Γράφει ο Χρήστος Α. Αποστολίδης*
Πρόσφατα δημοσιεύτηκε ο Ν. 4559/2018 (ΦΕΚ Α’ 142/3.8.2018). Με το άρθρο 50 του ως άνω νόμου, το οποίο τιτλοφορείται «Θέματα Εκκλησίας της Ελλάδος» επιχειρούνται σύντομες προσθήκες σε άρθρα του Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας της Ελλάδος (ν.590/1977), οι οποίες μπορεί να φαίνονται μικρές και επουσιώδεις, στην πράξη όμως έχουν καίριες έννομες συνέπειες αναφορικά με το διαμορφούμενο νέο νομικό καθεστώς των Ιερών Ησυχαστηρίων. Μάλιστα ρητά προβλέπεται ότι οι αλλαγές αυτές εφαρμόζεται και στα υφιστάμενα Ιερά Ησυχαστήρια, τα οποία παρότι νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, εξομοιώνονται στην πράξη με τις Ιερές Μονές (νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου), ασχέτως αντίθετων προβλέψεων στα ιδρυτικά τους κείμενα και του έως σήμερα καθεστώτος λειτουργίας τους.
Ουσιαστικά δηλαδή με τον νόμο αυτόν και τις αλλαγές που επιφέρει κατ’ ουσία έχουμε κατάλυση της ιδρυτικής πράξης των Ησυχαστηρίων (αυτής δηλαδή που δεσμευτικά καθορίζει τον τρόπο λειτουργίας τους και οριοθετεί τις σχέσεις με τον επιχώριο Επίσκοπο και την διοικούσα Εκκλησία) και μάλιστα με αναδρομική ισχύ. Συνεπώς υπόκεινται στις νέες διατάξεις το σύνολο των ευρισκόμενων εντός του κλίματος της Εκκλησίας της Ελλάδος Ιερών Ησυχαστηρίων, ο αριθμός των οποίων ασφαλώς και δεν είναι αμελητέος, ανεξάρτητα από τον χρόνο ίδρυσής τους.
Σε καθαρά νομικό επίπεδο οφείλουμε να καταγράψουμε τις παρακάτω επισημάνσεις :
1) Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1 παρ. 4 του ν. 590/1977 (Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας της Ελλάδος) οι Ιερές Μονές είναι Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου.
Συνακόλουθα, σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 39 παρ. 10 του ν. 590/1977 «Διά κανονιστικών αποφάσεων της Δ.Ι.Σ εγκρινομένων υπό της Ι.Σ.Ι και δημοσιευόμενων διά της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως θεσπίζονται τα πλαίσια λειτουργίας των εν τη περιοχή της Εκκλησίας της Ελλάδος Ορθόδοξων Ησυχαστηρίων, άτινα ιδρύονται ως Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου κατά τας κειμένας διατάξεις και λειτουργούν επί της βάσει του ιδρυτικού αυτών κανονισμού»
Οι πρακτικές διαφορές μεταξύ Ιερών Μονών και Ιερών Ησυχαστηρίων είναι λίγες, απλές, αλλά καθοριστικές για την υπόσταση της μοναχικής ζωής. Ειδικότερα :
α) Ακριβώς όπως και στην περίπτωση των υπόλοιπων Ιερών Μονών, τα Ιερά Ησυχαστήρια είναι Ιερές Μονές που ανήκουν και αυτές πνευματικά στην δικαιοδοσία της οικείας Μητρόπολης. Ο επιχώριος Μητροπολίτης μνημονεύεται στις Ιερές Ακολουθίες και έχει την υψηλή πνευματική εποπτεία (κατά κάποιον τρόπο μία σχέση παρόμοια με αυτήν που έχουν οι Μονές του Αγ. Όρους με τον Οικουμενικό Πατριάρχη).
β) Κάθε Ιερό Ησυχαστήριο είναι αυτοδιοίκητο και αυτοτελές, τις αποφάσεις για κάθε θέμα του τις λαμβάνει η Γεροντική του Σύναξη και δεν αποστέλλονται προς έγκριση στον Μητροπολίτη. Συνεπώς ο Μητροπολίτης δεν έχει καμία σχέση ή δικαίωμα επί της διοίκησης του Ιερού Ησυχαστηρίου, όταν αυτή ασκείται σύμφωνα με το ιδρυτικό καταστατικό του.
γ) Έχοντας την μορφή του νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου, το Ιερό Ησυχαστήριο δεν χρηματοδοτείται από οποιονδήποτε δημόσιο φορέα. Οι συνοδείες καλούνται να φροντίσουν εξ ιδίων την κάλυψη του συνόλου των πάσης φύσεως οικονομικών τους υποχρεώσεων. Υπόκεινται κανονικά στην κρατική φορολογία, χωρίς να ωφελούνται φοροαπαλλαγών και υποχρεούνται στην καταβολή ΦΠΑ, τα δε όποια έσοδά τους ή η ακίνητη περιουσία τους είναι γνωστά στην φορολογική αρχή. Λογικό συνεπώς είναι να απολαμβάνουν οικονομικής αυτοτέλειας στην οικονομική διαχείριση, χωρίς δηλαδή ελέγχους ή επεμβάσεις της εκάστοτε Μητρόπολης.
2) Η τροποποίηση στη διάταξη του άρθρου 1 παρ. 4 του ν. 590/1977 είναι καίριας σημασίας γιατί δύναται να λειτουργήσει ως δούρειος ίππος της κατάλυσης της αυτονομίας των Ιερών Ησυχαστηρίων. Εν προκειμένω σε οποιαδήποτε τυχόν διαφωνία μεταξύ της Αδελφότητας και της Μητρόπολης, ο Μητροπολίτης έχει την αυθαίρετη εξουσία να επιδιώκει μέσω της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου ή της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας την κατά το δοκούν τροποποίηση του καταστατικού και την προσαρμογή του στις δικές του επιδιώξεις και σκοπιμότητες.
3) Είναι επίσης ανάγκη να επισημανθεί ότι όλες οι Αδελφότητες των Ιερών Ησυχαστηρίων όταν αποφάσισαν να ιδρύσουν τα Ησυχαστήριά τους, αφού συνέταξαν το καταστατικό τους το έθεσαν υπόψη του οικείου Μητροπολίτου ζητώντας την ευλογία του και ακολούθως μετά την έγκρισή του από το Μητροπολιτικό Συμβούλιο, στάλθηκε από την Μητρόπολη στην Ιερά Σύνοδο προς έλεγχο και έγκριση. Στη συνέχεια κατατέθηκε στο αρμόδιο Υπουργείο Παιδείας, προκειμένου να ληφθεί η τελική έγκριση και η προώθησή του στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για την έκδοση του σχετικού Προεδρικού Διατάγματος. Ακολουθήθηκε δηλαδή μία ενδελεχής και απαιτητική διαδικασία αλλεπάλληλων ελέγχων μέχρι να φτάσουμε στην έκδοση του σχετικού ΦΕΚ.
Με ποια λοιπόν λογική έρχεται τώρα η επίσημη Εκκλησία και τροποποιεί αναδρομικά μια διαδικασία, την οποία αυτοί που την επέλεξαν άλλα είχαν κατά νου και σε άλλα δεδομένα στηρίχτηκαν ; Αν αυτό δεν συνιστά ξεκάθαρη ανασφάλεια δικαίου, τότε τι αλήθεια συνιστά ; Έτσι όμως, παραβιάζεται ευθέως η αρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης που δείχνουν οι πολίτες απέναντι στη Διοίκηση και τις αποφάσεις της.
4) Η όλη διαδικασία έλαβε χώρα στα κρυφά, χωρίς καμία προηγούμενη ενημέρωση των ενδιαφερομένων και χωρίς να προηγηθεί κάποια συζήτηση ή να ακουστούν οι απόψεις τους. Η χρονική επίσης συγκυρία (μεσούντος του καλοκαιριού, λίγες ημέρες πριν τον 15γουστο), σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να εκληφθεί ως τυχαία. Παραβιάζεται συνεπώς το συνταγματικώς κατοχυρωμένο δικαίωμα της προηγούμενης ακρόασης του ενδιαφερόμενου, ενόψει ζητημάτων που άπτονται περιορισμού δικαιωμάτων και συμφερόντων του.
5) Και σε κάθε περίπτωση ποια η σκοπιμότητα της εν λόγω νομοθετικής πρωτοβουλίας ; Ποιος, αλήθεια, ο δικαιολογητικός λόγος κατάλυσης μιας δεδομένης καθεστηκυίας τάξης, η οποία στην πορεία των ετών έδειξε ότι λειτουργεί άψογα. Οι υστερόβουλες σκέψεις από την πλευρά της επίσημης Εκκλησίας για αποκόμιση οικονομικών ωφελημάτων και επέκτασης της εξουσίας των Επισκόπων σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αποτελέσει επαρκή λόγο ψήφισης τέτοιων ρυθμίσεων.
Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω
Υπ. Διδάκτωρ Νομικής Σχολής Α.Π.Θ
