Καλέ μου αναγνώστη,
ας κάνουμε τ’ αγαπημένα μας φιλοσοφικά πειράματα: όλοι πιστεύω ότι έχουμε δει την ταινία «αυτό που θέλουν οι γυναίκες». Ένας άνδρας ( ο Μελ Γκίμπσον τον υποδύεται) μετά από ένα «ατύχημα» ακούει τη σκέψη των γυναικών. Στην αρχή τρελαίνεται, αλλά μετά κατανοεί ότι έχει στην κατοχή του ένα τεράστιο όπλο, καθώς γνωρίζοντας πρώτα τι και μετά πως σκέφτονται οι γυναίκες το χρησιμοποιεί. Σκεφτείτε τώρα όχι μόνον να είχε αυτήν την ικανότητα, αλλά να μπορούσε και να καθοδηγήσει τη σκέψη και όχι μόνον των γυναικών, αλλά όλων των ανθρώπων. Ένας τέτοιος άνθρωπος δεν θα ανακηρύσσονταν Θεός;
Σας παρουσιάζω το «Πανοπτικόν» του Μπένθαμ:
Ένας κεντρικός πύργος στη μέση με φύλακες οι οποίοι δεν φαίνονται και κελιά ολόγυρα με φυλακισμένους οι οποίοι φαίνονται, αλλά δεν μπορούν να δουν, ούτε τους φύλακες που τους επιτηρούν, ούτε τους υπόλοιπους έγκλειστους. Ο κρατούμενος στο Πανοπτικόν είναι πάντα «…αντικείμενο μιας πληροφόρησης αλλά ποτέ υποκείμενο μιας επικοινωνίας». Καταρχάς, είναι μόνιμα ορατός και τοποθετημένος ακριβώς απέναντι από τον επιτηρητή, κάτι που επιτρέπει την αδιάκοπη παρακολούθηση και την άμεση αναγνώρισή του. Ταυτόχρονα, η αξονική τοποθέτηση του κελιού σε συνδυασμό με τους πλάγιους τοίχους του εμποδίζουν κάθε πλάγια ορατότητα από το εσωτερικό του. «Από την άποψη του φύλακα, το πλήθος αντικαθίσταται από μια πολλαπλότητα αριθμήσιμη και ελέγξιμη• από την άποψη των κρατουμένων, από μια μοναξιά εγκάθειρκτη και επιτηρούμενη»
Στην ουσία πρόκειται για ένα σύστημα κατά το οποίο υπάρχει η διάσπαση του ζεύγους βλέπω – φαίνομαι. Αυτός που βλέπει δεν φαίνεται και αυτός που φαίνεται δεν βλέπει.
Φαντάσου τώρα καλέ μου αναγνώστη ότι το Πανοπτικόν είναι και Πανακουστικόν, δηλ, οι επιτηρητές, οι φύλακες του πύργου τα βλέπουν και τα ακούν όλα, ενώ οι επιτηρούμενοι δεν μπορούν ούτε να δουν, ούτε να ακούσουν κανέναν.
Τώρα καλέ μου αναγνώστη συνδύασε την ταινία που σου προανέφερα και το σύστημα του Μπένθαμ και αναλογίσου με τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα και την τεχνολογία κατά πόσο προσιδιάζει η σημερινή εξουσία με αυτά τα χαρακτηριστικά. Δηλαδή, η εξουσία σήμερα είναι πανθορώσα και ταυτόχρονα αόρατη, μιας και ταυτόχρονα ελέγχει και ακούει τα πάντα, όπως και κατευθύνει τη σκέψη του λαού που συνήθως τον αντιμετωπίζει με την ψυχολογία του όχλου χρησιμοποιώντας τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα καθοδηγούμενα πρότυπα κατανάλωσης, μόδας κοκ, διαμορφώνοντας έτσι τον τρόπο, τη στάση, τις επιλογές της ζωής των ανθρώπων και εν τέλει τη σκέψη και την κρίση του. Στην ουσία οι σύγχρονες «Δημοκρατίες» αποτελούν το Μεγάλο Αδελφό που αποφασίζουν για εμάς χωρίς εμάς, χρησιμοποιώντας εμάς.
Ευρισκόμενοι σε μια διαρκή κατάσταση ορατότητας και ακουστικότητας, είμαστε οι φυλακισμένοι στο οικοδόμημα του Μπένθαμ, ενώ η εξουσία έχει μετατραπεί σε έναν αόρατο εχθρό που δεν πολεμιέται.
Αλλά, καλέ μου αναγνώστη, μην απελπίζεσαι. Το σύστημα του Μπένθαμ στην ουσία αποτελεί μια αντιγραφή του σπηλαίου του Πλάτωνα, όπου οι δεσμώτες δεν μπορούν να αντιληφθούν την αλήθεια των πραγμάτων. Η λύση έρχεται από τους φιλοσόφους, τα λαμπρά της ανθρωπότητας πνεύματα, όπου δουλειά τους είναι να αφυπνίσουν τους δεσμώτες; Να τους βγάλουν από το σπήλαιο, να τους οδηγήσουν στο φως του ήλιου και να τους δείξουν την αλήθεια. Όπως άλλωστε έκανε κι ο Σωκράτης, ο οποίος παρομοίαζε τον εαυτό του, σαν μια ενοχλητική περιφερόμενη μύγα, που δουλειά της ήταν να ξυπνάει τα νωθρά άλογα.
Έτσι καλέ μου αναγνώστη το πρώτο βήμα για την απελευθέρωση των δεσμών σου είναι να κατανοήσεις ότι στα έχουν φορεμένα, το δεύτερο είναι να θέλεις να τα αποτινάξεις και το τρίτο να χαράζεις τη δική σου πορεία στο καράβι της ζωής να είσαι ο καπετάνιος και όχι ο μούτσος.