Του Μάκη
Δημητράκη
Η μεγαλύτερη γιορτή του Σεπτέμβρη είναι αυτή της Ύψωσης του Τίμιου Σταυρού στις 14 του μήνα, γεγονός που έδωσε στο φθινοπωριάτικο αυτό μήνα και τις σχετικές προσωνυμίες Σταυρίτης, Σταυριώτης και άλλες παρεμφερείς.
Η γιορτή αποτελεί σημαντικό χρονικό όριο καθώς βρίσκεται πολύ κοντά σ’ ένα φυσικό όριο του ηλιακού έτους, σε μια κρίσιμη καμπή του ήλιου, δηλαδή τη φθινοπωρινή ισημερία στις 23/9.
Με τη μεγάλη αυτή δεσποτική γιορτή τιμάται η διπλή ανεύρεση και ύψωση του Τίμιου Σταυρού πάνω στον οποίο μαρτύρησε ο Ιησούς Χριστός.
Σύμφωνα με την παράδοση, το 326 η γηραιά μητέρα του Μ. Κωνσταντίνου (αυτοκράτορας του Βυζαντίου) Αυγούστα Ιουλία Φλαβία Ελένη, πήγε στους Αγίους Τόπους για να προσκυνήσει αλλά και με την ελπίδα της εύρεσης του Τιμίου Σταυρού που είχε χαθεί στο Γολγοθά μετά τη Σταύρωση του Κυρίου. Στον χώρο του μαρτυρίου υπήρχαν πολλοί σταυροί και η μετέπειτα Αγία Ελένη βρέθηκε σε αμηχανία για το ποιος ήταν ο σταυρός του Χριστού. Η ευωδία ενός μυρωδάτου φυτού την οδήγησε στην αποκάλυψη του Τίμιου Σταυρού του Κυρίου. Το φυτό ήταν ο βασιλικός.
Μετά την ανεύρεση του Σταυρού ο τότε πατριάρχης Ιεροσολύμων, στις 14 Σεπτεμβρίου του 335, ημέρα μάλιστα των εγκαινίων του ναού της Αναστάσεως τον ύψωσε στον άμβωνα και σε ανάμνηση του γεγονότος αυτού γιορτάζουμε κάθε χρόνο την Ύψωση του Τίμιου Σταυρού.
Η δεύτερη Ύψωση σχετίζεται με τους πολέμους Βυζαντινών και Περσών όταν οι τελευταίοι σε κατάληψη της Ιερουσαλήμ το 614 άρπαξαν τον Τίμιο Σταυρό και τον μετέφεραν στη χώρα τους αφού του απέδωσαν θαυματουργές ιδιότητες. Εναντίον τους κινήθηκε ο ίδιος ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ηράκλειος – ελληνικής καταγωγής – και αφού τους νίκησε, το 628 πήρε τον Τίμιο Σταυρό και τον μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη. Το 629 με θριαμβευτική πομπή τον έφερε στην Πόλη και τον τοποθέτησε (ύψωσε) στη Μεγάλη Εκκλησιά (Αγία Σοφιά) ενώ ο λαός τον επεφημούσε.
Ένα χρόνο αργότερα (630) ο Σταυρός μεταφέρθηκε από την Κωνσταντινούπολη στα Ιεροσόλυμα όπου έκτοτε παραμένει.
Ανήμερα της εορτής μοιράζεται στην εκκλησιά βασιλικός, συνήθεια που πηγάζει από την παράδοση ότι στο μέρος όπου βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός είχε φυτρώσει το αρωματικό αυτό φυτό που γι’ αυτό σε πολλά μέρη της πατρίδας μας λέγεται και σταυρολούλουδο. Ο βασιλικός που θα πάρει ο χριστιανός στην εκκλησιά θα μεταφερθεί στο σπίτι για ευλογία (θα φυλαχτεί έστω και ξερός για λιβάνισμα, ξόρκι, αγιασμό ακόμη και για προζύμι).
Η γιορτή είναι παγκόσμια αφού την γιορτάζουν όλοι οι χριστιανικοί λαοί και στην πατρίδα μας τηρείται αυστηρή νηστεία. «Σταυρού μέρα, λένε σαν τη Μεγάλη Παρασκευή».
Η γιορτή του Σταυρού έχει ιδιαίτερη σημασία για τους αγρότες γιατί αποτελεί ευλογημένη αφετηρία της καινούργιας χρονιάς με τη σπορά. Σε πολλές αγροτικές περιοχές φέρνουν στην εκκλησιά μείγμα από δημητριακά που θα σπείρουν για να δεχθούν την ευλογία του ιερέα. «Του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε» και κάνουν όλες τις προετοιμασίες για να σπείρουν. Σε πολλά μέρη – σε παλιότερες εποχές – την ημέρα του Σταυρού τα αφεντικά (κτηματίες) απέλυαν τους εργάτες, υπηρέτες, βοσκούς και έκαναν νέες συμφωνίες για την επόμενη χρονιά.
Τη μέρα αυτή νοικιάζονταν χωράφια και οι δραγάτες (αγροφύλακες) ανανέωναν τις συμβάσεις, ξοφλούνταν λογαριασμοί και σε πολλά μέρη γίνονταν πολλοί γάμοι.
Τέλος οι ναυτικοί - παλαιότερα – θεωρούσαν τη Γιορτή ορόσημο για να επιστρέψουν στα λιμάνια τους και τα σπίτια τους κοντά στις οικογένειές τους για να ξεχειμωνιάσουν.
Πηγές:
1. «Η μεγάλη γιορτή του Σταυρού» Γ.Ν. Αικατερινίδη, Φιλόλογου καθηγητή Δ/ντή Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.
2. «Το σύμβολο του Σταυρού» Γ.Ν. Πολίτη, καθηγητή Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών.
Υ.Γ.: Χρόνια Πολλά στον Σταύρο και τη Σταυρούλα και μη ξεχνάτε ότι σήμερα γιορτάζει η ομώνυμη εκκλησία του Γηροκομείου της Βέροιας.
