Έρευνα –Επιμέλεια
Μάκης Δημητράκης
«Από σήμερα ο «Λαός» ξεκινά μια σειρά δημοσιεύσεων με τον τίτλο «Ευεργέτες και δωρητές της Βέροιας» με στόχο να θυμηθούν οι παλιότεροι και να πληροφορηθούν οι νεότεροι τους συμπολίτες μας που τόσο στο απότερο παρελθόν όσο και πιο πρόσφατα ευεργέτησαν τον τόπο μας με κληροδοτήματα και άλλου είδους δωρεές.
Πολλοί απ’ αυτούς μας είναι γνωστοί από την σχετική ονοματοδοσία της πόλης μας, άλλοι όμως παρέμειναν και παραμένουν αφανείς και άγνωστοι. Πιστεύουμε ο Δήμος μας να φροντίσει και γι’ αυτούς».
Γεννήθηκε στη Βέροια στις 2 Απριλίου 1827. Πατέρας του ήταν ο Εμμανουήλ Ρακτιβάν, πρόκριτος της Βέροιας που ασχολήθηκε με το εμπόριο των χαβλίων* ή μακραμάδων, ένα είδος πετσέτας από λινάρι, η βιοτεχνική παραγωγή της οποίας είχε μεγάλη άνθιση στη Βέροια τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας.
Για εμπορικούς λόγους η οικογένεια Ρακτιβάν εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου ο Εμμανουήλ πέθανε στις 17 Ιανουαρίου 1853 και τις εμπορικές επιχειρήσεις ανέλαβε ο Δημήτριος Ρακτιβάν ο οποίος παντρεύτηκε στην Πόλη το 1864 την Μαρία Ισμυρίδου με την οποία απέκτησε 5 γιους και 5 θυγατέρες. Διέμενε κοντά στο Γενή Τζαμί της Κωνσταντινούπολης στη θέση Μπαξέ – Καπού, σε ιδιόκτητη κατοικία.
Ήταν μετρίου αναστήματος, σωματώδης και είχε μικρή γενειάδα. Ήταν άνθρωπος ευγενέστατος, ολιγόλογος και μειλίχιος. Το μεγαλύτερό του προτέρημα ήταν η αγαθοεργία.
Στην Κωνσταντινούπολη είχε μεγάλα εμπορικά καταστήματα υφασμάτων ενώ επεξέτεινε τις εμπορικές του σχέσεις και στο Μάντζεστερ αλλά και το Λίβερπουλ της Αγγλίας. Το 1877 εγκαταστάθηκε για εμπορικούς λόγους στην Αθήνα.
Από το εμπόριο πλούτισε πολύ και κάθε φορά που επισκεπτόταν τη γενέτειρά του βοηθούσε οικονομικά διάφορα ιδρύματα και κυρίως σχολεία. Όσο ζούσε στην Αθήνα φιλοξενούσε σε δικό του οικοτροφείο νέους από τη Βέροια που ήθελαν να σπουδάσουν ενώ συχνά αναλάμβανε την προίκιση απόρων κοριτσιών της πόλης. Χορηγούσε, ακόμη και μετά το θάνατό του, υποτροφίες σε άπορους νέους για να σπουδάσουν. Το ευεργέτημα του αυτό – των 100 λιρών – διακόπηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1920 από τον γιο του Γρηγόριο κι αυτό γιατί οι Βεροιώτες δεν τον υποστήριξαν δύο φορές σε βουλευτικές εκλογές όπου ήταν υποψήφιος στη Βέροια.
Το 1888 ο Δημήτριος Ρακτιβάν έχασε μια από τις αγαπημένες του κόρες γεγονός που τον λύπησε αφάνταστα. Την απώλεια αυτή δεν μπόρεσε να ξεπεράσει. Αρρώστησε και πέθανε στην Αθήνα στις 4 Φεβρουαρίου 1893.
Αμέσως μετά το θάνατό του, η κοινωνία της Βέροιας (αντιπροσωπεία παραβρέθηκε στη νεκρώσιμη ακολουθία), αναγνωρίζοντας την προσφορά του έστησε την προτομή του (η δαπάνη καλύφθηκε από έρανο των κατοίκων) στην αρχή στον Κήπο του Μητροπολιτικού Μεγάρου και αργότερα στην είσοδο του Γυμνασίου Βέροιας (σημερινό Δημαρχείο).
Η προτομή είναι έργο του Γεωργίου Μπονάνου, ενός από τους σπουδαιότερους νεοέλληνες γλύπτες.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί πως λανθασμένα λέγεται πως το παραδοσιακό κτίριο που σήμερα στεγάζει το Δημαρχείο είναι δωρεά του Ρακτιβάν. Ο Δημήτριος πέθανε το 1893 και το κτίριο κτίστηκε μεταξύ των ετών 1906-07 με έξοδα που κάλυψε η βεροιώτικη κοινωνία με εράνους που έγιναν στις εκκλησίες αλλά και προσφορές προκρίτων της πόλης.
Το αρχοντικό του Ρακτιβάν (Ρακτιβανούδας) στη Βέροια ήταν τριώροφο, πανέμορφο αλλά κατεδαφίστηκε το 1957.
Το όνομα Ρακτιβάν
Είναι λέξη περσική και σημαίνει συνοδός αλλά και συνοδοιπόρος και με την ευρύτερη έννοια έμπιστος. Η λέξη Ράχτε –Βαν πιθανότατα είναι τίτλος που δινόταν σε πρόσωπα απόλυτης εμπιστοσύνης του Βεζύρη, του Σουλτάνου ή του Αυτοκράτορα. Τον τίτλο αυτό προφανώς διατήρησαν οι Ρακτιβάν τιμητικά. Στην περίπτωση αυτή μας είναι, προς το παρόν, άγνωστο ποιο ήταν το πραγματικό επίθετο της οικογένειας ενώ αξίζει να αναφερθούν και οι ονομασίες της «Ραχτιβανούδας» και το όνομα Ραχτιβάνος.
*Χαβλία
Η λέξη χαβλία είναι περσική και σημαίνει σκουπιστήρι. Ήταν υφαντά χειρόμακτρα (μαντήλια), προσόψια αλλά και μεγάλες πετσέτες και πρώτη ύλη ήταν το λινάρι που καλλιεργούσαν στα χωράφια τους οι Βεροιείς. Πριν την ύφανση γινόταν η λεύκανση στις Σαραντόβρυσες όπου υπήρχαν ειδικές στέρνες όπως και στην περιοχή του Κωστοχωρίου.
Η παραγωγή των χαβλίων άκμασε στη Βέροια από το 1852 και μετά και την εποχή εκείνη υπήρχαν στην πόλη περισσότεροι από 500 αργαλειοί για την ύφανσή τους. Το 1854 τα χαβλία έγιναν εμπορικό είδος και από το 1856 μέχρι το 1889 η παραγωγή τους βιομηχανοποιήθηκε. Μεταξύ άλλων τα χρησιμοποιούσαν τα συμμαχικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου (1854).
Το αρχοντικό
της Ρακτιβανούδας
Βρισκόταν στην οδό Μ. Αλεξάνδρου απέναντι από την εκκλησία των Αγίων Φανουρίου και Νικολάου. Ήταν τριώροφο και υπήρξε το μεγαλύτερο και ωραιότερο αρχοντικό της Βέροιας όπως θυμάται ο Νικόλαος Καλλιγάς, γείτονας που με τη μητέρα του μπαινόβγαινε τακτικά στο αρχοντικό.
Η εξώπορτα ήταν μεγάλη, ψηλή, δίφυλλη. Υπήρχε και δεύτερη μικρότερη είσοδος που συνήθως χρησιμοποιούσαν οι ένοικοι και οι επισκέπτες. Η αυλή στρωμένη με άσπρες πέτρες που σχημάτιζαν γεωμετρικά σχήματα. Υπήρχε ακόμη στην αυλή μια βρύση με μαρμάρινη λεκάνη και η σκάλα που οδηγούσε στους ορόφους ήταν μαρμάρινη με «κεντημένο» ξύλινο κάγκελο.
Κάθε όροφος είχε στη μέση μια μεγάλη σάλα και γύρω της πέντε δωμάτια με τις πόρτες «κεντημένες» από σκληρό ξύλο καρυδιάς.
Το προσωπικό δωμάτιο της κυρα – Τίγγας (Κατίνας) Ρακτιβανούδας ίσως ήταν το πιο όμορφο δωμάτιο της Βέροιας με την οροφή με διάφορα ξύλινα γεωμετρικά σχήματα. Στο πάτωμα χαλί περσικό, κουρτίνες από τη Ρωσία, στους τοίχους ζωγραφιές και στο πάνω μέρος των παραθύρων βιτρό.
Το τζάκι πραγματικό αριστούργημα σε τρία επίπεδα. Στη σοφίτα υπήρχε ένα εκκλησάκι με μεγάλης αξίας εικόνες, που έλεγαν πως τις είχε φέρει, ο Δημήτριος Ρακτιβάν, από τη Ρωσία.
Το αρχοντικό κληρονόμησε η Όλγα Κοκορόζαινα, μια κυρία που φρόντιζε την αρχόντισσα τα τελευταία της χρόνια. Αυτή αργότερα το πούλησε στον επιχειρηματία Γιώργο Μπισδρέμη επί ημερών του οποίου άρχισε να καταρρέει από την εγκατάλειψη. Ευτυχώς πρόλαβε και το φωτογράφισε ο Κων/νος Βαρβαρέσος που αναγκάσθηκε να ξαπλώσει κυριολεκτικά στο δρόμο για τις ανάγκες της φωτογράφισης εξαιτίας της ιδιαιτερότητας του χώρου.
