Ο εκφυλισμός της ωχράς κηλίδας, που εκδηλώνεται συνήθως σε άτομα προχωρημένης ηλικίας, αποτελεί ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, γιατί η αντιμετώπισή της είναι δαπανηρή και πολλές φορές αναποτελεσματική.
Το πρόβλημα της ωχράς κηλίδας ανάγεται κυρίως στην αρμοδιότητα των οφθαλμιάτρων. Στο παρόν άρθρο θα καταβληθεί προσπάθεια να διαφανεί αν και κατά πόσο η διατροφή μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη ή έστω στην επιβράδυνση της εξέλιξης του εκφυλισμού της. Στις Η.Π.Α., προς το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκαν καταρχήν διατροφικά συμπληρώματα με β-καροτένιο και ψευδάργυρο σε υψηλές δόσεις, καθώς και βιταμίνες C και E ως αντιοξειδωτικά. Κατά την πορεία των πειραματικών εργασιών διαπιστώθηκε ότι οι υψηλές δόσεις του β-καροτενίου προκαλούσαν καρκίνο των πνευμόνων στους καπνιστές, οι υψηλές δόσεις του ψευδαργύρου προκαλούσαν καρκίνο του προστάτη και οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες C και E δεν είχαν αποτέλεσμα. (Harvard Medical School, τεύχος 7/2007 και 23/2008). Το β-καροτένιο, που σήμερα δε θεωρείται ως το καλύτερο καροτενοειδές, την εποχή εκείνη ήταν το μόνο που διετίθετο υπό μορφή δισκίων. Κατόπιν αυτού οι ερευνητές στράφηκαν προς τα καροτενοειδή Λουτεΐνη και Ζεαξανθίνη. Και τα δύο αυτά καροτενοειδή βρίσκονται σε υψηλή συγκέντρωση στην ωχρά κηλίδα, όπου θεωρείται ότι περιορίζουν την ιστική καταστροφή απορροφώντας το κυανούν φως, το οποίο διαθέτει το μικρότερο μήκος κύματος και επομένως τη μεγαλύτερη ενέργεια (δρουν σαν φίλτρο). Αρκετές μελέτες, όπως αναφέρει το Harvard, έχουν αποδείξει ότι οι δίαιτες που είναι πλούσιες σε λουτεΐνη και ζεαξανθίνη συμβάλλουν στην ελάττωση του κινδύνου εκφυλισμού της ωχράς κηλίδας.
Τροφές που περιέχουν λουτεΐνη και ζεαξανθίνη
•Κατά το Harvard το λάχανο αποτελεί την καλύτερη διατροφική πηγή και των δύο αυτών καροτενίων. Το σπανάκι έρχεται δεύτερο. Μάλιστα στο σπανάκι η συγκέντρωση αυξάνεται με το μαγείρεμα (διαδίκτυο). Αντίθετα, παρατηρείται μείωση της βιοδιαθεσιμότητας, όταν η πρόσληψη λουτεΐνης γίνεται από το ωμό σπανάκι, μείωση που επιτείνεται από την παρουσία διαιτητικών ινών. Μετά το σπανάκι ακολουθούν το μπρόκολο, το καλαμπόκι και ο αρακάς. Πολλές βιταμίνες περιέχουν λουτεΐνη.
•Ο κρόκος του αυγού είναι πλούσιος σε λουτεΐνη, κυρίως όταν το χρώμα του είναι βαθύ κίτρινο, το οποίο αποκτάται όταν οι κότες τρέφονται με πράσινα χόρτα και στο σιτηρέσιο υπάρχει άφθονο καλαμπόκι. Φαίνεται ότι εκτός από τα προαναφερθέντα λαχανικά και πολλά αγριόχορτα περιέχουν λουτεΐνη. Τα αυγά που προέρχονται από ελεύθερη βοσκή παρουσιάζουν τα λιπαρά οξέα ω-6 και ω-3 να είναι σε ίσες ποσότητες (1:1), θέμα που θα σχολιαστεί παρακάτω.
•Τα ακτινίδια περιέχουν λουτεΐνη και β-καροτένιο. Μετρήσεις που έγιναν σε σχετική έρευνα βρέθηκε ότι η ποικιλία Hayward που καλλιεργείται στη χώρα μας περιέχει ο,41mg/100 γρ. νωπού βάρους λουτεΐνη και 0,088 νωπού βάρους β-καροτένιο. Υπάρχουν βέβαια ποικιλίες σε άλλα είδη ακτινιδιάς, που περιέχουν υψηλότερες ποσότητες, που φθάνουν τα 0,900mg λουτεΐνης και 0,280mg β-καροτένιου. Οι ποικιλίες αυτές δεν καλλιεργούνται στη χώρα μας.
•Κατεβλήθη προσπάθεια να μετρηθεί η λουτεΐνη στην ποικιλία «Τσεχελίδης», η οποία παρουσιάζει πολύ υψηλή περιεκτικότητα βιταμίνης C, καθώς και φαινολών, αλλά δεν κατέστη δυνατό.
•Τα ροδάκινα με κίτρινη σάρκα περιέχουν λουτεΐνη, ζεαξανθίνη και β-καροτένιο. Όσο η σάρκα των καρπών έχει πιο βαθύ κίτρινο χρώμα (πορτοκαλί), τόσο οι καρποί είναι πλουσιότεροι κυρίως σε λουτεΐνη. Πολύ έντονο κίτρινο χρώμα έχουν οι κονσερβοποιήσιμες ποικιλίες που καλλιεργούνται στη Νότια Αφρική και ίσως γι’ αυτό προτιμούνται σε πολλές αγορές και κυρίως στη Μ. Βρετανία. Στη χώρα μας από τις καλλιεργούμενες κονσερβοποιήσιμες ποικιλίες μόνο η Catherina έχει αυτό το κίτρινο χρώμα και έτυχε υποδοχής σαν κομπόστα σε πολλές αγορές του εξωτερικού. Η ποικιλία μάλιστα αυτή σε άλλες χώρες χρησιμοποιείται και ως επιτραπέζια.
•Εκτός από τα καροτενοειδή, ο ψευδάργυρος θεωρείται επίσης ως προστατευτικός της ωχράς κηλίδας όχι σε υψηλές δόσεις, ελαττώνοντας τον κίνδυνο εξέλιξης της νόσου σε προχωρημένη μορφή κατά 21%. Ο ψευδάργυρος υπάρχει στα ζωικά προϊόντα, αλλά και σε πολλά ακρόδρυα και σπόρους. Ο ηλιόσπορος, ο κολοκυθόσπορος και ο κουκουναρόσπορος έχουν τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε ψευδάργυρο. Ακολουθούν ο λιναρόσπορος, το κίτρινο σουσάμι και τα αμύγδαλα (αναλύσεις στα πλαίσια ερευνητικής εργασίας στη χώρα μας).
•Από το Harvard προτείνονται ως προστατευτικά της ωχράς κηλίδας τα λιπαρά ψάρια και τα καρύδια ως τροφές πλούσιες σε ω-3 λιπαρά. Ωστόσο, βάζει τον περιοριστικό παράγοντα τα ω-6 να μην περιέχονται σε υψηλά επίπεδα . Ωστόσο τα καρύδια περιέχουν ω-6 που φθάνουν και στο 70% των λιπαρών. Για τον λόγο αυτό αντί των καρυδιών ο γράφων προτείνει τη χρήση του λιναρόσπορου, ο οποίος περιέχει πενταπλάσια ποσότητα ω-3 λιπαρών και πολύ χαμηλή περιεκτικότητα ω-6 λιπαρών.
Η σχέση ω-6/ω-3 στα καρύδια είναι 8,37, ενώ στον λιναρόσπορο μόλις 0,26. Τα στοιχεία αυτά προέκυψαν από αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Αγροτικών Προϊόντων στα πλαίσια εργασίας που διεξάγεται στη χώρα μας. Ο λιναρόσπορος, ο οποίος έχει συγχρόνως και σχετικά υψηλή περιεκτικότητα ψευδαργύρου, πρέπει να καταναλώνεται λειοτριβημένος σε ποσότητα μέχρι δύο κουταλιές της σούπας ημερησίως. Επειδή λειοτριβημένος ταγγίζει γρήγορα, πρέπει να συντηρείται, όχι για μεγάλο διάστημα, στο ψυγείο.
Σύμφωνα με στοιχεία που ελήφθησαν από το διαδίκτυο, για να επωφεληθεί ο οργανισμός από τη δράση της λουτεΐνης, είναι απαραίτητη η καθημερινή πρόσληψη τουλάχιστον 6mg (χιλιοστά του γραμμαρίου). Όταν τα ακτινίδια της καλλιεργούμενης στη χώρα μας ποικιλίας περιέχουν 0,418mg/100gr, πρέπει κανείς για να πάρει έστω και 6 mg λουτεΐνης να καταναλώσει 14 ακτινίδια των 100 γραμμαρίων. Για να καθοριστούν οι πηγές για την ημερήσια πρόσληψη των 6mg, θα πρέπει να είναι γνωστές οι περιεκτικότητες σε λουτεΐνη και των άλλων τροφών. Ωστόσο, η γνώση των τροφών που περιέχουν τις ουσίες που προστατεύουν την ωχρά κηλίδα από τον εκφυλισμό μπορεί να αποβεί χρήσιμη. Όσα αναφέρθηκαν αφορούν φυσικά προϊόντα και όχι συμπληρώματα διατροφής για τα οποία άλλοι είναι αρμόδιοι.
Όπως αναφέρεται στο διαδίκτυο, για να χρησιμοποιηθεί η λουτεΐνη για εμπλουτισμό τροφίμων, επειδή είναι αδιάλυτη στο νερό και η διαλυτότητά της στα έλαια είναι περιορισμένη, προτείνεται η μοριακή τροποποίησή της σε ενώσεις με λιπόφιλο χαρακτήρα. Η ύπαρξη λιπαρών και στα φυσικά προϊόντα επιδρά θετικά στη μεταφορά των καροτενοειδών.
Το Harvard, πέρα από τη διατροφή, επιμένει στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, η οποία, όταν υπάρχει εκδήλωση εκφυλισμού ωχράς κηλίδας, διπλασιάζει τον κίνδυνο επιδείνωσης της κατάστασης σε πιο προχωρημένο, ίσως και απειλητικό για τύφλωση στάδιο.
Τέλος, συνιστάται και από το Harvard και από τους οφθαλμίατρους η αντιμετώπιση του διαβήτη τύπου 2 ως πολύ σοβαρό αίτιο.
Βιβλιογραφία
1. Harvard Medical School. 2007. Ο ψευδάργυρος και ο καρκίνος του προστάτη, 7/2007. για την Ελληνική έκδοση: Ιατρικές εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης.
2) Harvard Medical School. 2008. Τα πάντα για τα μάτια σας, 23/2008.
3) Ξενάκης Α., Λειτουργικά τρόφιμα με λουτεΐνη. Από το Διαδίκτυο.
4) Στυλιανίδης Δ.Κ., Σιμώνης Α.Δ., Παπαδοπούλου Ε., Σωτηρόπουλος Θ.Ε και Πιστόλης Λ.Τ., 2008. Η συμβολή της διατροφής στην πρόληψη εκφυλιστικών φαινομένων στους οφθαλμούς. Εφημερίδα ΛΑΟΣ 14-15 Ιουνίου 2008.
5) Στυλιανίδης Δ.Κ., Ο λιναρόσπορος. Αδημοσίευτα στοιχεία.
Στυλιανίδης Δ.Κ.
Γεωπόνος
Επ. Δ/ντής Ινστιτούτου Φυλλοβόλων Δένδρων
