Στη Δημητσάνα το1746 γνώρισε το φως της μαρτυρικής ζωής του ο Γρηγόριος. Το  κοσμικό του όνομα ήταν Γεώργιος Αγγελόπουλος. Μία πινακίδα στην πλατεία της Δημητσάνας  γράφει«ΠΡΟΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Ε’, η οποία υπάρχει μέχρι σήμερα. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές στη γενέτειρά του ο Γρηγόριος θα συνεχίσει σε Γυμνάσιο της Αθήνας και μετά με τη βοήθεια κάποιου θείου του  θα βρεθεί να σπουδάζει στη Σμύρνη. Αναθρεμμένος σε κλίμα παραδοσιακό και ησυχαστικό στράφηκε από την  παιδική του ηλικία στο μοναστικό βίο. Στους Στροφάδες Μεσσηνίας χειροτονήθηκε Διάκονος,  Πέρασε από την σχολή της Πάτμου για να επανέλθει στη Σμύρνη, όπου και χειροτονήθηκε ιερέας. Εκεί σύντομα με τη δραστηριότητα  και τη χριστιανική του προσήλωση στα νάματα της ορθοδοξίας. εκλέχτηκε Μητροπολίτη Σμύρνης. Η έντονη θρησκευτική και εθνική του δραστηριότητά του γρήγορα τον αξίωσαν  στην εκλογή του ως Γρηγόριο Ε’ Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης. Η ζωή του την εποχή εκείνη ήταν δραματική. Μετά από δυο εξορίες των Τούρκων επανήλθε για τρίτη και τελευταία φορά στις 4 Οκτωβρίου 1818. Ήταν η πιο κρίσιμη περίοδος που κρινόταν η τύχη του Ελληνισμού με τα επαναστατικά κινήματα στη Μολδοβλαχία και την Πελοπόννησο1 

   Στις 10 Απριλίου 1821, ημέρα της Ανάστασης, αφού τελείωσε τη θεία λειτουργία μαζί με άλλους 8 ιεράρχες, οδηγήθηκε στη φυλακή και ύστερα από λίγες ώρες απαγχονίστηκε στη μεσημβρινή πύλη του πατριαρχείου. Έπειτα από τριήμερο λιθοβολισμό και χλευασμό του πτώματος, στην Πόλη, περισυνέλλεξε αυτό στον Κεράτιο κόλπο ο πλοίαρχος Ν. Σκλάβος και το μετέφερε στην Οδησσό, όπου κηδεύτηκε μετά πολλών τιμών και ενταφιάστηκε στον ιερό ναό της Αγίας Τριάδος . Το γεγονός της άφιξης της σορού  αναστάτωσε την Οδησσό. Ένας πατριάρχης νεκρός με το χειρότερο τρόπο από τους Τούρκους που βρέθηκε στα νερά του Βοσπόρου ήλθε στην Οδησσό. Το θέμα έγινε κρατική υπόθεση. Με εντολή του Τσάρου Αλέξανδρου έγινε με τις ανάλογες τιμές που του αναλογούσαν στον Οικουμενικό Πατριάρχη.2

   Ο Πατριάρχης αρνήθηκε στους  Έλληνες της Πόλης να τον φυγαδεύσουν. Γράφει ο Τερτσέτης. Είπε: «Όχι. Για τούτο είμαι πατριάρχης. Δια να σώσω το έθνος μου, Όχι για να εξολοθρευτεί εξ αιτίας μου δια χειρός των γενιτσάρων. Ο θάνατός θα ωφελήσει περισσότερο.» 3

Το 1871, το έθνος τιμώντας τον Πατριάρχη  Γρηγόριο αποφάσισε την επιστροφή του σκηνώματος του και σύστησε επιτροπή αποτελούμενη από τους αρχιεπισκόπους Φθιώτιδας και Ζακύνθου Καλλίνικο και Νικόλαο, τους αρχιμανδρίτες Αβερκίου Λαμπίρη και Αγαθαγγέλου  Λεκόπουλου, τον ταγματάρχη του ιππικού Γεώργιο Αγγελόπουλο και τον διδάκτορα νομικής Κωνσταντίνο Καλοθή. Η επιτροπή πήγε στην Οδησσό και παρέλαβε το ιερό λείψανο και με το ατμόπλοιο «Βυζάντιο» το μετέφερε στον Πειραιά. Την 25η Απριλίου 1871 ο λαός των Αθηνών με επικεφαλή τον βασιλιά Γεώργιο υποδέχτηκε με μεγάλες τιμές το λείψανο και το τοποθέτησαν στο καθεδρικό μητροπολιτικό ναό της Αθήνας. 

Η εκκλησιαστική συνείδηση τον επέβαλε σαν άγιο, διότι μαρτύρησε για τη πίστη του Χριστού. Έχει την πεποίθηση πως δεν ανακηρύσσεται κάποιος άγιος μόνο για τις υπηρεσίες του στο έθνος, αν ταυτοχρόνως δεν γίνεται και ομολογητής της πίστης. Στο Γρηγόριο τον Ε’ βρίσκουμε και τις δύο έννοιες, του ιερομάρτυρα και εθνομάρτυρα. Το 1921 ανακηρύχτηκε από την Εκκλησία της Ελλάδος Άγιος και η μνήμη του τελείται 10 Απριλίου.

      Ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος, την 24ην Μαΐου 1968, εγκρίνει αίτηση του πρωτοπρεσβύτερου Ευάγγελου Μπονώρη δια την ακολουθίαν του αγίου ενδόξου ιερομάρτυρος Γρηγορίου του Ε’, ποιηθείσης υπό του αν αγίω  Όρει μοναχού Γερασίμου Μικραγιαννανίτου, υμνογράφου της μεγάλης του Χριστού εκκλησίας4

         Οι επικριτές του τον κατηγορούν για  τον Αφορισμό του Υψηλάντη με τους Φιλικούς και του  ηγεμόνα της Μολδαβίας Μιχαήλ Σούτσου. Και ότι πολέμησε την Επανάσταση του 1821. Πιο συγκεκριμένα τον κατηγορούν:1ο Σύνταξε το κείμενο του αφορισμού το 1799. Αργότερα η εκκλησία το βρόντηξε στην ανθρωπιά του Καϊρη, του φωτισμένου σοφού, γιατί άρχισε να ξεμπροστιάζει τους παπάδες και να φωτίζει τον κόσμο. 2ο Αφόρισε τον Υψηλάντη και τους Φιλικούς, το μεγαλείο και το μυστήριο της Εταιρείας.3ο Το 1819 με πατριαρχικό φιρμάνι απαγόρεψε στους παπάδες να βαπτίζουν τα παιδιά τους με ονόματα Ελληνικά

  Όπως γράφει ο Μιχαήλ Οικονόμου «…Ο Πατριάρχης Γργόριος και η περί αυτόν Σύνοδος, όχι χάριν εαυτών κίνδυνον  ίδιον αποτρέποντες 

Αλλά χάριν αποτροπής του επαπειλουμένου κινδύνου γενικής, ή καν, μεγάλης σφαγής των απανταχού της αυτοκρατορίας αθώων χριστιανών παντός φύλου και πάσης ηλικίας δυνατών τε και αδυνάτων

…δεήσει προς τον καρδιογνώστη Θεόν  αναπέμψαντες…υπέγραψαν το  διαβόητον εκείνο επιτίμιον.» 5

Στη κατηγορία του αφορισμού με γράμμα την 23ην Μαρτίου 1821 που καταδίκαζε την επανάσταση, λένε οι υπερασπιστές του ότι, αυτό έγινε ενάντια στα αισθήματα και τις πεποιθήσεις του για να μη προδοθεί η ερχόμενη επανάσταση στα μάτια του σουλτάνου. 

    Την 25 Μαρτίου 1872 με εντολή της Πρυτανείας ο Α. Βαλαωρίτης ανάλαβε να προσαγορεύσει τον ανδριάντα που αναγέρθηκε μπροστά στο Πανεπιστήμιο με δαπάνες Γ. Αβέρωφ. Με τους στίχους του ο ποιητής επιδίωξε να τον κάνει σύμβολο μελλούσης αναγεννήσεως; Και με φωνή που ξέσχιζε σκληρά τα σωθικά του εφώναξε και εμούγκρισε «Πως μας θωρείς ακίνητος που τρέχει ο λογισμός σου τα φτερωτά σου όνειρα….και με φωνή που ξέσχιζε βαθιά τα σωθικά του έκραξε και βρόντηξε  Χτυπάτε πολεμάρχοι. Μη λησμονείτε το σχοινί του Πατριάρχη». 6 

 Βιβλιογραφίa

1,Εγκ.ΠΑΠΥΡΟΣ –ΛΑΡΟΥΣ-ΜΡΙΤΆΝΙΚΑ Τ.19 σελ.242-243.

2.Διονύσιος Κόκκινος. «Η Ελληνική Επανάστασις .» τ.1. σελ.266

3.Κωνσταντίνος Παπαουλίδης. «Οι Έλληνες της Οδησσού» σελ.280 εκδ. Αδελφών Κυριακίδη. 

4. Κοινωνική δικτύωση: Δ. Κ. Β. 2019 Arcadians

5.ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ. τ.ΙΒ σελ. 34 

6.Α. Βαλαωρίτης. «ΑΠΑΝΤΑ’ σελ. 127εκδ.ΑΘΗΝΑΙ.

Συνεχίζεται με Παπαφλέσσα