Κλειστές εκκλησίες 1890-2020

Δεν ήταν πρωτοφανέρωτο το οδυνηρό φαινόμενο των κλειστών Ιερών Ναών, που, «κρίμασιν οἷς Κύριος οἶδεν», επιβλήθηκε στην διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και του Πάσχα του σωτηρίου έτους 2020.

Προηγήθηκε, πριν από 130 χρόνια, το 1890, η έξαρση του λεγόμενου «προνομοιακού ζητήματος» [των «προνομίων» των Χριστιανών, τα οποία επιχείρησε να καταργήσει το Οθωμανικό Κράτος], που προκάλεσε την κήρυξη της Εκκλησίας «ἐν διωγμῷ»: …και οι Ιεροί Ναοί έκλεισαν για δυο μήνες (από του Αγίου Δημητρίου μέχρι τα Χριστούγεννα του 1890).

Ο Αναστάσιος Εμμ. Χριστοδούλου έζησε ως μαθητής του δημοτικού σχολείου την περιπέτεια του 1890, και 66 χρόνια μετά (και, αντίστοιχα, 64 χρόνια πριν από σήμερα, - στη μέση δηλαδή του διαστήματος μεταξύ των δυο «κλεισιμάτων»), το 1956, δημοσιεύει τις αναμνήσεις του, στον «Φρουρό τῆς Ἠμαθίας» (φ. 41/24-12-1956, σελ. 1η):

«ΕΘΝΙΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

ΤΗΣ ΣΚΛΑΒΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ

ΣΗΜΕΙΩΜΑ

ΤΟ ΚΛΕΙΣΙΜΟΝ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ

Δύο μῆνες ἄνευ οὐδεμιᾶς ἱεροτελεστίας. Καὶ οἱ θνήσκοντες ἐπήγαιναν ἀδιάβαστοι. Διονύσιος ὁ Ε! Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Ὁ Σουλτάνος Ἀμπντοὺλ Χαμὶτ Χὰν καὶ ὁ Ἑβραῖος ἐξωμότης Κιαμὴλ Πασᾶς. Περηφανὴς θρίαμβος τῆς Ἐκκλησίας. Ἔνδοξος νίκη τῆς Χριστιανωσύνης. Καταισχύνη κατάπτυστος τῶν ἀντιχρίστων.

Ἕνα γεγονὸς ποὺ συνετάραξεν τὴν Βέροιαν καὶ συνεκίνησεν ὁλόκληρον τὴν Χριστιανωσύνην, εἶναι τὸ κλείσιμον τῶν ἐκκλησιῶν ποὺ ἔλαβε χώραν πρὸ 66 ἐτῶν.

Ἡ ἐντύπωσις τὴν ὁποίαν μοῦ ἐπροξένησε τὸ θλιβερόν τοῦτο γεγονὸς ἦτο τοιαύτη, ὥστε καίτοι παρῆλθον τόσα ἔτη, μένει ἀκόμη ζωηρότατα χαραγμένον εἰς τὴν μνήμην μου.

Ἤμουν τότε μαθητὴς τοῦ δημοτικοῦ σχολείου. Καὶ ὡς τακτικὸς φιλακόλουθος, ἐπήγαινα εἰς τὴν ἀπέναντι τῆς πατρικῆς μου οἰκίας Ἐκκλησίαν τῆς Μητροπόλεως, ἀκόμη καὶ τὰς καθημερινάς. Κανοναρχοῦσα μάλιστα εἰς τὸν δεξιὸν ψάλτην, τὸν ἐκ πατρὸς πάππον μου Ἀναστάσιον, πρωτοψάλτην ἀποκαλούμενον, ὅστις εἰρήσθω, λόγῳ τῆς μεγάλης θρησκευτικότητός του, ἀμισθί, μέχρι γήρατος, ἔψαλλεν.

Ἡ λύπη μου διὰ τὸ κλείσιμον τῶν ἐκκλησιῶν ἦτο μεγίστη.

Ἡ δὲ διακοπὴ τῶν μετ᾿ αὐτῶν σχέσεών μου, λίαν ὀδυνηρά.

Αἰτία τοῦ κλεισίματος τῶν ἐκκλησιῶν ἦτο ἡ σατανικὴ εἰσήγησις τοῦ ἐξωμότου ἑβραίου Κιαμὴλ Πασᾶ, περὶ καταργήσεως τῶν προνομίων τῶν Χριστιανῶν.

Εἰς τὴν ἀπόφασιν αὐτὴν τῆς Τουρκικῆς Κυβερνήσεως, διαβιβασθεῖσαν εἰς τὰ Πατριαρχεῖα, ὑπὸ τοῦ Σουλτὰν Χαμίτ, ἀντετάχθη σθεναρῶς ὁ Πατριάρχης Διονύσιος ὁ Ε!, ὁ ἀπὸ Ἀδριανουπόλεως, ὅστις ἀποφάσει τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καὶ τοῦ Ἐθνικοῦ Συμβουλίου ἐκήρυξεν τὴν ἐκκλησίαν ἐν διωγμῷ.

Κατόπιν τούτου οἱ Ἱεροὶ Ναοί ἐκλείσθησαν. Καὶ ἀπὸ τὶς 26 Ὀκτωβρίου μέχρι τὶς 26 Δεκεμβρίου 1890 πᾶσα ἱεροτελεσία ἤργησεν. Καὶ οἱ θνήσκοντες ἀκόμη ἐκηδεύοντο ἀδιάβαστοι.

Πικραμένοι ὅλοι μας διὰ τὸ βαρύτατον τοῦτο ἐθνικὸν κτύπημα τῶν Τούρκων, ἐσφίγγομεν τὴν καρδιάν μας, καταπίνοντες κάθε ἐθνικὴν ἐκδήλωσιν. Καὶ ἀναμένομεν καρτερικῶς τὴν αἰσίαν ἔκβασιν τοῦ ζητήματος, εἰς τὴν φωνὴν τῆς κεφαλῆς τῆς ἐκκλησίας σιωπηρῶς πειθαρχοῦντες.

Εἰς τὰς πιέσεις τῆς Τουρκικῆς θηριωδίας ὁ γενναῖος λειτουργὸς του Ὑψίστου Διονύσιος ὁ Ε! ὑπῆρξεν ἀνένδοτος.

Ἀντιπροσωπεύων τὴν παλαιοτέραν Ἱεραρχίαν, καίτοι ἄμοιρος παιδεύσεως, διεκρίθη εἰς τὴν ἄμυναν τῆς ἑλληνικῆς ἐκκλησίας. Καὶ ἀψηφῶν τὸν κίνδυνον ποὺ διέτρεχεν ἡ ζωή του δὲν ἐδίστασε νὰ ἀντισταθῇ εἰς τὴν διαταγὴν τοῦ αἱμοσταγοῦς Σουλτάνου στεντορείως κράζων: «Ἀνοίξτε τὴν πύλην τοῦ Γρηγορίου καὶ κρεμᾶστε με καὶ μένα. Τὰ προνόμια ὅμως τῶν χριστιανῶν θὰ μείνουν σεβαστά».

Πρὸ τῆς ἀνδρικῆς αὐτῆς στάσεως τοῦ Διονυσίου τοῦ Ε! πρὸ τοῦ κινδύνου ἐσωτερικῶν ταραχῶν καὶ πρὸ τῆς προσωπικῆς ἀξιώσεως τοῦ αὐτοκράτορος τῆς Ῥωσσίας Ἀλεξάνδρου τοῦ Γ! ὅπως παύσῃ ὁ διωγμὸς οὖτος τῆς ἐκκλησίας, ὁ Σουλτάνος ἠναγκάσθῃ νὰ ἀναγνωρίσῃ καὶ πάλιν τὰ προνόμια τῶν χριστιανῶν. Ὁ δὲ Πατριάρχης διέταξεν αὐθωρεὶ τὸ ἄνοιγμα τῶν ἐκκλησιῶν.

Ἡ εὐχάριστος ἀγγελία ἐκυκλοφόρησεν ἀστραπιαίως ἀνὰ τὴν πόλιν. Τὸ σπίτι μας, ἀνάστατο. Ἡ χαρὰ ὅλων μας, ἀπερίγραπτος, γιὰ τὸν θρίαμβον τῆς ἐκκλησίας.

Μετὰ δύο μῆνας ποὺ μᾶς ἐφάνησαν ὁλόκληρα χρόνια, θὰ ἐκκλησιαζώμεθα καὶ πάλιν εἰς τὸν Μητροπολιτικὸν Ναόν. Καὶ ἐγὼ θὰ εὕρισκον τὴν θέσιν μου παρὰ τὸν δεξιὸν ψάλτην. Ἐνθυμοῦμαι σὰν τώρα ποὺ χοροπηδῶντας ἔψαλλον «χριστουγεννιάτικα τροπάρια».

Καὶ ὅταν τὸ πρωῒ ἤκουσα τὴν καμπάνα νὰ μᾶς καλῇ χαρμοσύνως, πρῶτος ἔσπευσα νὰ τρέξω εἰς τὴν γειτονικήν μας ἐκκλησίαν τῆς Μητροπόλεως ψάλλων μελλοδικῶς . «Χριστὸς γεννᾶται δοξάσατε, Χριστὸς ἐξ Οὐρανοῦ, ἀπαντήσατε».

Ποτὲ δὲν εἶχα νοιώσῃ γλυκύτερον τὸν ἦχον τῆς καμπάνας. Καὶ ἡ παιδική μου φαντασία, ποτὲ δὲν εἶχεν ἀντικρύσῃ τοιαύτην λαμπρότητα καὶ τοσαύτην μεγαλοπρέπειαν χριστουγεννιάτικης ἀκολουθίας.

Ὁ Μητροπολίτης Προκόπιος μὲ τὰ χρυσᾶ ἄμφια ἔλαμπεν ἀπὸ τὴν χαράν του μεταδίδων αὐτὴν καὶ εἰς τὸ πλήρωμα τῆς ἐκκλησίας, διὰ τὴν νίκην τῆς Χριστιανωσύνης.

Τὸ Θεῖον βρέφος τῆς Βηθλεὲμ ἐπανέφερε καὶ αὖθις τὴν χαρὰν καὶ τὴν εἰρήνην εἰς τὰς πονεμένας ψυχάς μας.

Γι’ αὐτὸ καὶ εἰς πεῖσμα τῶν μισητῶν βαρβάρων ἀγάδων, θριαμβευτικῶς ἐπανηγυρίσαμεν τὸ ἄνοιγμα τῶν ἐκκλησιῶν.

Καὶ μεγαλοπρεπῶς ἑορτάσαμεν τὰ Χριστούγεννα πρὸς ἄμετρον χαρὰν καὶ ἀγαλλίασιν ὅλων μας, δοξολογήσαντες τὸν Θεὸν διὰ τὴν περηφανῆ νίκην τῆς Ἐκκλησίας.

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΕΜΜ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ »

Στην ιστοσελίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου παρατίθενται, από το μνημειώδες έργο του Βασιλείου Θ. Σταυρίδη «Οἱ Οἰκουμενικοὶ Πατριάρχαι 1860-Σήμερον», ορισμένα βιογραφικά στοιχεία και σκιαγραφείται η προσωπικότητα του Πατριάρχη Διονυσίου του Ε!

«Ὁ Διονύσιος Ε´ ἔστρεψε τὴν προσοχήν του εἰς τὴν ἐνίσχυσιν τοῦ ἐσωτερικοῦ βίου τῆς Ἐκκλησίας. Ἐργάσθη διὰ τὴν διατήρησιν τῆς χριστιανικῆς εὐσεβείας καὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, ἁγνῆς καὶ ἀπροσβλήτου, ὡς ἐπίσης διὰ τὴν διατήρησιν καὶ στερέωσιν τῶν κοινῶν ἱδρυμάτων καὶ θεσμῶν. Κατέδειξεν ἰδιαίτερον ἐνδιαφέρον ὑπὲρ τῶν ἱ. μονῶν καὶ τὴν ἐξασφάλισιν τῶν κτημάτων τῶν ἱ. ἐκκλησιῶν καὶ σχολῶν. Συγκατένευσε δὲ μόνον εἰς τὴν διάλυσιν τῆς Ἱερατικῆς σχολῆς.

Κυρίως τὸ ὄνομά του συνεδέθη μὲ τὴν β´ φάσιν τοΰ προνομιακοῦ ζητήματος (22 Ἰουνίου 1890 μέχρι τῆς 31ης Ἰανουαρίου 1891). Ὁ Διονύσιος ὑπέβαλε τὴν παραίτησίν του τὴν 23ην Ἰουνίου 1890 (τὸ α´), ….. Παραίτησιν ὑπέβαλε καὶ πάλιν (τὸ β´) τὴν 2αν Αὐγούστου 1890. Εἰς ἀμφοτέρας τὰς περιπτώσεις αὖται δὲν ἐγένοντο δεκταί. Ἡ λύσις τοῦ θέματος τούτου ἐπετεύχθη τὴν 24ην Δεκεμβρίου 1890, παραμονὴν τῶν Χριστουγέννων, τὴν δὲ 25ην ἰδίου μηνὸς οἱ ὀρθόδοξοι πιστοὶ ἑώρτασαν τὴν ἡμέραν τῶν Χριστουγέννων». (σημ: ο Αν. Εμμ. Χριστοδούλου αναφέρει ως ημερομηνία επαναλειτουργίας των Ιερών Ναών -στην Βέροια- την 26η Δεκεμβρίου).

«Ὁ Δημήτριος Μαυρόπουλος οὕτω πως περιγράφει τὸν βίον καὶ τὴν πολιτείαν τοῦ Διονυσίου Ε´: “Ἦτο φιλόμουσος, συνετός, αὐταρχικὸς ὅμως, μὴ προσκολλώμενος πάντοτε εἰς τὸ γράμμα τοῦ νόμου, πολύπειρος, ἀποστρεφόμενος πάντα νεωτερισμόν. Ἐνεδύετο κατὰ τὸ πρότυπον τῆς παλαιᾶς ἐποχῆς. Ἐφόρει ἀρχαῖα τουρκικὰ πέδιλα (μέστια) καὶ περιετύλισσε μὲ μαῦρο τουλπάνι (ὕφασμα) τὸ καλυμμαύχιον, τὸ ἐπονομαζόμενον κασπαστί. Ἦτο ὁ τελευταῖος μὲ τοιαύτην ἀμφίεσιν Πατριάρχης. Ἐκ τῶν Ἀρχιερέων δέ, τελευταῖος ἐκπρόσωπος τῆς ἐποχῆς ταύτης ἧτο ὁ διάσημος καὶ σοφώτατος Μητροπολίτης Ἀμασείας Ἄνθιμος ὁ Ἀλεξούδης. Διονύσιος ὁ Ε´ ἐπὶ τῆς Πατριαρχίας του οὐδεμίαν τῶν παλαιῶν του ἕξεων καὶ συνηθειῶν ἀπέβαλεν. Ἐκάθητο πάντοτε ἐπὶ τουρκικοῦ τύπου σοφᾶ (μιντέρι), μὲ ἐσταυρωμένους τοὺς πόδας, ἀφήνων κάτω τὰς ἐμβάδας. Ἔκρουε τὰς παλάμας, ὁσάκις ἐκάλει τὸν ὑπηρέτην του, ἀποστρεφόμενος τὸν κώδωνα. Εἰς οὐδένα ἐπέτρεπε νὰ καθήσῃ ἐνώπιον αὐτοῦ, μηδ᾽ αὐτῶν τῶν Προξένων ἢ Γραμματέων τῶν Πρεσβειῶν ἑξαιρουμένων. Μόνον οἱ Γέροντες Ἀρχιερεῖς, οἱ Ὑπουργοὶ καὶ οἱ Πρέσβεις εἶχον τὸ δικαίωμα νὰ κάθηνται ἐνώπιόν του. Οὐδέποτε Πατριαρχεύων ἔγραφεν. Ὑπέγραφε δὲ μόνον μὲ πτερὸν χήνας”».

Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι ο Μητροπολίτης Βεροίας Προκόπιος, τον οποίο με έκδηλο θαυμασμό μνημονεύει ο Αναστάσιος Εμμ. Χριστοδούλου, συμμετείχε στην εξόδιο ακολουθία του Πατριάρχη Διονυσίου του Ε!: «Ὁ πατριάρχης, μετὰ βραχείαν ἀσθένειαν, ἀπέθανεν ἐξ ἀποπληξίας τὴν νύκτα τῆς Δευτέρας 12ης πρὸς τὴν Τρίτην 13ην Αὐγούστου 1891. Τὸ λείψανόν του κατετέθη ἐν στολῇ εἰς τὸν πατριαρχικὸν ναὸν εἰς προσκύνημα. Τὴν Πέμπτην 15ην Αὐγούστου 1891, τὴν πρωΐαν ἐτελέσθη λειτουργία ὑπὸ τοῦ Ἡρακλείας Γερμανοῦ, συλλειτουργούντων τῶν Βερροίας Προκοπίου καὶ Δράμας Γερμανοῦ, καὶ μετὰ ἡ κηδεία τοῦ πατριάρχου ὑπὸ τοῦ Ἡρακλείας Γερμανοῦ, συμπαραστατουμένου ὑπὸ τῶν μελῶν τῆς συνόδου καὶ τῶν ἐνδημούντων ἀρχιερέων. …». (Β. Σταυρίδης, «Οἱ Οἰκουμενικοὶ Πατριάρχαι …», ιστοσελίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου).-

Για την αντιγραφή:

Απόστολος Ιωσηφίδης