Του ιερέως
Παναγιώτου
Σ. Χαλκιά
Στο προοίμιο της Αμερικανικής Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας, φίλοι αναγνώστες, υπάρχει μία φράση-κλειδί, που εξηγεί την κατεύθυνση την οποία πήρε η αμερικανική κοινωνία: «Θεωρούμε», λέει η διακήρυξη, «σαν αυταπόδεικτη αλήθεια, ότι όλοι οι άνθρωποι επλάσθηκαν ίσοι, ότι επροικίσθηκαν από το Δημιουργό τους με ορισμένα αναπαλοτρίωτα δικαιώματα της Ζωής, της Ελευθερίας και της επιδιώξεως της ευτυχίας».
Η επιδίωξη της ευτυχίας ήταν από την αρχή, ένα από τα θεμελιώδη ιδανικά του Αμερικανικού και γρήγορα έγινε και του Ευρωπαίου. Η κοινωνία οργανώθηκε ευδαιμονιστικά. Κατόρθωσε να αυξάνει συνεχώς τις υλικές ανέσεις των ατόμων, να ανυψώσει το βιοτικό τους επίπεδο και να τους εξασφαλίζει όλες τις προϋποθέσεις ανάπτυξης της πρωτοβουλίας τους, προς την κατεύθυνση, κυρίως, της αναζήτησης του κέρδους του πλούτου.
Η τάση αυτή, σωστή όσο έμενε στην απόκτηση των αναγκαίων υλικών αγαθών που χρειάζονται για μια ζωή ελεύθερη, πήρε λανθασμένο δρόμο από τη στιγμή που σχηματίσθηκε η αντίληψη ότι: επιτυχία στη ζωή είναι η εξασφάλιση του κέρδους, ότι επιτυχημένος άνθρωπος είναι μόνο εκείνος που έχει κατορθώσει να κάνει περιουσία, ότι ο βαθμός της επιτυχίας καθενός μετριέται με τα εκατομμύρια, που ανυψώνουν τον άνθρωπο, του χαρίζουν παγκόσμια δόξα, όπως και η δόξα, με τη σειρά της, του χαρίζει «τσουβάλι» τα εκατομμύρια.
Σε άλλους, όμως, ανθρώπους, η οικονομική αξία υπηρετεί την ηδονιστική αξία. Έτσι, προβάλλει ο τύπος του ηδονιστού. Ζωή γι’ αυτόν, σημαίνει κυνήγι της ηδονής, όχι ως μέσον για ένα ανώτερο σκοπό, αλλά ως μέσον αυτοϊκανοποίησης των ορμών και των ενστίκτων. Δημιουργείται ο τύπος, που ζωγραφίζει ο Γκαίτε με κλασσικούς στίχους στο Φάουστ. Ο ίδιος έχει πει και το λόγο, που αντηχεί σαν καταδίκη της ζωής των απολαύσεων: «Η απόλαυση κάνει τους ανθρώπους κοινούς και χυδαίους».
Και η «ζωική αξία» έχει στις μέρες μας θεοποιηθεί. Ο «ζωικός άνθρωπος» γνωρίζει μόνο τη φυσική ζωή. Γι’ αυτόν έχει αξία μόνο η διατήρηση και ανύψωση της βιολογικής ζωής, η ενίσχυση και τόνωση των σωματικών δυνάμεων. Σωματική δύναμη και υγεία, όχι ως μέσα ψυχικής και πνευματικής καλλιέργειας, αλλά ως ύψιστες αξίες. Η λατρεία του σώματος και των «σπορ», αποτελούν το κύριο περιεχόμενο της ζωής πολλών σημερινών ανθρώπων.
Το κοινό σε όλους τους τύπους είναι η τυφλότητα για τις ανώτερες πνευματικές αξίες και η αποκλειστική εκτίμηση των κατώτερων υλικών αξιών. Οι κατώτερες αξίες θεωρούνται ως αυταξίες, οι ανώτερες, αντιθέτως, βοηθητικές. Οι ανώτερες αξίες βρίσκονται στην υπηρεσία των κατώτερων και ισχύουν ως μέσα προς απόκτηση ή αύξηση των υλικών αγαθών.
Οι υλικές αξίες ζητούν, πολλές φορές, προσκύνηση από το σύγχρονο άνθρωπο, που τη δίνει, την παραχωρεί ευχαρίστως. Δεν πρόκειται απλώς για την χρησιμοποίηση των υλικών αξιών. Πρόκειται για τη θεοποίησή τους. Θεοποίηση που παραμερίζει το Θεό.
Συχνά, η ψυχή του ανθρώπου μοιάζει με την επιφάνεια της λίμνης, η οποία όταν είναι καθαρή, απεικονίζει λιγότερο ή περισσότερο πιστά το τοπίο της ακτής. Όταν, όμως, είναι ταραγμένη και όχι καθαρή, άλλοτε μεγαλώνει τα αντικείμενα της ακτής, άλλοτε τα μικραίνει, άλλοτε τα παραμορφώνει και άλλοτε τα κρύβει τελείως. Όταν η φύση χάνει την ισόρροπη σχέση με το Θεό, τότε οι αληθινές αξίες κρύβονται τελείως ή παθαίνουν πλήρη παραμόρφωση και φαίνονται σαν τυραννικές και αποκρουστικές.
Το φαινόμενο αυτό – από τα χαρακτηριστικά της εποχής μας – έχει επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή.
1. Παραγνωρίζουμε τους αληθινά μεγάλους και προβάλλουμε ανθρώπους του πλούτου, αστέρες του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, ποδοσφαιριστές, ήρωες της ροκ μουσικής. Όλοι αυτοί – υπάρχουν και εξαιρέσεις – ντυμένοι με φανταχτερό περίβλημα, άλλοι ταλαντούχοι και άλλοι ρεκλαμαδόροι, θαμπώνουν το κοινό, που τους ανεβάζει σε παραμυθένιους θρόνους. Ο άνθρωπος είναι συχνά πλάστης των ειδώλων του!
2. Η αίγλη, που περιβάλλει, μερικές φορές και μέτριους ανθρώπους, η συνεχής απασχόληση του Τύπου, των περιοδικών με αυτούς, γίνεται συχνά ο κακός πράκτορας, που παρασύρει τους νέους προς την εύκολη δόξα. Θα σας το πουν όσοι ασχολούνται με την τηλεόραση ή με κινηματογραφικές επιχειρήσεις. Δεν είναι όλοι άνεργοι που ζητούν θέση. Είναι και τα θύματα των σύγχρονων ηρώων. Είναι η βουλιμία της εύκολης δόξας, η δίψα της μεγάλης φήμης, το όνειρο να γίνουν και αυτοί ινδάλματα που θα προσκυνάει ο κόσμος. Και ο κόσμος εύκολα προσκυνάει ψεύτικα ινδάλματα.
3. Χιλιάδες προικισμένων από τη φύση ανθρώπων, που θα μπορούσαν να γίνουν σπουδαίοι σοφοί, έγιναν και γίνονται λαμπροί και αξιοθαύμαστοι «μπίζνεσμεν». Οι επιστήμες αξιολογούνται με την απόδοσή τους σε χρήμα. Γι’ αυτό και οι νέοι, συχνά, εκλέγουν το επάγγελμα που θα τους αποδώσει περισσότερα.
4. Βαθύτερη επίπτωση της νοοτροπίας αυτής είναι ο θαυμασμός μας μπροστά στις επιτεύξεις της τεχνικής προόδου και η αδιαφορία μας μπροστά στην πραγματοποίηση των ιδανικών, που αναφέρονται στην αιώνια ουσία του ανθρώπου, στην προσωπικότητα και στην αρχοντιά του. Το να εξερευνήσουμε το σύμπαν, μας κάνει τους πιο πολλούς να εκστασιαζόμαστε. Το να πετύχουμε την ιδανική κοινωνία, όχι και τόσο. Πιστεύουμε σήμερα περισσότερο στην υλική δύναμη, στην ευφυΐα, στην τεχνική και όχι στις καθαρά πνευματικές αξίες. Οι επιτυχίες δια της ύλης είναι πάντα, κατά κοινή αντίληψη, σίγουρες. Οι επιτυχίες του πνεύματος, αβέβαιες. Έτσι, η ζωή τερματίζεται στο γεμάτο στομάχι, στο ιδιόκτητο διαμέρισμα…
Υπερνίκηση των επιπτώσεων αυτών δεν επιτυγχάνεται, χωρίς μια ριζική αναθεώρηση της αξιολόγησης των αξιών. «Οφείλουμε», έγραφε προ καιρού, μια αμερικάνικη εφημερίδα, «να υψώσουμε το γόητρο του επιστήμονα και του εκπαιδευτικού λειτουργού στη συνείδηση του κοινού, μέχρι τέτοιου επιπέδου θαυμασμού και άμιλλας, ώστε, όσο το δυνατόν, περισσότεροι λαμπροί εγκέφαλοι να ακολουθήσουν το δρόμο της επιστημονικής έρευνας και της διαπαιδαγώγησης του λαού.
Όταν η αναζήτηση της αλήθειας τοποθετηθεί ψηλότερα από το κυνηγητό του δολαρίου, όταν οι εκπαιδευτικοί λειτουργοί τιμηθούν και καταστούν σεβαστοί, τότε θα ακολουθήσουμε τον ορθό δρόμο, που αρμόζει στην εικόνα της Αμερικής του Φραγκλίνου, του Τζέφερσον και του Λίνκολν».
Στη δύσκολη αυτή πορεία βοηθάει θετικά η χριστιανική βιοθεωρία και κοσμοθεωρία. Προφυλάσσει τον άνθρωπο από την πνευματική τύφλωση και του δίνει το βαθύ ηθικό περιεχόμενο, την απαιτούμενη διαύγεια «να ξεχωρίσει εκείνο που έχει αξία, από εκείνο που έχει τη λιγότερη αξία».
Οι τελευταίες λέξεις ανήκουν στον Άλμπερ Σβάϊτσερ, που τοποθετεί την αξία «αγάπη», πάνω από κάθε αξία. Θυσίασε κάθε ατομική δόξα, κάθε αυτοϊκανοποίηση, στην εξυπηρέτηση του συνανθρώπου του. Επαναστάτησε εναντίον της υλιστικής εποχής μας, με τη ζωή και το έργο του. «Βρίσκομαι σε δυσαρμονία με το πνεύμα της εποχής» έλεγε. Το Λαμπαρενέ μπορεί να μας δώσει ένα νέο πρίσμα για να δούμε τον κόσμο.
Το αληθινό νόημα της ζωής εκπληρώνεται μόνο όταν θεραπεύονται όλες οι αξίες και μάλιστα σύμφωνα με την ιεραρχική τους τάση. Προηγούνται οι αξίες του ηθικώς Αγαθού, που κάνουν δυνατή την ολοκλήρωση και τελείωση της ηθικής προσωπικότητας.
