Από τα πολύ παλιά χρόνια, από της τουρκοκρατίας και ακόμα πιο πίσω, τα επαγγέλματα αποτελούσαν οικογενειακή παράδοση. Από τον πατέρα παραδίνονταν στο γιο, και αυτό συνεχιζόταν γενεές ολόκληρες.
Πολύ συχνά μάλιστα το όνομα του επαγγέλματος γινόταν οικογενειακό όνομα, γινόταν επίθετο. Έτσι εξηγείται πώς συμβαίνει να έχουμε τόσους πολλούς Σαμαράδες και Σαμαρτζήδες, Ραφτάδες, Ψαθάδες, Μαραγκούς, Χρυσοχόους ή αντίστοιχα τουρκικά, όπως Μπακιρτζήδες, Τσαμπάζηδες, Ταμπάκηδες και λοιπά.
Ανάμεσα στα παραδοσιακά επαγγέλματα πολύ σημαντική θέση κατείχε εκείνο του σαμαρά, σαμαρτζή ή σαγματοποιού, όπως το λένε τα βιβλία. Το εργαστήριο του το συναντούσες και στα πιο μεγάλα αστικά κέντρα, μα και σε κωμοπόλεις, ακόμα και σε μικρότερα χωριά, ιδίως βουνοχώρια, όπου είχε περισσότερα ζώα, τα οποία φορούσαν σαμάρι. Εμείς εδώ στον κάμπο είναι αλήθεια, όπου είχαμε την πολυτέλεια των κάρων και των βαλάμαξων ή βοϊδάμαξων, τα σαμάρια τα προορίζαμε μόνο για τα συμπαθητικά γαϊδουράκια. Με αυτά μεταφέραμε μικρά φορτία ή τα χρησιμοποιούσαμε για καθημερινό μεταφορικό μέσον. Στα άλογα δεν φορούσαμε ποτέ σαμάρι. Αν επρόκειτο να τα καβαλικέψουμε ανεπίσημα, τότε ανεβαίναμε στις γυμνές ράχες τους ή το πολύ-πολύ να βάζαμε επάνω κανένα κομμάτι ύφασμα. Διαφορετικά, για κάποια επισημότερη χρήση, μεταχειριζόμασταν τη σέλα.
Προκειμένου να προμηθευτεί κανείς ένα καινούριο σαμάρι, δεν έπαιρνε σχεδόν ποτέ ένα έτοιμο. Ο κανόνας ήταν να οδηγεί το ζώο στα σαμαρά, ο οποίος, σαν καλός ράφτης, έπαιρνε τα μέτρα του ζώου, μετρούσε τις καμπύλες του, πρόσεχε κάθε λεπτομέρεια στο σώμα, που θεωρούσε χρήσιμη, για να κατασκευάσει ένα καλά μελετημένο, άνετο σαμάρι.
Το εργαστήριο του συνήθως ήταν μι¬κρό και η δουλειά του καθιστική σε χαμη¬λό σκαμνί. Μπροστά του είχε ένα στρογ¬γυλό κούτσουρο, 30-40 εκατ. ύψους κι εκεί πάνω στήριζε τα ξυλίκια (παίδια), το μπροσταρίκι και το οπισταρίκι, για να τα πελεκήσει με το σκεπάρνι, ώσπου να δώσει το κανονικό σχήμα, συμφωνά με τα μέτρα που είχε πάρει. Μέσα στο εργαστήριο του, λίγο πιο πάνω από το κεφάλι του, σε ένα απλό ταμπλό είχε όλα τα εργαλεία της δουλειάς. Σκεπάρνια, ξυλοφάηδες, πριόνια, ροκάνια, κελπερί, είδος ροκανιού, αφίδες, ματσόλες ξύλινες, φαλτσέτες, σουβλιά, γνωστά και ως σαγκρασούλια, σακοράφες, σπάγκους, κερί για να κερώνεται ο σπάγκος και να είναι αδιάβροχος και ανθεκτικός, ξύλινα σαμαρόκαρφα, ξύλινες σφήνες.
Ποτέ ο σαμαράς δεν χρησιμοποιούσε μεταλλικό καρφί. Είχε μόνο κανά δυό μεταλλικές στάμπες για να διακοσμεί τα ξυλίκια και τα μπροσταρίκια. Έβαζε τις στάμπες στη φωτιά, πυρακτώνονταν και έτσι αποτύπωνε λουλούδια και ό,τι άλλο υπήρχε σχεδιασμένο, επάνω στις ξύλινες επιφάνειες.
Σε μιαν άκρη είχε στημένα πρόχειρα τελάρα από ακατέργαστα ξύλα για να απλώνει επάνω και να στεγνώνει τα δέρματα και τις λινάτσες. Σε άλλο σημείο φύλαγε καλαμιές βρίζας (=σίκαλης), για το γέμισμα του σαμαριού. Από δέρμα χοντρό κατασκεύαζε και την ίγκλα που περνούσε κάτω από την κοιλιά και κρατούσε το σαμάρι να μη γέρνει στο πλάι και την πισνέλα, μια ακόμα λουρίδα, που περνούσε αυτή τη φορά πίσω από τα καπούλια και κάτω από την ουρά, για να συγκρατεί το σαμάρι και να μην φεύγει μπρο¬στά.
Σήμερα, τουλάχιστον από την περιοχή μας, το επάγγελμα αυτό εξαφανίστηκε, μαζί με τα υπομονετικά και πεισματάρικα υποζύγια. Θέλω όμως να επαναλάβω μια ακόμα χρήση του σαμαριού, που την αναφέρω και σε άλλο σημείο της εργασίας μου. Λίγο ως πολύ, κάποτε, όλοι ή σχεδόν όλοι οι γεννημένοι προπολεμικά και στη διάρκεια της κατοχής ή του εμφύλιου φιλοξενηθήκαμε στη στοργική αγκαλιά του σαμαριού ή για να το πω αλλιώς το νιώσαμε στη ράχη μας. Αυτό είναι το ένα κοινό στοιχείο με τα γαϊδούρια. Το δεύτερο είναι ότι τότε περπατούσαμε κι εμείς με τα ... τέσσερα. Η διαφορά τώρα μαζί τους είναι πως εμείς όταν τα φορούσαμε, ήμασταν ανάσκελα, κοιτάζαμε τον ουρανό, ενώ τα καημένα τα γουμάρια ήταν γυρισμένα αλλιώς και έβλεπαν το χώμα. Και μια ακόμα διαφορά: Μας έβαζαν μέσα στο αναποδογυρισμένο σαμάρι στο χωράφι για ασφάλεια, όταν ήμασταν μωρά, για όσο χρόνο η μάνα μας θέριζε, έδενε, μάζευε καλαμπόκι ή έκαμνε άλλες αγροτικές δουλειές.
Άνθρωποι και κτήνη, σε δρόμους παράλληλους…
Υ.Γ. Το κείμενο είναι από το 4ο βιβλίο μου «Ξεχασμένα επαγγέλματα»
