Μπορεί να φαίνεται αντιφατικό αλλά η βιβλιοθήκη χωρίς βιβλία είναι πλέον μια “εικόνα”. Έτσι εκεί που άλλοτε υπήρχαν ράφια με βιβλία σήμερα υπάρχει μόνο ένας υπολογιστής, που προσφέρει μάλιστα πολλαπλάσιο όγκο πληροφοριών και δεδομένων. Η κλασσική εικόνα του αναγνώστη με ένα βιβλίο στο χέρι, αντικαταστάθηκε με την εικόνα ενός χρήστη υπολογιστή μπροστά από μια οθόνη.
Πόσο όμως αυτή η “εικόνα” απόρροια μιας νέας υπό διαμόρφωση πραγματικότητας είναι θετική, και τι μπορεί να κρύβεται πίσω από αυτή τη φαινομενικά λογική και συμβατή με την εποχή της αλλαγή ; Κατ’ επέκταση πόσο η τύχη του βιβλίου επηρεάζει με τη σειρά του τις παραδοσιακές βιβλιοθήκες όπως τις γνωρίζουμε ;
Το βιβλίο μετεξελίσσεται και τη θέση του διεκδικεί επιθετικά το e-book. Τα e-book προσφέρουν τη δυνατότητα της αναλογικά πολύ ευκολότερης πρόσβασης σε ένα θεωρητικά απεριόριστο όγκο βιβλίων. Παράλληλα προσφέρουν τη δυνατότητα στον οποιοδήποτε να γράψει και να διακινήσει ένα δικό του βιβλίο χωρίς ουσιαστικό κόστος. Και ενώ ειδικά αυτή η τελευταία δυνατότητα αρχικά φαίνεται όμορφη, θέτει ένα βασικό ερώτημα.
Μέσα από ποια κανάλια μπορεί να διακινηθεί ένα e-book ; Εδώ το διαδίκτυο θα έχει τον πρώτο λόγο. Όμως οι μηχανές αναζήτησης είναι προσχεδιασμένες να δίνουν προτεραιότητα σε παγιωμένους και μεγάλους πελάτες και στις επιλογές τους - βλέπε Amazon. Έτσι δε νομίζω ότι μπορεί κάποιος ανεξάρτητος συγγραφέας να ελπίζει ότι αυτός που θα μπει στον κόπο της αναζήτησης μιας σχετικής θεματολογίας - βιβλιογραφίας, θα επιμένει πέραν των πρώτων αποτελεσμάτων ώστε να φτάσει κάποια στιγμή και στη δική του δουλειά. Η πραγματικότητα αυτή όμως δεν είναι η ίδια σε ένα κλασσικό βιβλιοπωλείο ή στο ράφι μιας βιβλιοθήκης. Σε αυτά υπάρχει και λειτουργεί μια άτυπη μορφή δημοκρατίας. Το όποιο βιβλίο υπάρχει στέκεται “ισάξια” δίπλα στο οποιοδήποτε άλλο, ελπίζοντας όχι αβάσιμα στο να το ξεφυλλίσει κάποιος μπαίνοντας στο κόπο να ψάξει στη θεματική ενότητα όπου αυτό είναι ενταγμένο.
Εδώ να συνυπολογίζουμε βέβαια και το πρόβλημα της πειρατείας από τη στιγμή που μια ηλεκτρονική έκδοση είναι δύσκολο να προστατευθεί αν διακινηθεί από μόνη της και αν υποτεθεί ότι έχει απήχηση. Ενώ ένα έντυπο βιβλίο δύσκολα μπορεί να αναπαραχθεί, ένα e-book μπορεί να γίνει εύκολα κλεψίτυπο και εδώ η ιστορία του βινυλίου και των CD μας έχει διδάξει πολλά. Αυτό έχει την ιδιαίτερη σημασία του από τη στιγμή που ο συγγραφέας δε μπορεί να διασφαλίσει την αποκόμιση των ανάλογων πνευματικών δικαιωμάτων, που με τη σειρά τους θα του διασφαλίσουν το προσδωκόμενο εισόδημα. Έτσι όμως το συγγραφικό έργο δεν θα είναι πλέον ικανό να διασφαλίσει την επιβίωση του συγγραφέα μετατρέποντας το σε πάρεργο, εξαναγκάζοντας τον στη δημιουργία σχέσεων εξάρτησης με συγκεκριμένους μηχανισμούς - εταιρείες.
Όλα αυτά τα σενάρια που μέρος τους βιώνουμε, θέτουν ένα καίριο ερώτημα. Μπορεί το ηλεκτρονικό βιβλίο και κατ’ επέκταση το διαδίκτυο να εξωστρακίσει το βιβλίο στο σύνολό του ;
Κατηγορηματικά όχι. Το διαδίκτυο και το ηλεκτρονικό βιβλίο μάλλον θα αντικαταστήσουν και θα καταστήσουν περιττά τα κάθε είδους περιοδικά, εφημερίδες και εγκυκλοπαίδειες, από τη στιγμή που μπορούν να προσφέρουν ενημέρωση, να ανανεώσουν πληροφορίες και δεδομένα σε πραγματικό χρόνο.
Σε καμιά περίπτωση όμως δε μπορεί να υποκαταστήσουν ένα φιλοσοφικό έργο, μια ποιητική συλλογή, ένα μυθιστόρημα και άλλα. Η σχέση αναγνώστη που αναπτύσσεται με αυτό το είδος έντυπων έχει άλλα ποιοτικά χαρακτηριστικά, άλλη λειτουργία. Ένα βιβλίο είναι μια αυθύπαρκτη ολοκληρωμένη οντότητα και αυτό εμπνέει και δημιουργεί μια σχέση οικειότητας και σεβασμού από την πλευρά του αναγνώστη. Είναι σαν να επιμένει κάποιος ότι μπορεί οι ανθρώπινες σχέσεις να υποκατασταθούν από σχέσεις του διαδικτύου, ο γήινος έρωτας να υποκατασταθεί από μια ηλεκτρονική σχέση (!). Ο στοχασμός δε μπορεί να προκληθεί μέσα από μια σχέση οθόνης - οφθαλμών όσο και να φαντάζει θεωρητικά εφικτός. Και να μην ξεχνάμε πάντα ότι η οθόνη έχει τη μαγική ικανότητα να αδρανοποιεί, ακόμα και να αποκοιμίζει την κριτική σκέψη.
Σε αυτούς που φαντάζονται ότι ο υπολογιστής και το διαδίκτυο μπορεί να υποκαταστήσουν τα πάντα, ένα παράδειγμα έξω από το χώρο του βιβλίου. Ένας πίνακας ζωγραφικής μπορεί να αποδοθεί με ηλεκτρονικό τρόπο. Όμως η αισθητική που αποπνέει ο πρωτότυπος πίνακας, η αίσθηση της ύπαρξης και παρουσίας του καλλιτέχνη μέσα από αυτόν δε μπορούν να μεταφερθούν σε μια οθόνη. Στην οθόνη μεταφέρεται απλά η «πληροφορία» του πίνακα.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να περάσουμε και σε ένα άλλο επίπεδο, να αναδείξουμε ένα μεγάλο πολιτικό κίνδυνο που υποκρύπτει αυτή η νέα πραγματικότητα. Τον έλεγχο της πληροφορίας και των δεδομένων από “ανεξέλεγκτους” μηχανισμούς.
Γεννιέται η εφιαλτική πιθανότητα της φιλτραρισμένης και ελεγχόμενης ροής των δημιουργημάτων της ανθρώπινης διανόησης, πληροφοριών και δεδομένων προς τους δυνητικούς τους αποδέκτες. Αναρωτιέμαι πια τύχη μπορούν να έχουν όλα αυτά όταν η ροή τους προς τους δυνητικούς αποδέκτες τους, έχει ως μοναδικό κανάλι το διαδίκτυο. Ο μηχανισμοί του διαδικτύου είναι απόλυτα ελεγχόμενοι από τις μεγάλες εταιρείες όπως η Google και οι εταιρείες αυτές έχουν “στενές” σχέσεις με κυβερνήσεις και κάθε είδους συμφέροντα.
Έτσι λοιπόν η άκριτη αποδοχή και προώθηση της μοναδικότητας ενός καναλιού ανταλλαγής πληροφοριών, δεδομένων αλλά κυρίως ιδεών δεν είναι καθόλου καλή ιδέα και πρακτική.
Ερχόμαστε λοιπόν και στη θέση των βιβλιοθηκών στη νέα πραγματικότητα, που στο όνομα της ορισμένοι και μέσω της υποτιθέμενης προσαρμογής τους σε αυτή, επιδιώκουν να εξοστρακίσουν τα βιβλία από αυτές. Να μην ξεχνάμε ότι οι θασιώτες αυτής της άποψης έφθασαν να προτείνουν την μετατροπή των βιβλιοθηκών σε μουσεία της ανθρώπινης σκέψης κοντολογίς στο “θάνατό” τους !!!
Στη νέα πραγματικότητα οι βιβλιοθήκες φαντάζουν “ενοχλητικές” με το θησαυρό γνώσεων που διαθέτουν και είναι σε θέση να διαθέσουν σε όποιον τον αναζητήσει, χωρίς την παρεμβολή τρίτου. Όλοι όσοι επικαλούνται τη νέα πραγματικότητα ουσιαστικά στοχεύουν στη θέσπιση ενός “ενδιάμεσου” στη διαδικασία προώθησης της γνώσης, προσπαθώντας έτσι να ελέγξουν με εύσχημο τρόπο την πρόσβαση στη γνώση.
Οι βιβλιοθήκες στη λογική αυτή είναι και πρέπει να παραμείνουν τα σημεία ανεμπόδιστης και χωρίς τη διαμεσολάβηση οποιουδήποτε τρίτου διάχυσης και ανταλλαγής ιδεών, σημεία διαλόγου, σημεία που θα υπερασπιστούν την ύπαρξη του βιβλίου και της μοναδικότητας της σχέσης που μόνο αυτό μπορεί να αναπτύξει με τον αναγνώστη. Άλλωστε ότι η γνώση είναι πρώτιστα ένα κοινωνικό προϊόν και η αποξένωσή της από την κοινωνική πραγματικότητα θα την εξασθενίσει κοινωνικά και πολιτικά.
Η “νεωτερικότητα” που υποτίθεται ότι είναι το κίνητρο για την επιθετικότητα ενάντια στην κλασσική μορφή του βιβλίου, δεν έχει τελικά και τόσο αθώα κίνητρα.
Κανείς δε γνωρίζει που θα καταλήξει αυτή η ιστορία η οποία και θα αναδείξει το “νικητή”. Και βέβαια επειδή δε μπορεί να περιμένουμε την ιστορία να αποφανθεί παρακολουθώντας απλώς ως θεατές τις εξελίξεις, από τώρα πρέπει ο καθένας μας να πάρει θέση. Να δώσει τον αγώνα του γι’ αυτό που πιστεύει και ελπίζω η θέση του υποφαινόμενου να είναι αρκετά σαφής.
