Του Γιάννη Καμπούρη
Το αύριο κυοφορείται στο σήμερα, το μέλλον δεν είναι μια διαδικασία άμοιρη των επιλογών μας στο σήμερα. Αλλά πως μπορεί αυτό να γίνει αντιληπτό, όταν τη σκέψη επισκιάζουν οι φωνές, παραμερίζουν κάθε συζήτηση.
Γιατί κοινωνία φωνασκώντων είμαστε και όχι κοινωνία σκεπτόμενων. Γιατί οποιαδήποτε «διαφορετική» φωνή εξοβελίζεται στο όνομα του μοναδικού ορθού λόγου, που κατά τεκμήριο εκπορεύεται από τους κάθε είδους επαγγελματίες της εξουσίας.
Ο «ορθός» τους λόγος διχαστικός, μοναδικό σκοπό έχει να διαιρέσει τους ανθρώπους, να δημιουργήσει εχθρούς και τελικά να τους αναδείξει ως τους εγγυητές της «επιβίωσης», ένθεν κακείθεν. Γιατί τελικά οι εξουσίες και από τις δύο «πλευρές» αντιλαμβάνονται ότι η μία έχει την ανάγκη της άλλης, έχει ανάγκη από τον «εχθρό», γιατί αυτός αποτελεί το άλλοθι της ύπαρξής τους.
Με αυτή τη θεώρηση που ασπαζόμαστε χωρίς πολύ σκέψη, πορεύονται οι κοινωνίες στο χρόνο, με συγκρούσεις και αίμα. Αλλά και έτσι δεν πρέπει να αναρωτηθούμε κάποτε, τόσες χιλιετίες ανθρώπινου βίου και ακόμα υπάρχουν οι «άλλοι» ;
Πότε επιτέλους θα τους «νικήσουμε», πότε θα έχουμε τη χαρά να γευτούμε τη χαρά της ολοκληρωτικής νίκης, χωρίς να σκεφτόμαστε και να ετοιμαζόμαστε για την επόμενη μάχη που έρχεται οσονούπω. Όσους εχθρούς και αν νικήσουμε, αυτοί δε θα λείψουν ποτέ, η ιστορία θα «βρει» άλλους. Και θα βρίσκει εχθρούς, όσο ως άνθρωποι δεν κατανοούμε και δεν ασπαζόμαστε ιδέες οικουμενικές και πανανθρώπινες, όσο «ανακαλύπτουμε» νέους εχθρούς στο πρόσωπο των συνανθρώπων μας.
Αυτή λοιπόν την πορεία στο χρόνο διηγείται η ιστορία. Μια «αφήγηση» που λογικά βλέπει τα πράγματα από την πλευρά του αφηγητή, καλύπτοντας την ανάγκη της ιστορικής δικαίωσης της ύπαρξης της ομάδας στην οποία απευθύνεται, αλλά και να μιλήσει για τη συνέχειά της στο χρόνο.
Έτσι και εμείς σήμερα εξακολουθούμε να πορευόμαστε ως έθνος όπως άλλωστε χιλιετίες τώρα, στη σκιά της δικής μας ιστορίας η οποία όμως έχει μια ιδιαιτερότητα. Κουβαλάμε μια κληρονομιά που έχει μοναδικά χαρακτηριστικά, μια κληρονομιά που θεωρείται τόσο ελκυστική και διαχρονική, ώστε να τη διεκδικούν όλοι ως κληρονομιά της ίδιας της ανθρωπότητας.
Γιατί είναι μια κληρονομιά που έχει χαρακτήρα οικουμενικό, πανανθρώπινο, διαχρονικό.
Τι είναι όμως αυτό που της δίνει αυτά τα μοναδικά χαρακτηριστικά, και πόσοι από εμάς κάναμε τον κόπο να αναρωτηθούμε γιατί και σε τι ξεχωρίζει η κληρονομιά μας ; Τι είναι αυτό που προσέδωσε στους έλληνες «υπερφυσικές» δυνάμεις, τι είναι αυτό που κάνει την παρακαταθήκη τους αξεπέραστη ;
Δυστυχώς οι περισσότεροι, εστιαζόμαστε στο επιφαινόμενο. Αρεσκόμαστε να μιλάμε για κάποιες ηρωικές στιγμές, χωρίς να κάνουμε τον κόπο να δούμε γιατί, από πού άντλησαν και πως κινητοποίησαν τόσες δυνάμεις.
Βέβαια μια τέτοια προσέγγιση, θα δείξει τη δική μας σημερινή γύμνια, κάτι που δεν μας είναι και τόσο βολικό. Είναι βλέπεις εύκολο να αναλωνόμαστε σε έναν ανέξοδο και στείρο πατριωτισμό, χωρίς να προσφέρουμε τίποτα το ουσιαστικό στην διαδικασία της ιστορικής μας εξέλιξης.
Θέλουμε να ξεχνάμε ότι οι έλληνες πέρασαν στη ιστορία κυρίως για την άρνηση τους να βάλουν όρια στο πνεύμα τους, να δεχθούν οτιδήποτε περιόριζε την ελευθερία τους. Σέβονταν το τόπο τους, όμως δε μπορούσαν να βιώσουν αποκλειστικά σε αυτόν. Έγιναν εξερευνητές της γης αλλά και του πνεύματος, επιζητώντας τα οπουδήποτε, όντας πραγματικά ελεύθεροι στο αέναο αυτό ταξίδι τους. Οι μεταξύ τους δεσμοί ήταν προϊόν ελεύθερης επιλογής πάνω στη βάση του αλληλοσεβασμού και της αλληλοεκτίμησης.
Αμφισβήτησαν θεούς και εξουσίες, κανείς δεν ήταν πέρα και πάνω από τον άνθρωπο.
Και ήταν η παιδεία που περνούσε από γενιά σε γενιά τις αρχές αυτές, ήταν οι φωτισμένοι δάσκαλοι που ανέλαβαν το βάρος να τις διδάξουν, στηρίζοντας και διευρύνοντας τους ορίζοντες της κοινωνίας.
Την παιδεία τους «υμνούμε» και σήμερα, θεωρώντας την κλασσική. Είναι η πηγή του διαφωτισμού και της δημοκρατίας, το θεμέλιο της ανθρωπότητας στο σήμερα, το εφαλτήριο κάθε κατάκτησης του ανθρώπινου πνεύματος.
«Τοσοῦτον δ’ ἀπολέλοιπεν ἡ πόλις ἡμῶν περὶ τὸ φρονεῖν καὶ λέγειν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, ὥσθ’ οἱ ταύτης μαθηταὶ τῶν ἄλλων διδάσκαλοι γεγόνασι, καὶ τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκε μηκέτι τοῦ γένους ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι, καὶ μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας» («Τόσο πολύ ξεπέρασε η πόλη μας (η Αθήνα) τους υπόλοιπους ανθρώπους στη σκέψη και στο λόγο, ώστε οι μαθητές της έγιναν δάσκαλοι των άλλων, και το όνομα των Ελλήνων το έχει κάνει να θεωρείται δηλωτικό όχι πλέον τη φυλής αλλά της διανοίας, με αποτέλεσμα να αποκαλούνται Έλληνες περισσότερο αυτοί που μετέχουν στη δική μας παιδεία παρά αυτοί που μετέχουν στην κοινή καταγωγή. - Ισοκράτης).
Όμως η παιδεία είναι επίκτητο αγαθό, απαιτεί ενεργή συμμετοχή και αυτό μάλλον δεν είναι τόσο εύκολο. Πρέπει να υπάρχει ο δάσκαλος, αλλά και ο μαθητής που θα προσλάβει και θα ασπαστεί τις γνώσεις, θα τις μεταφέρει στην καθημερινότητα, στη ζωή του, θα τις μετεξελίξει.
Δυστυχώς όπως φαίνεται, δεν είμαστε έτοιμοι για μια τέτοια συμπεριφορά που απαιτεί υπέρβαση της καθημερινότητάς μας, μιας καθημερινότητας που μας έχει εγκλωβίσει σε μια στείρα ζωή, έχει οριοθετήσει ασφυκτικά τους ορίζοντές μας. Αδυνατώντας για την υπέρβαση, προσπαθούμε να περιχαρακώσουμε την κληρονομιά μας στη βάση του κληρονομικού δικαίου, παρά στη βάση μιας αντάξιας της συνέχειας. Και όσο αυτό θα συνεχίζεται η φθορά μας ως κοινωνία θα επιτείνεται, θα ξεπροβάλλουν ολούθε φωνές συντηρητισμού και μισαλλοδοξίας. Και είναι θλιβερό ότι οι φωνές αυτές υψώνονται στο όνομα της κλασικής ελληνικής παιδείας, που ακριβώς αυτά ξόρκιζε και δημιουργούσε στο αντίποδα τους ένα πρότυπο ελεύθερης, δημιουργικής και οικουμενικής σκέψης !
Και ως τότε θα μένει ο Ισοκράτης να μας θυμίζει πόσο δρόμο έχουμε να διανύσουμε ακόμα, ώστε κάποτε εμείς οι «κληρονόμοι», οι «μαθητές» να γίνουμε δάσκαλοι των «άλλων», δικαιώνοντας την ίδια την ιστορία και την κληρονομιά μας.
