μυστική δίοδο των μακεδονομάχων προς την πόλη της Βέροιας. Μακριά από τα βλέμματα των Τούρκων, μεταμφιεσμένοι σε αγρότες και κρύβοντας τον πολεμικό εξοπλισμό τους μέσα σε κοφίνια, ανηφόριζαν τον στενό «δρόμο των μπαξεβάνηδων» μέχρι το εξοχικό καφενείο, όπου παρίσταναν τους θαμώνες μέχρι να διακανονιστούν με μυστικότητα οι λεπτομέρειες της φιλοξενίας τους σε παρακείμενα βεργιώτικα σπίτια.
Οικογενειακή φωτογράφηση στο σιντριβάνι μπροστά από την είσοδο του «Παράδεισου», δεκαετία ’50. (Αρχείο Π. Ζέρβα)
Σε αξιόπιστες καταγεγραμμένες μαρτυρικές αναφορές μνημονεύονται ως χώροι απόκρυψης αγωνιστών, οι κατοικίες: του ωρολογά Γεώργιου Κατινά (λίγα μέτρα από την προαναφερόμενη πέτρινη είσοδο της «αλάνας» των Αγίων Αναργύρων), του δασκάλου Εμμανουήλ Ζάχου (στο μεγάλο οικοδομικό συγκρότημα ιδιοκτησίας της οικογένειας Σερεμέτα, απέναντι από τον Ι. Ναό Αγίας Άννας), της μοδίστρας Μαριγώς Γκαλίτσου ή Γούτσιου (απέναντι από τον Ι. Ναό Αγίας Βαρβάρας).
Όπως προκύπτει, είχε μυστικά συμφωνηθεί και τεθεί σε λειτουργία ένας διάδρομος μετακίνησης ενόπλων αγωνιστών σε όλο το μήκος των βορειοανατολικών οικοδομικών ορίων της πόλης, από αυλή σε αυλή των προαναφερόμενων Ι. Ναών και γειτονικών κατοικιών, που επικοινωνούσαν με μικρές πόρτες (τις αποκαλούμενες «απάνοιξες») χωρίς να απαιτείται η χρήση των δημοσίων δρόμων.
Στη θέση της «χαράδρας των Αγίων Αναργύρων» σήμερα εκτείνεται η οδός Μ. Καρακωστή και δίπλα της πλάτωμα με μνημεία Βεροιέων μακεδονομάχων
Θα ολοκληρώσουμε, αγαπητοί φίλοι, με την προτροπή προς το Δημοτικό Συμβούλιο Βέροιας για αναζήτηση μιας ονομασίας της παρόδου Στρατού ανάλογης του ιστορικού φορτίου που αυτή φέρει…
