Η ωραία εκδήλωση την περασμένη εβδομάδα προς τιμή του Χρίστου Τσολάκη έγινε κίνητρο για να σκεφθώ και να ετοιμάσω αυτό το άρθρο. Ο καθηγητήςΤσολάκης ασχολήθηκε με επιτυχία στην καλλιέργια της Ελληνικής γλώσσας και ταυτοχρόνως αγωνίσθηκε για την μεταρρύθμιση στην στοιχειώδη και μέση εκπαίδευση. Εδώ θα ασχοληθώ με μεταρρυθμίσεις που είναι αναγκαίες στα πανεπιστήμια. Η ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι δημόσια και πρέπει να αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξη της χώρας. Σημαντικές ομάδες στα πανεπιστήμια υλοποιούν έρευνα και διδασκαλία υψηλού επιπέδου, και δεν είναι σπάνιο απόφοιτοι να διαπρέπουν σε ακαδημαϊκές, βιομηχανικές και άλλες θέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Όμως, η επιτυχία ορισμένων μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας, δεν πρέπει να μας εμποδίζει να αναγνωρίσουμε τα βασικά προβλήματα της ανώτατης εκπαίδευσης, τα οποία πρέπει άμεσα να αντιμετωπισθούν για να έχει η χώρα ένα καλύτερο μέλλον.
Στα Ελληνικά πανεπιστήμια υπάρχουν βασικές αντιφάσεις που απορρέουν από την έλλειψη μακροχρόνιου προγραμματισμού και ανάπτυξης. Οι κανόνες και οι νόμοι αλλάζουν συνεχώς. Κάθε φορά που αναλαμβάνει νέος υπουργός αποφασίζονται νέες αλλαγές και τροπολογίες, χωρίς στρατηγικό σχεδιασμό μακράς πνοής, όπως απαιτούν οι ανάγκες της Ανώτατης Παιδείας. Πέραν αυτού, το Υπουργείο απαιτεί να ελέγχει τα πανεπιστήμια σε αμιγώς ακαδημαϊκά θέματα, όπως π.χ. ο αριθμός των εισακτέων σε κάθε Τμήμα -- υπηρετώντας συνήθως ψηφοθηρικά κριτήρια και αγνοώντας την γνώμη των αρμοδίων Σχολών.
Είναι γνωστό από την διεθνή εμπειρία ότι τα πανεπιστήμια λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό αυτόνομα. Ο έλεγχος του υπουργείου είναι απαραίτητος σε θέματα που άπτονται της διαχείρισης δημοσίου χρήματος, αλλά θα έπρεπε και να περιορίζεται σε αυτό. Τα ακαδημαϊκά ζητήματα είναι ευθύνη αποκλειστικά των ίδιων των πανεπιστημίων. Αυτό που θα έπρεπε να πράξει η πολιτική εξουσία είναι να ζητήσει από τα πανεπιστήμια να συντάξει το καθένα τον δικό του Οργανισμό και Εσωτερικό Κανονισμό, με βάση μόνο γενικές πρώτες αρχές: α) Σε κάθε πανεπιστήνιο να υπάρχει ένα Συμβούλιο, το οποίο έχει την ευθύνη για την στρατηγική του Ιδρύματος και επί πλέον ελεγκτικές και εγκριτικές αρμοδιότητες. β) Την διοίκηση για όλα τα θέματα του πανεπιστημίου ασκεί ο Πρύτανης και 3) Τα ακαδημαϊκά θέματα είναι ευθύνη της Συγκλήτου. Τα κείμενα αυτά θα πρέπει να ελεγχθούν από το υπουργείο για την σύμπλευσή τους με το Σύνταγμα και τον Νόμο, και εφόσον δεν προέκυπτε νομικό ζήτημα, κάθε πανεπιστήμιο θα ανελάμβανε τις ευθύνες για την παρουσία του στην Ανώτατη Παιδεία της χώρας.
Οι διορισμοί καθηγητών παίζουν βασικό ρόλο στην ποιότητα των σπούδων και οφείλουν να είναι απολύτως διαφανείς και αξιοκρατικοί. Επί πλέον, οι προκηρύξεις θέσεων να γίνονται με ακριβή περιγραφή του αντικειμένου στην έρευνα και την διδασκαλία. Οι επιτροπές εκλογών να αποτελούνται από πολλά μέλη και να υπάρχουν πάντοτε αναπληρωματικά μέλη. Να απαιτούνται συστατικές επιστολές και εισηγητικές εκθέσεις οι οποίες συγκρίνουν τους υποψηφίους. Οι δε υποψήφιοι να προσκαλούνται να αναδείξουν το έργο τους και να έχουν συνεντεύξεις με την επιτροπή και τα μέλη της Σχολής. Στο εξωτερικό εκλογές υποψηφίων με συγγενικές σχέσεις απαγορεύονται.
Σχεδόν το σύνολο των φοιτητών έρχεται στα πανεπιστήμια να σπουδάσουν. Θέλουν να αποκτήσουν γνώσεις και ικανότητες που θα τους εξασφαλίσουν ένα ασφαλές οικονομικό μέλλον. Οι δε γνώσεις που θα αποκτήσουν στα πανεπιστημιακά τους χρόνια θα τους ακολουθήσουν μια ολόκληρη ζωή.
Γενικά οι απαιτήσεις των σπουδών είναι τόσες πολλές που δεν επιτρέπουν πολύ ελεύθερο χρόνο. Στην πορεία των σπουδών τους, υπάρχουν δυστυχώς οργανωμένες ομάδες που προτρέπουν τους φοιτητές να ασχοληθούν με άλλα θέματα που δεν συμπορεύουν με την φοιτητική ιδιότητα. Στις ομάδες αυτές, εντοπίζονται κυρίως φοιτητές οι οποίοι επωφελούνται από την δωρεάν φοίτηση και παραμένουν για πολλά χρόνια στο πανεπιστήμιο. Αυτοί οι “φοιτητές” οργανώνουν καταλήψεις, καταστρέφουν περιουσία του πανεπιστημίου, παρακωλύουν τις πανεπιστημιακές λειτουργίες, με τεράστιο κόστος για το πανεπιστήμιο και τους συνεπείς φοιτητές που πολλές φορές έχουν χάσει και χρόνια σπουδών εξ αιτίας των καταλήψεων. Άτομα που εμποδίζουν την λειτουργία ή καταστρέφουν την περιουσία του πανεπιστημίου δεν μπορεί να συνεχίζουν να απολαμβάνουν το ακαδημαϊκό περιβάλλον χωρίς κυρώσεις.
Τα θέματα που περιέγράψα συνοπτικά, απαιτούν αλλαγές οι οποίες έπρεπε να γίνουν πριν από χρόνια. Τι πρέπει να γίνει για να βελτιωθεί η κατάσταση;
1.Μια πρώτη αρχή θα ήταν, η πολιτική να μείνει έξω από την καθημερινή λειτουργία των πανεπιστημίων. Ένα στρατηγικό σχέδιο μακράς προοπτικής θα πρέπει να χαραχθεί για κάθε πανεπιστήμιο, με σαφείς μετρήσιμους στόχους και κυρώσεις. Ευθύνη των καθηγητών και της διοίκησης είναι η υλοποίηση του μακρόπνοου στρατηγικού σχεδίου με βελτίωση στην εκπαίδευση και την έρευνα και όχι πολιτικοί στόχοι. Τα πολιτικά κόμματα θα όφειλαν να σεβαστούν μια τέτοια πορεία και να αποχωρίσουν από τα πανεπιστήμια.
2. Ένα αυτόνομο όργανο (Συμβούλιο), που απαρτίζεται από άτομα υψηλής επιστημονικής αναγνώρισης και με αξιόλογη εκπαιδευτική πείρα, σε συνεργασία με τον πρύτανη και την διοίκηση, μπορεί να ενεργήσει σαν καταλυτικός κρίκος για να προετοιμαστούν και να πραγματoποιηθούν οι aπαραίτητες μεταρρυθμίσεις και αλλαγές.
3. Ένα δεύτερο σημείο είναι ο αριθμός των εισακτέων φοιτητών να καθορίζεται για αρκετά χρόνια, π.χ. μία πενταετία, και να προσδιορίζεται από τις ανάγκες της χώρας, τις νέες τεχνολογίες και παράλληλα να προσαρμόζεται στις δυνατότητες κάθε Τμήματος. Οι φοιτητές θα πρέπει να ακολουθούν το πρόγραμμα σπουδών κανονικά και να τελειώνουν τις σπουδές τους στον προσδιορισμένο “χρόνο σπουδών“.
3. Στις σπουδές να εισαχθούν κίνητρα όπου η καλή επίδοση να ανταμείβεται και η αριστεία να ενθαρρύνεται ώστε οι φοιτητές να αποδίδουν στα όρια των δυνατοτήτων τους.
4. Νέες ανακαλύψεις και τεχνολογίες απαιτούν ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα σπουδών, ειδικά σε μεταπτυχιακό επίπεδο, με προώθηση των διεπιστημονικών σπουδών.
Αν γίνουν οι κατάλληλες αλλαγές σήμερα, η μεγάλη βελτίωση στα πανεπιστήμια δεν αναμένεται άμεσα αλλά σε βάθος χρόνου, γιατί αυτή εξαρτάται κυρίως από την νοοτροπία των ατόμων που εργάζονται σε αυτά. Η νοοτροπία δεν αλλάζει με νομοθετικά διατάγματα αλλά με την καλλιέργεια “παιδείας“.
*Καθηγητής στο Univeristy
of Dortmund, German
Αντ. Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών
