Βιταμίνες και συνεργηστικοί παράγοντες.

Δ.Κ. Στυλιανίδης, 

Γεωπόνος, Επ.Δ/ντής Ινστιτούτου Φυλλοβόλων Δένδρων

Εισαγωγή

       Η λέξη «βιταμίνη», είναι ένας σχετικά νέος όρος. Καταγράφηκε για πρώτη φορά στα λεξικά το 1912, ενώ επινοήθηκε για να περιγράφει οργανικές ουσίες που περιέχονται σε τροφές και είναι απαραίτητες για τις περισσότερες χημικές διεργασίες του οργανισμού.

Η λέξη «βιταμίνη, προέρχεται από τη λέξη «vita»- ζωή και «αμίνη», μία ουσία που λανθασμένα αποδόθηκε σε όλες τις βιταμίνες. Όρος που χρησιμοποιήθηκε από τον Πολωνό χημικό Casimir Funk το 1911.

Πριν την ανακάλυψη των βιταμινών, οι γιατροί συνιστούσαν συγκεκριμένες τροφές, όπως καρότα (πλούσια σε βιταμίνη Α) για καλή όραση, εσπεριδοειδή (πλούσια σε βιταμίνη C) για την πρόληψη του σκορβούτου και κόκκους ολικής άλεσης και λαχανικά (μεγάλη περιεκτικότητα σε βιταμίνη Β1), για την εξουδετέρωση του Beriberi) (9).

Περιγραφή βιταμινών

Οι επιστήμονες έχουν αναγνωρίσει 13 βιταμίνες ως απαραίτητες, επειδή ο οργανισμός δεν διαθέτει τα απαραίτητα συστατικά. Οι βιταμίνες αυτές είναι σκόπιμο να λαμβάνονται από τροφές οι οποίες περιέχουν πολλούς συνεργηστικούς παράγοντες και μόνον αν δεν επαρκούν, από συμπληρώματα διατροφής (1,3,9).

Οι απαραίτητες βιταμίνες ταξινομούνται σε δύο κατηγορίες: λιποδιαλυτές και υδατοδιαλυτές. Λιποδιαλυτές βιταμίνες: A, D, E, και Κ, οι οποίες αποθηκεύονται στο σωματικό λίπος, για να χρησιμοποιηθούν ανάλογα με τις ανάγκες.

Υδατοδιαλυτές βιταμίνες είναι: C, B, B1, B2, B3, B5, B6, B12, φυλλικόν οξύ και βιοτίνη. Αυτές οι βιταμίνες δεν αποθηκεύονται. Το σώμα χρησιμοποιεί την ποσότητα που χρειάζεται τη δεδομένη στιγμή και απεκρίνει την αχρησιμοποίητη στα ούρα (9).

Βιταμίνες και συνεργηστικά στοιχεία – ανόργανα στοιχεία.

Πολλά συστατικά που δρουν συνεργηστικά με τις βιταμίνες δεν είναι διαθέσιμα στα χάπια. Εξαιρέσεις θα μπορούσαν να θεωρηθούν η βιταμίνη D που παράγεται στο δέρμα από το φως του ηλίου, η βιταμίνη Κ και η βιοτίνη, που παράγονται με βακτηριακή σύνθεση στο έντερο.

Αρκετά από τα στοιχεία που συνεργούν με τις βιταμίνες ανήκουν στην κατηγορία  που στη χώρα μας είναι γνωστά ως ιχνοστοιχεία. Σχεδόν όλοι οι επιστημονικοί κλάδοι, γραπτά και προφορικά, χρησιμοποιούν αυτόν τον όρο. Θεωρούμε ότι ο όρος αυτός δεν είναι ο ενδεδειγμένος.

Η λέξη «ίχνος» σημαίνει τόσο μικρή ποσότητα που δεν είναι δυνατόν να μετρηθεί. Τα στοιχεία όμως, αυτά, και μάλιστα με τα σύγχρονα όργανα, μετριούνται. Σε πολλές χώρες που επισκεφθήκαμε  στο παρελθόν χρησιμοποιείται ο όρος «μικροστοιχεία».

Οι τρεις συγγραφείς βιβλίου (Στυλιανίδης, Σιμώνης, Συργιαννίδης) χρησιμοποίησαν τον όρο «μικροθρεπτικά στοιχεία».

Μήπως είναι σκόπιμο να σταματήσει η χρήση «ιχνοστοιχεία» και να χρησιμοποιείται ο όρος μικροστοιχεία ή μικροθρεπτικά στοιχεία;

·         Η βιταμίνη D είναι η βασική βιταμίνη για την απορρόφηση και αφομοίωση του ασβεστίου και φωσφόρου.

·         Η βιταμίνη C στη φύση, στα φυτικά προϊόντα, συνήθως βρίσκεται συνοδευόμενη από «φλαβονοειδή», (βιοφλαβοβοειδή). Αυτές οι χημικές ουσίες και ιδίως ένα μίγμα διαφόρων φλαβονογλυκοζιτών, υποβοηθάει συνεργηστικά τη δράση της βιταμίνης C. Τα φλαβονοειδή είναι μέρος των πολυφαινολών, οι οποίες εκτός από την ισχυρή τους αντιοξειδωτική δραστηριότητα δρουν και ως αντιμικροβιακές και αντικαρκινικές ουσίες.

·         Η ριβοφλαμίνη (βιταμίνη Β2) είναι βασική για τη χρησιμοποίηση του σιδήρου στην παρασκευή της αιμοσφαιρίνης.

·         Η βιταμίνη Ε συμπληρώνει τη δράση της με το σελήνιο, (8) αλλά και το σελήνιο συμπληρώνει τη δράση του με τη βιταμίνη Ε. Το σελήνιο είναι ένα μικροστοιχείο, συστατικό του ενζύμου «γλουταθειονική υπεροξειδάση»   αλλά και η βιταμίνη Ε είναι επίσης βασική για τη λειτουργία του ενζύμου αυτού.

·         Ο ψευδάργυρος απελευθερώνει τη βιταμίνη Α από τα αποθέματά της στο συκώτι. Είναι βασικός για την απορρόφηση του φυλλικού οξέος. Ο ψευδάργυρος και η βιταμίνη Β6 χρειάζονται και λειτουργούν μαζί στην παραγωγή των βασικών νευρομεταβιβαστών του εγκεφάλου (6).

·         Το μαγνήσιο και η βιταμίνη Β6 συνδυάζονται για να παρεμποδίσουν το σχηματισμό λίθων στα νεφρά. Επίσης το μαγνήσιο χρειάζεται στα εντερικά βακτηρίδια για τη σύνθεση της βιταμίνης Κ (9).

Πηγές των διαφόρων ουσιών και στοιχείων που συνεργούν με τις βιταμίνες.

·         Τα φλαβονοειδή υπάρχουν σε διάφορα λαχανικά, στο τσάι του βουνού (σιδερίτης) και στα φύλλα του δένδρου Ginkgo biloba.

·         Το σελήνιο βρίσκεται σε μεγάλη ποσότητα στους καρπούς του Brazil nut (Βραζιλιανό ακρόδρυο).

·          Ο σίδηρος βρίσκεται ως δισθενής (αφομοιώσιμος) στα ζωικά προϊόντα και κυρίως στο συκώτι. Οι φακές έχουν αρκετό σίδηρο αλλά σε μη αφομοιώσιμη μορφή (τρισθενής). Ανάγεται σε δισθενή με το χυμό λεμονιού και με το ξίδι (7).

·         Ο ψευδάργυρος, βρίσκεται σε μεγαλύτερες ποσότητες σε ζωικά προϊόντα. Τα στρείδια θεωρούνται ως η πλουσιότερη πηγή ψευδαργύρου. Τα φρούτα είναι φτωχά σε ψευδάργυρο. Πλούσιοι σε ψευδάργυρο είναι μερικοί σπόροι, όπως ο ηλιόσπορος, ο κολοκυθόσπορος και ο κουκουναρόσπορος. (6).

·         Το μαγνήσιο έχει αποκληθεί στοιχείο της ζωής και σωσίβιο της καρδιάς. Ο άνθρωπος παίρνει αρκετό μαγνήσιο από το πόσιμο νερό, αν αυτό είναι πλούσιο σε μαγνήσιο. Σχετικά πλούσιο είναι το νερό της Νάουσας. Τα πράσινα λαχανικά και τα αμύγδαλα, περιέχουν σημαντική ποσότητα, καθώς επίσης ο ηλιόσπορος και το σουσάμι. Τα κρέατα κατατάσσονται στις τροφές με χαμηλή περιεκτικότητα.

·         Τα ακτινίδια είναι πλούσια σε βιταμίνη C, παράλληλα όμως περιέχουν και τα καροτενοειδή «λουτεΐνη και ζεαξανθίνη», τα οποία μαζί με το β-καροτένιο των καρότων, απορροφούν το κυανούν φως του ηλίου, το οποίο καταστρέφει τα κύτταρα της ωχράς κηλίδας και οδηγεί στην τύφλωση (4,9).

le:///C:/Users/B6B4~1/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image001.jpg" o:title="IMG_5655">   le:///C:/Users/B6B4~1/AppData/Local/Temp/msohtmlclip1/01/clip_image002.jpg" o:title="IMG_5656">

Τα ακτινίδια είναι πλούσια σε βιταμίνη C, παράλληλα όμως περιέχουν και τα καροτενοειδή «λουτεΐνη και ζεαξανθίνη», τα οποία μαζί με το β-καροτένιο των καρότων, απορροφούν το κυανούν φως του ηλίου, το οποίο καταστρέφει τα κύτταρα της ωχράς κηλίδας και οδηγεί στην τύφλωση

Τσάι του βουνού

Είναι πλούσιο σε φλαβονοειδή που συνεργούν με τη βιταμίνη C, της οποίας η δράση αυξάνεται.

v  Οι φωτογραφίες ελήφθησαν από την κα Δήμητρα Μουρατίδου-Λιόλιου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.      Ανδρέου Ειρήνη. Οι φωτοχημικές ουσίες συναντώνται μόνο στα φυτά και είναι μία κατηγορία ουσιών στις οποίες αποδίδεται η ικανότητα να διεγείρουν το ανοσοποιητικόν σύστημα. Το φαρμακείο της φύσης. 

2.      Hans Büning Pfaue. Βιοενεργές ουσίες στα τρόφιμα (καροτινοειδή, φωτοστερόλες και πολυφαινόλες). Πρακτικά Ελληνικής Εταιρίας της Επιστήμης των Οπωροκηπευτικών 6, 1994-1997.

3.      Καββάδας Δ. Σιδερίτης ή Σιδηρίτης, πλούσιος σε φλαβονοειδή. Εικονογραφημένον Βοτανικόν Φυτολογικόν Λεξικόν τόμος VIII, σελ. 3614.

4.      Στυλιανίδης Δ.Κ., Σιμώνης Α.Δ., Παπαδοπούλου Ελένη, Σωτηρόπουλος Θ.Ε., και Λ.Τ. Πιστόλης 2008, Η συμβολή της διατροφής στην πρόληψη εκφυλιστικών φαινομένων στους οφθαλμούς των ανθρώπων. Εφημ. «ΛΑΟΣ» 14-15 Ιουνίου 2008.

5.      Στυλιανίδης Δ.Κ., Σιμώνης Α.Δ., Σωτηρόπουλος Θ.Ε., Μπίρης 2011. Ginkgo biloba.  Εφημ. «ΛΑΟΣ» 28 Οκτωβρίου 2011.

6.      Δ. Στυλιανίδης, Θ. Σωτηρόπουλος, Πολυξένη Ψωμά 2016. Το μικροθρεπτικό στοιχείο ψευδάργυρος στα φυτά και στους ανθρώπους. Εφημ. «ΛΑΟΣ» 18-19 Ιουνίου 2016.

7.      Στυλιανίδης Δ. 2016. Οι φακές και ο σίδηρος. Εφημ. «ΛΑΟΣ» 15-16 Οκτωβρίου 2016.

8.      Στυλιανίδης Δ., Σωτηρόπουλος Θ., Σιμώνης Α., Αλμαλιώτης Δ., Η βιταμίνη Ε και ο συνεργηστικός ρόλος του σεληνίου. Εφημ. «ΛΑΟΣ».

9.      Στυλιανίδης Δ.Κ., Σωτηρόπουλος Θ.Ε., Σιμώνης Α.Δ., Αλμαλιώτης Δ. 2019. Η συμβολή της διατροφής στην υγεία των ανθρώπων. Διατροφική αξία νωπών καρπών, ακροδρύων και σπόρων. Βιταμίνες κεφάλαιο 12.

Βιβλίο υπό έκδοση.