H Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) αποτελεί σύμφωνα με το άρθρο 28 παρ. 1 του ισχύοντος Συντάγματος εσωτερικό δίκαιο και τυγχάνει άμεσης εφαρμογής όντας υπέρτερη από την κείμενη νομοθεσία.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) με έδρα το Στρασβούργο αποτελεί το πλέον σημαντικό δικαιοδοτικό όργανο εφαρμογής της ΕΣΔΑ.
Σταχυολογώντας τη νομολογία του ΕΔΔΑ συναντάμε κάποιες σπουδαίες αποφάσεις με τις οποίες το Οικουμενικό Πατριαρχείο προστάτεψε την περιουσία του. Η πρώτη χρονικά εκδόθηκε το 2007 επί της υποθέσεως Μεγάλη του Γένους Σχολή κατά Τουρκίας, ενώ οι άλλες δύο ακολούθησαν τα έτη 2008 και 2010 αντίστοιχα επί της υποθέσεως Οικουμενικό Πατριαρχείο κατά Τουρκίας.
Η Μεγάλη του Γένους Σχολή λειτουργεί ως «ίδρυμα του τουρκικού δικαίου» και δη ως σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Προ ετών δικαστήρια της Κωνσταντινούπολης διέταξαν την ακύρωση των εγγεγραμμένων στο κτηματολόγιο τίτλων ιδιοκτησίας ακινήτου της Σχολής, που ήταν γνωστό στην ομογένεια της Πόλεως ως «Σιδερίδειο Μέγαρο» και την έγγραφη των τίτλων στο όνομα των παλαιών ιδιοκτητών τους. Και αυτό με την αιτιολογία ότι η Σχολή, επειδή συνιστά κατά το τουρκικό δίκαιο βακουφικό ίδρυμα δεν μπορούσε να αποκτήσει ακίνητη περιουσία για νομικούς λόγους που προέβλεπαν ο Ν. 2762/1935 περί βακουφίων και o Ν. 2644/1934 για το κτηματολόγιο.
Ωστόσο, οι τίτλοι ιδιοκτησίας της Σχολής είχαν εγγραφεί στο κτηματολόγιο σύμφωνα με την τότε ισχύουσα τουρκική νομοθεσία, ενώ η Σχολή κατέβαλλε έκτοτε ανελλιπώς τους προβλεπόμενους φόρους. Οι δικαστικές αποφάσεις ενείχαν τον κίνδυνο της περιέλευσης του ακινήτου στην κυριότητα του Τουρκικού Δημοσίου, διότι ήταν πολύ πιθανό, σαράντα χρόνια μετά την απόκτηση του ακινήτου όχι μόνο να μην βρίσκονται εν ζωή οι προηγούμενοι ιδιοκτήτες του, αλλά και να μην υπάρχουν ούτε οι κληρονόμοι τους. Άρα ήταν σφόδρα πιθανό να θεωρηθεί η περιουσία ως «αδέσποτη» και να περιέλθει τελικά (μετά την πάροδο δεκαετίας) στο Τουρκικό Υπουργείο Οικονομικών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι Τουρκία και Ελλάδα έχουν αναλάβει κατά τα οριζόμενα στην Συνθήκη της Λωζάννης (1923), και πάντοτε υπό τον όρο της αμοιβαιότητας, την υποχρέωση προστασίας των μειονοτικών καθιδρυμάτων που εδρεύουν στις επικράτειές τους.
Κατά την εκδίκαση της υπόθεσης η Μεγάλη του Γένους Σχολής επικαλέσθηκε την παραβίαση των διατάξεων του 1ου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) ισχυριζόμενη ότι η αφαίρεση του επίδικου ακινήτου χωρίς την καταβολή χρηματικής αποζημίωσης από την Πολιτεία, αποτελούσε μη δικαιολογημένη και άρα παράνομη επέμβαση στο αναγνωριζόμενο από την ΕΣΔΑ δικαίωμα για σεβασμό της περιουσίας της.
Η δεύτερη υπόθεση αφορούσε το ιστορικής, πολιτιστικής και οικονομικής αξίας «Ορφανοτροφείο της Πριγκήπου» και οδήγησε στην έκδοση δύο αποφάσεων το 2008 και το 2010. Οι τίτλοι κυριότητας του ακινήτου, παρότι ήταν εγγεγραμμένοι στο κτηματολόγιο στο όνομα του Πατριαρχείου, εντούτοις ακυρώθηκαν με αποφάσεις των τουρκικών δικαστηρίων, μεταξύ των ετών 1997 και 2005. Με βάση τις δικαστικές αποφάσεις εγγράφηκε το ακίνητο στο όνομα του βακουφίου του Ορφανοτροφείου, το οποίο όμως είχε ήδη περιέλθει στη διαχείριση της Γενικής Διεύθυνσης Βακουφίων.
Το ΕΔΔΑ αποφάνθηκε ότι οι τουρκικές αποφάσεις συνιστούσαν επέμβαση στο δικαίωμα για σεβασμό της ιδιοκτησίας του Πατριαρχείου, καθώς δεν συμβιβάζονταν προς τις αρχές της νομιμότητας και της αναλογικότητας οι δε κανόνες που εφαρμόστηκαν δεν ήταν προβλέψιμοι, ούτε προέκυπταν ευθέως από τις διατάξεις του βακουφικού νόμου του 1935, αλλά ήταν αποτέλεσμα της ερμηνείας των διατάξεων αυτών από το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο το 1974.
Στην υπόθεση της Μεγάλης του Γένους Σχολή καταβλήθηκε από την Τουρκία ένα αρκετά μεγάλο χρηματικό ποσό ως δίκαιη αποζημίωση υπέρ της Σχολής.
Στη δεύτερη περίπτωση η πανηγυρική δικαίωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου οδήγησε στην αναγνώριση από την Τουρκία της κυριότητας του Πατριαρχείου στο επίδικο ακίνητο του Ορφανοτροφείου της Πριγκήπου με τη σχετική εγγραφή του τίτλου ιδιοκτησίας του στο κτηματολόγιο.
Οι συνέπειες των αποφάσεων του ΕΔΔΑ στην αντιδικία μεταξύ του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Τουρκίας ήταν εξαιρετικά σημαντικές σε πολιτικό επίπεδο, μια και η Τουρκία πιέστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να λάβει τα απαιτούμενα μέτρα ρύθμισης της ακίνητης περιουσίας του συνόλου των μειονοτικών ιδρυμάτων.
Επιπρόσθετα οι αποφάσεις αυτές αποτέλεσαν την απαρχή και έδωσαν το έναυσμα για τη διεκδίκηση της σημαντικής ακίνητης περιουσίας των ελληνικών (και όχι μόνο) βακουφικών ιδρυμάτων της Τουρκίας, μιας περιουσίας η οποία ήδη από το 1936 και για σχεδόν εβδομήντα και πλέον χρόνια είχε καταστεί εύκολη λεία στα χέρια των τουρκικών αρχών, οι οποίες προέβαιναν σε αφαίρεσή της είτε άμεσα είτε έμμεσα μέσω της ανάθεσής της στην ελεγχόμενη από τον ίδιο τον Τούρκο πρωθυπουργό Γενική Διεύθυνση Βακουφίων.
Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω
Υπ. Διδάκτωρ Νομικής Σχολής Α.Π.Θ
