«Η Εληά, το εξόχως εξέχον αυτό εξοχικόν κέντρον της περικαλούς πόλεώς μας, τώρα την Άνοιξι είναι μαγεία. Είναι χάρμα των οφθαλμών. Γι’ αυτό οι λάτρεις της φύσεως και οι θαυμασταί της υπαίθρου ζωής δεν αφήνουν ευκαιρία να τους διαφύγει. Σπεύδουν εκεί να αναπνεύσουν τον καθαρόν αέρα και να απολαύσουν το πανόραμα που κάτωθεν αυτής απλώνεται.
Ο ομαλώτατος και μέχρι Θεσσαλονίκης εκτεινόμενος κάμπος στρωμένος με παχυτάτους τάπητας διαφόρων χρωμάτων, μεταξύ των οποίων κυριαρχεί το πράσινον, παρουσιάζει κάτι το μεγαλειώδες, κάτι το μαγευτικόν, κάτι που ευφραίνει τον νουν και την καρδίαν, κάτι που όταν το απολαμβάνει τις, αισθάνεται την υποχρέωσιν να δοξολογήσει τον Δημιουργόν. (…) Λησμονούμεν προς στιγμήν κάθε πόνον της ζωής και μέριμναν βιωτικήν και προ του μεγαλείου, έκθαμβοι διατελούντες, μένομεν εκστατικοί. Αναγεννώμεθα κ’ ημείς. Και με χαρά που συναντάται μονάχα στα παιδιά πανηγυρίζομεν τρελλά της Φύσεως την εορτή. …Είνε Πρωτομαγιά !!! » (Αστήρ Βερροίας: Αρ. Φ. 8 /Πέμπτη 21-5-1925) Έγραφε ο Κ. Μπουζιώτας αυτο-παραδομένος στη λυρική παραζάλη εικόνων, χρωμάτων, αρωμάτων και ήχων (τα γλυκύτατα κελαηδήματα αηδονιών και τα χαρούμενα φτερουγίσματά τους ήταν απαραίτητο συμπλήρωμα στην τελετουργία) της φύσης
Αγώνας βόλεϊ στην Εληά, 1956 (Αρχείο Σούλη Ισαακίδη)
Στο ίδιο πνεύμα και η μεταγενέστερη (1979)
περιγραφή του Στέφανου Ζάχου στις “Αναμνήσεις ενός Βεροιώτη”: «Πρωί, πρωί, ώρα 5, ανατολή ηλίου 5.28΄, να
‘μαι για το ευλαβικό αυτό προς τη φύση προσκύνημα από το μπαλκόνι της Εληάς,
που την εποχή αυτή του Μάη είναι ανθοστόλιστο και ευωδιασμένο, από λογής λογής
λουλούδια που μ’ αγάπη καλλιεργούν ακούραστοι ανθοκόμοι, όπως ο Μιχ.
Παπαναγιώτου. …Στο κέντρο μια γέρικη εληά -κουφάλια- πλατάνια τριγύρω και πιο
πέρα δυτικά λεύκες, καρυδιές, νερά ποτιστικά πολλά. …Κάτω μ’ απεραντωσύνη απλώνεται ο κάμπος του
Ρουμλουκιού, που κάθε εποχή έχει μια ξεχωριστή χάρη …πότε με τα πολύχρωμα
λουλούδια των οπωροφόρων δέντρων, πότε με τη χρυσαφένια όψη που παίρνει κατά
τους θερινούς μήνες, πότε με τα χαλκόχρωμα φυλλώματα στα πρόθυρα του χειμώνα
και τέλος με το κατάλευκο στρώμα του χιονιού.»
Το φυσικό πλάτωμα της “Εληάς” ήταν (προ του 1924) το παράθυρο της πόλης προς τη φύση για τους παλιούς Βεροιώτες και ένας υποδοχέας μηνυμάτων προς ψυχική ανάταση, ένας ενεργειακός χώρος (με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου) εσωτερικής ανασυγκρότησης!!!
Από εκεί κατέφθαναν οι χαρούμενες φωνές των
παιδιών που τσαλαβουτούσαν στα παρακείμενα τρεχούμενα νερά ή κατρακυλούσαν
ανέμελα στις χορτοστρωμνές της “Κάτω Εληάς”. Από εκεί έρχονταν κάθε χρόνο τα μηνύματα της
οικονομικής προσπόρευσης της πόλης, η οποία εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την
παραγωγή των περιβόητων λαχανόκηπών της…
και καθόλου τυχαία, το εξοχικό κέντρο της “Εληάς” είχε επιλεγεί ως ο
τόπος της επίσημης αναγγελίας των αρραβωνιασμάτων νέων ζευγαριών στην υπόλοιπη
κοινωνία της πόλης.
Αυτό το ιδιόχρωμο τοπικό εθιμικό όχι μόνο το σεβάστηκαν οι σκληροπυρηνικοί θιασώτες της πολεοδομικής καθαρεύουσας του Αθηναϊσμού (θεωρώ γνωστό πλέον τον όρο), αλλά επιπλέον το εκμεταλλεύθηκαν εντάσσοντας στο σχέδιο πόλης του 1924 τη διαμόρφωση του πάρκου και τη διάνοιξη της οδού “Εληάς” ως διχοτόμου της γωνίας που θα σχημάτιζαν οι υπό διαμόρφωση οδοί Μητροπόλεως και Βενιζέλου.
Το φιλοσοφικό υπόβαθρο της ενέργειας αυτής έχει επισημάνει ο καθηγητής Δημήτρης Μάρτος: «…Το άνοιγμά του (εννοεί του πάρκου της “Εληάς”) τοποθετείται προς τη Θεσσαλονίκη, η οποία οργανώνεται ως ο περιφερειακός σταθμός της μεταφοράς, της εικόνας και της θέλησης της κεντρικής εξουσίας. Έτσι, τόσο η εικόνα του αρχαιολογικού χώρου (εννοεί τις Αιγές-Βεργίνα), όσο και της εξουσίας εισπράττονται από το πάρκο της Ελιάς, μεταφέρονται μέσω της οδού Ελιάς στο περιβάλλον της πόλης, και μέσω των οδών Μητροπόλεως και Βενιζέλου στις δύο πλατείες, στις οποίες εμπεδώνονται και υφίστανται νέες επεξεργασίες, ως διοικητική θέληση στο Διοικητήριο και ως εθνική-εκπολιτιστική στα κτήρια της πλατείας Πολιτισμού…»
Ανέμελα παιδιά στο καταπράσινο πάρκο της Εληάς, 1950 (Αρχείο Κούλας Χατζάκη)
Ο υποδοχέας ψυχοσυναισθηματικών μηνυμάτων μέσω των αισθήσεων (πάρκο “Εληάς”) λοιπόν αξιοποιήθηκε ευφυώς και για τη λήψη των εθνο-συνεκτικών μηνυμάτων: α. της κεντρικής εξουσίας (με τη θέαση της Θεσσαλονίκης, ως συν-πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους), β. της αρχαιοελληνικής καταγωγής (με τη θέαση της Βεργίνας-Αιγών, ως κοιτίδα της μακεδονικής αυτοκρατορίας). Η δε διάνοιξη της οδού “Εληάς” λειτούργησε ως αγωγός παροχέτευσης όλων των προσλαμβανόμενων μηνυμάτων στον κοινωνικό ιστό της πόλης, προς επεξεργασία και εμπέδωση-οικειοποίηση. Πάνω στην ίδια ψυχολογική φιλοσοφία έγινε αργότερα η διάνοιξη της περιφερειακής οδού “Περιπάτου” (μετέπειτα Ανοίξεως) και της οδού “Πιερίων”, όταν κρίθηκε απαραίτητη η επέκταση των οικοδομικών ορίων της πόλης (από το 1928 και μετέπειτα).
Χρησιμοποιώντας
έναν ανθρωποκεντρικό τρόπο ερμηνείας, για την καλύτερη και βαθύτερη κατανόηση
του θέματος, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το πάρκο της “Εληάς” είναι ο εγκέφαλος
της Βέροιας που διά των νευρικών κυττάρων (εξακτινούμενων οδών) κινητοποιεί και
κατευθύνει όλο το σώμα (κοινωνία).
Κάτω από αυτήν
την οπτική σάς καλώ σήμερα να αναλογισθείτε τις συνέπειες τόσο της τελευταίας “ανάπλασης”
του πάρκου, όσο και της μετέπειτα διαχείρισής του, αγαπητοί φίλοι. Άλλωστε την
πτυχή της αισθητικής την έχουν κρίνει εύστοχα και πολύπλευρα τόσο έγκριτοι
τοπικοί επιστήμονες του αντικειμένου, όσο και δόκιμοι αρθρογράφοι. Ας σκεφτούμε
λοιπόν:
Με ποια ψυχική
διάθεση επισκέπτεται ο σημερινός Βεροιώτης τον χώρο της Ελιάς; Είναι πλέον το “ευλαβικό
προς τη φύση προσκύνημα” το κίνητρό του;
Του προσφέρει
την ανάλογη συναισθηματική θαλπωρή (ιδιαίτερα, είναι το ίδιο φιλόξενο προς τα
παιδιά και τους ηλικιωμένους);
Ποιες είναι οι
προσλαμβάνουσες από αυτή του την επίσκεψη; Έχουν το ίδιο ποιοτικό ειδικό βάρος
με αυτές του παρελθόντος;
Γιατί έγιναν οι
υπέρμετρες και ριζικές τροποποιήσεις κατά την ανάπλαση; Άραγε ήταν μόνο ατυχείς
εμπνεύσεις των σχεδιαστών;
Και κυρίως, ποια ψυχοσυναισθηματικά μηνύματα μεταφέρονται προς τον κοινωνικό ιστό της Βέροιας πλέον προς εμπέδωση-οικειοποίηση;
Εργάτες του Δήμου εργάζονται στο Πάρκο Εληάς, 1948 (Αρχείο Παναγιώτη Ζέρβα)
Έθεσα τα θέματα
για προβληματισμό, αγαπητοί φίλοι, αλλά ως θιασώτης της ενεργητικής συμμετοχής
του πολίτη στην Πολιτεία όπου διαβιεί, δεν θα προχωρήσω περαιτέρω σε έκθεση
προσωπικών σκέψεων και απόψεων (προς το παρόν). Είναι ατομική υποχρέωση η
εξαγωγή των συμπερασμάτων…
Αντ’ αυτών, θα απευθύνω (και πάλι) έκκληση προς τη Δημοτική Αρχή και το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης να αναλάβουν πρωτοβουλίες αποκατάστασης της αισθητικής και της λειτουργικότητας του χώρου, τον οποίο ο Ελευθέριος Βενιζέλος έχει αποκαλέσει: «εξώστην της Μακεδονίας».
Την αναγνώριση
της αποτυχίας στην “ανάπλασή” του έχει δημόσια διατυπώσει από τις 3 Ιανουαρίου 2016 ο επίσημος Δήμος
Βέροιας (διά του κ. Δημάρχου). Έχει περάσει, νομίζω, ικανό χρονικό διάστημα και
είναι καιρός να αρχίσουν διορθωτικές παρεμβάσεις, οι οποίες θα ανταποκρίνονται
στο μαζικό αίτημα των πολιτών: «Το πάρκο να σφύζει από ζωή, με τους ηλικιωμένους
να ξαποσταίνουν, να απολαμβάνουν την δροσιά των γιγάντιων πλατανιών κι άλλων
δένδρων και ανάμεσά τους να τρέχουν τα μικρά παιδιά με την ανεμελιά τους και
τις γλυκές φωνούλες τους…» και οπωσδήποτε να μην κατευθύνονται στην
ολοκληρωτική έξωση του αγάλματος της «Κόρης της Βέροιας», υπό την επίκληση
εφαρμογής μέτρων ασφαλείας λόγω κορονο-ιού…
Το πραγματικό
πρόβλημα λοιπόν δεν είναι το σημαίνον (η συνίζηση της λέξης: ελαία σε εληά ή
ελιά), αλλά το σημαινόμενο του τοπόσημου “Εληά”.
