Είναι φορές που κι αυτές οι λέξεις τίθενται θαρρείς σε στάση προσοχής, όταν πρόκειται να γράψουν το όνομα ενός σημαντικού άνδρα, ενός αληθινού πολεμιστή, ενός Μεγάλου Έλληνα, που στην ακμή της νιότης του κι από τη θαλπωρή της φαμίλιας του κι από τα χίλια καλά του, διάλεξε το δρόμο του καθήκοντος και του χρέους, όπως του τον υπαγόρευε η εθνική του συνείδηση και η ευγενής του καταγωγή.
Αξιωματικός του Πυροβολικού, ένας από τα επτά αδέλφια του και παιδιά του μεγαλεμπόρου Μιχαήλ Μελά και της Ελένης Βουτσινά, με οικογενειακή καταγωγή από την Ήπειρο, με πεθερό αργότερα τον νομικό, πολιτικό και πρωθυπουργό το 1910 Στέφανο Δραγούμη από τη σύζυγό του Ναταλία, αψήφισε κινδύνους και φόβους και υπήρξε από τους πρωτεργάτες του Μακεδονικού Αγώνα, συμμετέχοντας στο Μακεδονικό Κομιτάτο, πραγματοποιώντας τρεις ριψοκίνδυνες εξορμήσεις στη Μακεδονία.
Με το ψευδώνυμο «Μίκης Ζέζας», από τα ονόματα των παιδιών του Μιχάλη και Ζωής (χαϊδευτικά Μίκη και Ζέζα) και με το όραμα της Μεγάλης Ιδέας, που ήταν η διεύρυνση των ελληνικών συνόρων προκειμένου να συμπεριλάβουν ελληνικούς πληθυσμούς που βρίσκονταν υπό ξένη κυριαρχία, παρακολουθώντας τον πατέρα του να δαπανά μεγάλο μέρος της οικογενειακής περιουσίας για την πραγμάτωσή του, μέλη και οι δυό τους σε μια μυστική Εθνική Εταιρία, οργάνωσε τη δράση του ως αντίδραση στη δράση των Βουλγάρων κομιτατζήδων.
Έτσι από τον Φεβρουάριο του 1904, έσπευσε με άλλους τρεις αξιωματικούς, τους Αλέξανδρο Κοντούλη, Αναστάσιο Παπούλα και Γεώργιο Κολοκοτρώνη, προς επιτόπια μελέτη της κατάστασης, η οποία όμως α-πέτυχε, για να επανέλθει τον Ιούλιο του ίδιου έτους, οπότε και εισήλθε στη Μακεδονία ως ζωέμπορος με το όνομα «Πέτρος Δέδες». Μετά από 20ήμερη παραμονή συναντήθηκε με τον Έλληνα πρόξενο Λάμπρο Κορομηλά στη Θεσσαλονίκη, ανταλλάσσοντας σκέψεις για ανάληψη επιχειρήσεων και στη συνέχεια επέστρεψε στην Αθήνα.
[Σημειωτέον ότι το κτίριο του Ελληνικού Προξενείου στη Θεσσαλονίκη, στέκει μέχρι σήμερα (ακόμα) περήφανο, στεγάζοντας το Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα, το οποίο με περισσή φροντίδα επιμελήθηκε, εμπλούτισε ως συλλέκτης ο ίδιος και διηύθυνε με τις μουσειολογικές του γνώσεις μέχρι το περασμένο καλοκαίρι ο συνταγματάρχης (Φ) ε. α. Βασίλειος Νικόλτσιος.]
Ύστερα από παρέμβαση της ελληνικής κυβέρνησης, ο Μελάς ανέλαβε την αρχηγία του Μακεδονι-κού αγώνα ενάντια στους Βουλγάρους, με την εντολή να ασκεί καθήκον-τα αρχηγού και στις μικρότερες ομάδες που δρούσαν εν τω μεταξύ στις περιφέρειες Μοναστηρίου και Καστοριάς.
Δεν είναι της παρούσης να επεκταθούμε σε λεπτομέρειες που αφορούν στις δράσεις με το επιχειρησιακό όνομα Καπετάν Μίκης Ζέζας, με επικεφαλής τον ίδιο ενός ενόπλου σώματος 35 ανδρών, που το αποτελούσαν Μακεδόνες, Μανιάτες και Κρητικοί, των οποίων είχε κερδίσει τον σεβασμό ούτε τις ασυνήθιστες κακουχίες που το καταπόνησαν ιδιαίτερα.
Σημασία μεγίστη έχει ότι αυτός ο σταυραετός του Γένους, στο πρόσωπό του ενσάρκωσε ανάγλυφα την έννοια Πατρίδα, έτσι όπως πολλοί μέσα στους λίγους και λίγοι μέσα στους πολλούς, αξιώθηκαν μιας τέτοιας μεγάλης τιμής. Επιλέγοντας τη χαρακτηριστική φορεσιά που τον φέρνει στα μάτια μας μέχρι σήμερα, με το αγέρωχο αρρενωπό του ύφος, περιπλανήθηκε αντιμετωπίζοντας τη δυσπιστία του τοπικού πληθυσμού.
Με πολλές μικρές επιθέσεις και βραχύβιες μάχες με Τούρκους και Βουλγάρους, έχοντας οργανώσει την άμυνα των χωριών της περιοχής, στο τελευταίο του γράμμα, δηλώνει τη βούλησή του να παραμείνει στις επάλξεις μέχρι το τέλος.
Για τις ακριβείς συνθήκες του θανάτου του Μελά τη νύχτα 13 προς 14 Οκτωβρίου του 1904 στη Στάτιστα της Καστοριάς, υπάρχουν πολλές εκδοχές. Το οθωμανικό απόσπασμα εντόπισε ένα από τα κρησφύγετα των
Ελλήνων και ξέσπασαν πυροβολισμοί. Περικύκλωσε επίσης το σπίτι όπου έμεναν ο Μελάς με τους συντρόφους του: τον Πύρζα, τον Ντίνα και έναν Κρητικό ονόματι Στρατινάκη, στα χέρια του οποίου φέρεται ότι άφησε την τελευταία του πνοή, χτυπημένος από άγνωστο βόλι στη μέση, τη νύχτα, που προσπάθησε να εγκαταλείψει το περικυκλωμένο κρησφύγετό του. Αληθινός αντάρτης, όπως μαρτυρεί και η περιβολή του, χάρη στη στάση του και στην εκτεταμένη δημοσιότητα που έλαβε ο θάνατός του, αποτέλεσε υπόδειγμα γενναιότητας και αυταπάρνησης για την απελευθέρωση της Πατρίδας στην ελληνική Ιστορία.
Ο Παύλος Μελάς, θεωρείται διαχρονικό σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνα. Είναι ο ήρωας που σκοτώθηκε μία φορά και τάφηκε πέντε, καθώς για να μη βρεθεί και σκυλεφτεί το σώμα του, οι σύντροφοι του κόψαν το κεφάλι του και το έκρυψαν για τη μεταφορά σε ασφαλές σημείο στη δεσποτική μήτρα του φλογερού Γερμανού Καραβαγγέλη, όταν μαθεύτηκε στους εχθρούς ότι σκοτώθηκε.
Πέντε ταφές κι εκταφές μέχρι να αναπαυθεί οριστικά η ψυχή του, όταν η κεφαλή του αποδόθηκε στη χήρα του Ναταλία κι αναγνωρίστηκε από τα τρία χρυσά του δόντια.
Κι ο λυγμός και το κλάμα της αντήχησε σε ολόκληρο το Γένος.
Στα μάτια μας θα παραμένει το παλληκάρι με το ευθύβολο βλέμμα και την αποφασιστική θωριά του κορμιού του, ντυμένου τη στολή που την τίμησε με το παραπάνω, όπως την αποτύπωσε ο μεγάλος ζωγράφος Γεώργιος Ιακωβίδης, που θ’ αντανακλά στον Αιώνα το αληθινό πρόσωπο της Ρωμιοσύνης.
Ο… αυθεντικός «μάγκας», όπως περιγράφει στο ομώνυμο βιβλίο της η Πηνελόπη Δέλτα τις εξιστορήσεις των γεγονότων του Μίκη-Ζέζα, με τα μάτια ενός… σκύλου, του «μάγκα» που υποδύεται τον ρόλο της Ιστορίας.
Αλήθεια, η μετα-μοντερνο-σύγχρονη Ιστορία των αυριανών μαθητών, μετά από τις άναρθρες και ανιστόρητες ιαχές νίκης επί αγνώστου πατρότητος συμφωνιών, τι θα κρατήσει από το μέγεθος μιας λεβεντιάς και μιας αρχοντιάς, που χτίσαν πάνω σ’ ένα ιδανικό την ψυχή του Άγνωστου Έλληνα Πατριώτη;…Δημήτρης Μπρούχος
