Της Χρύσας Μπέκα, Ψυχολόγου – ψυχοθεραπεύτριας
«Ένας βοσκός του βασιλιά της Λυδίας ονόματι Γύγης βρίσκει τυχαία ένα μαγικό δακτυλίδι μετά από δύο καταστρεπτικά φυσικά φαινόμενα.
Την ώρα που έβοσκε τα πρόβατα του άρχοντα του, έπιασε φοβερή καταιγίδα και έγινε τόσο δυνατός σεισμός, ώστε άνοιξε η γη κάτω απ’ τα πόδια του. Κατέβηκε στο χάσμα που δημιουργήθηκε και εκεί μέσα στα σπλάχνα της γης, είδε ένα μεγάλο χάλκινο κούφιο άλογο. Από κάποια ανοίγματα στα πλευρά του κοίταξε μέσα του και διαπίστωσε ότι εκεί ήταν ξαπλωμένος ένας νεκρός με διαστάσεις σχεδόν γιγαντιαίες. Και το σημαντικότερο, φορούσε στο χέρι του ένα χρυσό δακτυλίδι. Ο Γύγης το πήρε και ανέβηκε πάλι στην επιφάνεια.
Κάποια μέρα διαπίστωσε ότι το πολύτιμο εύρημά του είχε μία αξιοπερίεργη μαγική δυνατότητα. Περιστρέφοντας την πέτρα του προς το εσωτερικό της παλάμης του, γινόταν αόρατος και εμφανιζόταν πάλι, γυρίζοντας το δακτυλίδι προς την αντίστροφη φορά.
Ο ταπεινός βοσκός είχε λοιπόν στα χέρια του ένα τεράστιο όπλο. Μπορούσε να κάνει οτιδήποτε επιθυμούσε, χωρίς να γίνεται αντιληπτός και κυρίως, χωρίς να τιμωρείται ή έστω να επιπλήττεται. Έγινε από τη μια στιγμή στην άλλη φορέας μιας τουλάχιστον παράδοξης και απρόσμενης δύναμης, η οποία μπορούσε να λειτουργήσει προς όφελός του, πάντα όμως υπό το βάρος μιας έστω και λανθάνουσας αδικίας, που μπορούσε να φτάσει κι ως το έγκλημα.
Και πραγματικά έτσι έγινε. Ο ασήμαντος μέχρι τότε Γύγης έγινε εραστής της βασίλισσας και με τη βοήθειά της σκότωσε τον αφέντη του και πήρε ο ίδιος την εξουσία. Κατέλαβε λοιπόν μια θέση που του χάρισε η δύναμη ενός χρυσού κρίκου, χωρίς να υπολογίσει τα αθέμιτα μέσα που χρησιμοποίησε, αλλά με μοναδικά κίνητρά – συνηθισμένα στην ανθρώπινη φύση – τη δόξα και τον πλούτο».
Πλάτωνας
«Πολιτεία»
Ο μύθος του Γύγη είναι το καθρέφτισμα της εσωτερικής σύγκρουσης ανάμεσα σε δύο αντίρροπες δυνάμεις: των αχαλίνωτων ψυχικών ενορμήσεων που τρέφονται από την ανάγκη για ευχαρίστηση, και της ηθικής συνείδησης που χαρτογραφεί τους κώδικες της εντιμότητας, σύμφωνα με τους οποίους λειτουργούμε με κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους. Ο Γύγης, δηλ αυτός που έχει σχέση με τη Γη, όπως αποκαλύπτει η ετυμολογία του ονόματός του, κυριεύεται από τις δυνάμεις της Ύλης και επιλέγει να παραδοθεί τους πειρασμούς της αδικίας, καταλύοντας τις κοινωνικές συμβάσεις της δικαιοσύνης. Το δαχτυλίδι του προσφέρει τη δυνατότητα να είναι αόρατος και, επομένως, το πλεονέκτημα να μην λογοδοτεί για τη δράση του. Έχει τη δυνατότητα να αποποιηθεί κάθε ευθύνη, και την ελευθερία να δράσει διαλέγοντας το δρόμο της ηθικής ή της αδικίας. Υποκινούμενος από την εγωιστική του ανάγκη να ικανοποιήσει τις αχόρταγες απαιτήσεις της σάρκας, καταλήγει να μεταβεί από την αρμονία του έντιμου βίου στην ψυχική καταδίκη της εγκληματικότητας.
Ο Πλάτωνας, μέσα από το μύθο, διαπραγματεύεται τις κυρίαρχες τάσεις της ανθρώπινης φύσης και υποστηρίζει την έμφυτη ροπή της προς την αδικία, καθώς θεωρεί ότι ο εγωκεντρισμός είναι κινητήριος δύναμη κάθε ενέργειας, ενώ η δικαιοσύνη είναι μια κοινωνική κατασκευή, ένα κοινωνικό συμβόλαιο που προέκυψε από το φόβο του ατόμου για τις συνέπειες της παρανομίας του. Οι αντιμαχόμενες θεωρίες για το αν η ηθική είναι φύσει ή θέσει επιλογή έγιναν αντικείμενο εκτενούς διερεύνησης της ψυχολογικής θεωρίας.
Ο Φρόυντ διακρίνει τρεις πτυχές του ανθρώπινου ψυχισμού που αντιπροσωπεύουν τον τρόπο που δυο ισοδύναμες αντίρροπες τάσεις, οι ενστικτώδης ορμές, δημιουργικές και καταστροφικές του Εκείνο και οι ηθικές επιταγές του Υπερεγώ, ισορροπούν μέσα από την παρουσία του ενοποιητικού Εγώ, το οποίο ρυθμίζει την τελική έκφραση της δράσης, όπως αυτή διαγράφει την τροχιά της στον άξονα της πραγματικότητας. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο ψυχής του Φρόυντ, η ύπαρξη του Εγώ εναρμονίζει τις συγκρούσεις ανάμεσα στις ενστικτώδεις εκφράσεις του Εκείνο και τις απαγορεύσεις του Υπερεγώ και εξασφαλίζει την αρμονική συνύπαρξη των τριών ψυχικών τμημάτων. Το Εγώ είναι το πλαίσιο προσαρμογής στην πραγματικότητα, το πεδίο της ελευθερίας της επιλογής και της ανάληψης της ευθύνης που αυτή συνεπάγεται.
Η δικαιοσύνη είναι η ψυχική αρμονία που επιτυγχάνεται, όταν η σωφροσύνη που καθοδηγεί την πράξη, συναντά τη θέληση που ωθεί στην τελική επιλογή και αντιμάχεται την καταστροφική παρόρμηση της άμεσης εκπλήρωσης των ενστίκτων. Είναι μια ψυχική αρετή αποκτάται συνειδητά, όταν κανείς καταφέρει να λειτουργεί κρατώντας τις επιθυμίες και την ηθική σε ισορροπία, και επιλέγει να αξιολογεί τις καταστάσεις, αντί να παρασύρεται από τις επιθυμίες του. Διαλέγει να συμβιβάζεται με τις αρχές της πραγματικότητας και να επιβάλλεται στις παρορμήσεις του, χρησιμοποιώντας τη σκέψη και τη λογική του. Έχει τη δύναμη ψυχής να υπερνικά το ηθικό δίλλημα της ιστορίας και να υπερασπίζεται το ιδεώδες της πνευματικότητας, αντί να παρασύρεται από τις σειρήνες του υλισμού.
