Όταν ήμουν μικρός μου άρεσε πολύ το τσίρκο, και στο τσίρκο μου άρεσαν πιο πολύ τα ζώα. Μου έκανε τρομερή εντύπωση ο ελέφαντας που, όπως έμαθα αργότερα, είναι το αγαπημένο ζώο όλων των παιδιών. Στην παράσταση, το θεόρατο ζώο έκανε επίδειξη του τεράστιου βάρους του, του όγκου και της δύναμής του…
Όμως, μετά την παράσταση και λίγο προτού επιστρέψει στη σκηνή, ο ελέφαντας στεκόταν δεμένος συνεχώς σ’ ένα μικρό ξύλο μπηγμένο στο έδαφος. Μια αλυσίδα κρατούσε φυλακισμένα τα πόδια του.
Ωστόσο, το ξύλο ήταν αληθινά μικροσκοπικό κι έμπαινε σε ελάχιστο βάθος μέσα στο έδαφος. Μολονότι η αλυσίδα ήταν χοντρή και ισχυρή, μου φαινόταν ολοφάνερο ότι ένα ζώο που μπορούσε να ξεριζώνει δέντρα με τη δύναμη του, θα μπορούσε εύκολα να λυθεί και να φύγει.
Το θεωρούσα αληθινό μυστήριο. «Μα τι τον κρατάει; Γιατί δεν το σκάει;»
Όταν ήμουν πέντε ή έξι ετών πίστευα ακόμα στη σοφία των μεγάλων. Ρώτησα τότε κάποιον δάσκαλο, τον πατέρα μου ή ένα θείο μου, για το μυστήριο του ελέφαντα. Κάποιος μου εξήγησε ότι ο ελέφαντας είναι δαμασμένος. Έκανα τότε την προφανή ερώτηση: «Κι αφού είναι δαμασμένος, γιατί τον αλυσοδένουν;»
Δε θυμάμαι να πήρα κάποια ικανοποιητική απάντηση. Με τον καιρό, ξέχασα το μυστήριο του ελέφαντα με το παλούκι, και το θυμόμουν μόνο όταν βρισκόμουν με κάποιους που είχαν αναρωτηθεί κάποτε πάνω στο ίδιο θέμα. Πριν από μερικά χρόνια ανακάλυψα -ευτυχώς για μένα- ότι κάποιος είχε αρκετή σοφία ώστε ν’ ανακαλύψει την απάντηση.
Ο ελέφαντας του τσίρκου δεν το σκάει γιατί τον έδεναν σ’ ένα παρόμοιο παλούκι από τότε που ήταν πολύ, πολύ μικρός.
Έκλεισα τα μάτια και φαντάσθηκα τον νεογέννητο ανυπεράσπιστο ελέφαντα δεμένο στο παλούκι. Είμαι βέβαιος ότι τότε το ελεφαντάκι είχε σπρώξει, τραβήξει και ιδρώσει πασχίζοντας να λευτερωθεί. Μα, παρ’ όλες τις προσπάθειές του, δεν τα είχε καταφέρει, γιατί το παλούκι ήταν πολύ γερό για τις δυνάμεις του. Φαντάσθηκα ότι θα κοιμόταν εξαντλημένο και την επόμενη μέρα θα προσπαθούσε ξανά, και τη μεθεπόμενη το ίδιο… Ώσπου μια μέρα, μια φρικτή μέρα για την ιστορία του, το ζώο θα παραδεχόταν την αδυναμία του και θα υποτασσόταν στη μοίρα του.
Αυτός ο πανίσχυρος και θεόρατος ελέφαντας που βλέπουμε στο τσίρκο δεν το σκάει γιατί νομίζει ότι δεν μπορεί, ο δυστυχής.
Η ανάμνηση της αδυναμίας που ένιωσε λίγο μετά τη γέννησή του είναι χαραγμένη στη μνήμη του.
Και το χειρότερο είναι ότι ποτέ δεν αμφισβήτησε σοβαρά αυτή την ανάμνηση.
Ποτέ μα ποτέ δεν ξαναπροσπάθησε να δοκιμάσει τις δυνάμεις του…
Jorge Bucay
«Να σου πω μια ιστορία»
Ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας της ζωής μας που ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια μας έχει γραφεί από πολύ νωρίς και έχει δημιουργηθεί από τα βασικά μηνύματα που αφομοιώσαμε, στην προσπάθειά μας να προσδιορίσουμε τον εαυτό μας, να οριοθετήσουμε τις σχέσεις μας με τους άλλους και να κατανοήσουμε το νόημα της ζωής. Τα μηνύματα αυτά, θετικά και αρνητικά απορρέουν από γεγονότα που επηρέασαν κατά την παιδική ηλικία και προσδιορίζουν τον τρόπο που ερμηνεύουμε τον εαυτό μας, τα κίνητρα των άλλων και τις καταστάσεις που βιώνουμε. Τα προσωπικά μας βιώματα και ο τρόπος με τον οποίο οι σημαντικοί άλλοι καθρέφτισαν τις διάφορες πτυχές του εαυτού μας αποτελούν τις βάσεις του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και που αξιολογούμε τις δυνατότητες και τις αδυναμίες μας. Με άλλα λόγια, η οπτική που έχουμε για τον εαυτό μας είναι περιορισμένη, ενώ οι πραγματικές μας δυνατότητες απεριόριστες. Πιστεύουμε ότι, επειδή πειραματιστήκαμε με συγκεκριμένους τρόπου χειρισμού μιας κατάστασης που οδήγησαν σε αποτυχία, πάντα θα αποτυγχάνουμε, ποτέ δε θα τα καταφέρουμε, ποτέ δε θα μπορούμε. Οι εμπειρίες του παρελθόντος αφήνουν χαραγμένο ένα ανεξίτηλο μήνυμα «δεν μπορώ», που σαμποτάρει κάθε μελλοντική προσπάθεια. Οι τρέχουσες αποτυχίες παγιώνονται και μετατρέπονται σε μόνιμο και σταθερό τρόπο αντίδρασης, ακόμη και όταν οι συνθήκες είναι διαφορετικές. Τείνουμε να αναπαράγουμε τα ίδια σενάρια αντιδράσεων και στην ενήλικη ζωή, επειδή αυτός ο τρόπος χειρισμού είναι οικείος και αποτελεί γνώριμη στρατηγική έκφρασης. Ως συνέπεια, περιορίζουμε τη δράση μας, απορρίπτουμε εναλλακτικούς και πιο αποτελεσματικούς τρόπους χειρισμού των καταστάσεων και απορρίπτουμε ευκαιρίες, επειδή βρίσκονται εκτός του γνώριμου σεναρίου μας. Με άλλα λόγια, αντιδρούμε όπως ο ελέφαντας της ιστορίας.
Οι αντιλήψεις που έχουμε για τις δυνατότητες μας μπορούν να αλλάξουν, αν αναλογιστούμε πως δημιουργήθηκαν τα βασικά μας «πιστεύω» για τον εαυτό μας και πόσο βοηθητικά είναι στο σήμερα. Αυτό που στο παρελθόν αποτελούσε γενικευμένη αλήθεια από μια συγκεκριμένη οπτική γωνία, μπορεί να μην ισχύει σήμερα που το πλαίσιο και οι συνθήκες της τρέχουσας πραγματικότητας είναι διαφορετικές. Αξίζει να αντιμετωπίζουμε κάθε μέρα σαν μια καινούρια περιπέτεια που ξεκινά, χωρίς να κουβαλάει προκαταλήψεις του παρελθόντος, και σαν μια ευκαιρία για να ανακαλύψουμε νέους τρόπους ύπαρξης.