Πρέπει να σημειώσω ότι, δυστυχώς, έως σήμερα, δε γράφτηκε συστηματική και ολοκληρωμένη μελέτη για τους ευεργέτες της Βεροίας.
Παρεμπιπτόντως, ορισμένοι Βεροιώτες συγγραφείς (1) ασχολήθηκαν, αποσπασματικά, με το θέμα αυτό.
Υπάρχουν ευεργέτες (2) που με την πάροδο των χρόνων ξεχάστηκαν και στους ήδη γνωστούς υπάρχουν πολλά κενά ως προς την βιογραφία και τις δωρεές τους.
Προκειμένου να συντάξω εργασία για τους ευεργέτες της Βεροίας, κατά το δυνατόν πληρέστερα, ερεύνησα τους κώδικες της Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, το αρχείο της εκκλησίας Αγίου Αντωνίου Βεροίας και τα αρχεία των Γενικών Αρχείων τυ Κράτους (ΓΑΚ) Βεροίας.
Από την έρευνα, εκτός των άλλων (3), βρήκα στο αρχείο της εκκλησίας Αγίου Αντωνίου Βεροίας δύο δισέλιδα λυτά (4) έγγραφα που αφορούν το κληροδότημα που δώρισε ο Αθανάσιος Μερκουρίου Καζαμπάκας στην Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Βεροίας.
Αοπό την υπάρχουν βιβλιογραφία και τα ευρεθέντα δύο δισέλιδα λυτά έγγραφα, προκύπτει ότι ο Αθανάσιος Καζαμπάκας γεννήθηκε στη Βέροια. Πατέρας του ήταν ο Μερκούριος Καζαμπάκας που έπαιξε σημαντικό ρόλο στη δημόσια ζωή της Βέροιας.
Από νεαρή ηλικία εγκαταστάθηκε στην Καρδίτσα. Φαίνεται ότι ασχολήθηκε με το εμπόριο γεωργικών προϊόντων και πολύ γρήγορα απόκτησε μεγάλη περιουσία. Ήταν αρκετά μορφωμένος.
Η δεύτερη πατρίδα του, η Καρδίτσα, τιμούσε ιδιαίτερα τον Αθανάσιο Καζαμπάκα και επί σειρά ετών τον αναδείκνυε Βουλευτή. Επί πρωθυπουργίας του Χαριλάου Τρικούπη, εχρημάτισε και αντιπρόεδρος της Βουλής.
Η αδελφή του, Μαριγώ, παντρεύτηκε τον Μανώλη Βικέλα (5) με τον οποίο απέκτησαν ένα γιο, τον Ιωάννη Βικέλα, ο οποίος παντρεύτηκε την Λοΐζα Τζιόνη.
Από τη σύγκριση των δύο δισέλιδων εγγράφων εξάγονται οι εξής πληροφορίες.
α) Τα δύο δισέλιδα λυτά έγγραφα συντάχθηκαν ως υπεύθυνα κατατοπιστικά σημειώματα για το κληροδότημα του Αθανασίου Καζαμπάκα για ενημέρωση των νέων επιτρόπων του ναού, βάσει άλλων εγγράφων και σημειωμάτων, από τον γραμματέα-λογιστή του Ναού, Αναστάσιο Καρατζόγλου.
β) Ο Αθανάσιος Καζαμπάκας συνέταξε, έγραψε και υπέγραψε την ιδιωτική του διαθήκη (6) στην Αθήνα (οδός Κλείσοβας 8, στο ενοικιαζόμενο ιδιοκτησίας Γ. Λαμπίρη) σπίτι του, στις 27-2-1891.
γ) Με τη διαθήκη του αποκαθιστά, μετά το θάνατό του, τέλειον και ανενόχλητον κληρονόμον του τον ανεψιό του Ιωάννη Βικέλα όλης της κινητής και ακινήτου περιουσίας του, όπου και αν ευρίσκεται αυτή, εκτός του κτήματός του , του χωρίου Ράκοβα που βρίσκεται στην επαρχία Καρδίτσης της Θεσσαλίας, Δήμου Σιλαίων.
δ) Το μισό της επικαρπίας του χωρίου Ράκοβα (φαίνεται ότι ήταν τσιφλίκι) δώρισε εφ’ όρου ζωής στον ανεψιό του, Ιωάννη Βικέλα, το άλλο μισό της επικαρπίας στη σύζυγο του ανεψιού του Λοΐζα Τζιόνη.
ε) Μετά το θάνατο (Ιωάννη και Λοΐζας) η επικαρπία του εν λόγω αγροκτήματος (του οποίου η έκταση δεν περιγράφεται στη διαθήκη) κατά το ήμισυ να διατίθεται, στον αιώνα των άπαντα, στην επαρχία Καρδίτσης και Αγράφων και το άλλο ήμισυ στην Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα της Βεροίας, όπου γεννήθηκε ο πατέρας του Μερκούριος.
στ) Τα μισθώματα από την ενοικίαση τυο αγροκτήματος θα κατατίθενται στο Ταμείο Καρδίτσης 50% επ’ ονόματι της Επαρχίας Καρδίτσης και Αγράφων και 50% επ’ ονόματι της Ελληνικής Κοινότητας Βεροίας. Η ανάληψη θα γίνεται από επισήμους προς τούτο πληρεξουσίους των δύο Κοινοτήτων.
ζ) Το ποσό των 50% που αναλογεί στην Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα της Βεροίας, θα διατίθεται (συνεργασία Δημογεροντίας και Επιτρόπων Ναού Αγίου Αντωνίου Βεροίας) το μισό για αποκατάσταση απόρων κορασίδων και το υπόλοιπο μισό για άπορους φοιτητές Βεροίας που θα σπούδαζαν στην Αθήνα.
η) Το πιθανότερο είναι ότι το δωριθέν αγρόκτημα απαλλοτριώθηκε για την αποκατάσταση ακτημόνων καλλιεργητών και η σχετική αποζημίωση κατατέθηκε σε ομολογίες στην Εθνική Τράπεζα επ’ ονόματι της Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητας Βεροίας.
Ο Αναστάσιος Καρατζόγλου με τις κατατοπιστικές αυτές πληροφορίες, που βασίζονται στη διαθήκη και άλλα έγγραφα, θέλησε να ενημερώσει τους νέους επιτρόπους της εκκλησίας του ναού Αγίου Αντωνίου Βεροίας για το αγρόκτημα που δώρισε ο Αθανάσιος Καζαμπάκας στην Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Βεροίας και συνάμα να ερευνηθεί η τύχη και τα έσοδα της επικαρπίας του.
Για το λόγο αυτό, πρότεινε ο Αναστάσιος Καρατζόγλου στους επιτρόπους:
α) Να ερωτηθεί η Εθνική Τράπεζα (Τμήμνα Χρεωγράφων 040/31) από πού προέρχεται η υπ’ αριθμ. Α-Ε 9199 κατάθεση (Λογαριασμός χρεωγράφων 485491 στο όνομα της Ανωτέρας Ενοριακής Αντιπροσωπείας Βεροίας, ήτοι:
1815 ομολογιών Α΄ Αναγκαστικού 6,5% 1922
1932 ομολογιών Β΄ Αναγκαστικού 6% 1926
146 ομολογιών δανείου ΕΚΤΕ 7% 1926
του κληροδοτήματος Αθανασίου Καζαμπάκα.
β) Ποιά είναι τα έσοδα της κατάθεσης αυτής (τόκοι καταθέσεων)
γ) Ποιά ποσά ανελήφθησαν, πότε και από ποιούς
δ) Ποιά είναι η αξία, σήμερα, των παραπάνω ομολογιών
ε) Πράγματι, απαλλοτριώθηκε το αγρόκτημα και μετατράπηκε σε ομολογίες;
Αντίγραφο του ενός δισέλιδου λυτού εγγράφου (με τις ερωτήσεις αυτές) μαζί με έγγραφο ειδοποίησης του Κεντρικού Καταστήματος Εθνικής Τραπέζης Αθηνών για είσπραξη ποσού 900 δραχμών παραδόθηκε από τον Ιωάννη Αλεξιάδη στο διευθυντή της Εθνικής Τραπέζης (Υποκατάστημα Βεροίας) που ανέλαβε τη διερεύνηση του ζητήματος με αλληλογραφία προς το Κεντρικό Κατάστημα Εθνικής Τραπέζης Αθηνών.
Δεν βρήκα άλλες πληροφορίες για το θέμα αυτό. Θα ερευνήσω την τύχη της δωρεάς του αγροκτήματος του Αθανασίου Καζαμπάκα. Κάτι δεν πήγε καλά στην υπόθεση αυτή.
ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ
1. Αναστασίου Εμμ. Χριστοδούλου, Ιστορία της Βεροίας, Βέροια 1960, Νικ. Αδαλόγλου, Ξενάγηση στα Μοναστήρια της Βεροίας, Ευεργέτες και Δωρητές, Φιλανθρωπικά Ιδρύματα της Βεροίας, Το Χρονικό των Ολυμπίων, Θεσσαλονίκη 1988, Γ.Χ. Χιονίδη. Τα σχολεία της Βεροίας κατά τα έτη 1849-1912, βάσει ανεκδότων εγγράφων, Ανάτυπο εκ του ΙΑ΄ τόμου των «Μακεδονικών», Θεσσαλονίκη 1971, Παύλου Πυρινού. Η Συμβολή της Μητροπόλεως Βεροίας στην Παιδεία κατά τον 19ο αιώνα, Θεσσαλονίκη 1983 και Λώλη Σμυρλή, Μακεδονικά Χρονικά, Δημ. Ρακτιβάν, Βέροια 1938.
2. Παύλου Δ. Πυρινού, Βεροιώτικα Σημειώματα, Βέροια 2009, σ. 171-188.
3. Από την έρευνα αυτή, προέκυψε η εργασία Παύλου Πυρινού, οι Ευεργέτες της Βεροίας, Ανάτυπο από τον Τόμο «Προσωπογραφικά και Ιστορικά», Πρακτικά Επιστημονικών Συνεδρίων και Ημερίδων (Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας), Βέροια 2009, σ. 17-26.
4. Φωτοαντίγραφα των λυτών αυτών εγγράφων έχω στο αρχείο μου.
5. Βλέπε: Διεθνές Συνέδριο για τον Δ. Βικέλα (Βέροια 17-18/5/2002). Η εισήγηση-ανακοίνωση του Γεωργίου Χ. Χιονίδη. Η ΑΡΧΟΝΤΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ ΤΟΥ ΜΠΕΚΕΛΛΑ-ΒΙΚΕΛΑ.
6. Η εν λόγω διαθήκη του είναι καταχωρημένη στον υπ’ αριθμ. 1 κώδικα Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας και Ναούσης και στη σελ. 32 του έτους 1891 επί Μητροπολίτου Κοσμά Ευμορφόπουλου. Σήμερα, ο κώδικας αυτός, με άλλους 3, ευρίσκεται στα Γενικά Αρχεία τυο Κράτους (ΓΑΚ Βεροίας).
Το περιεχόμενό τους αφορά διαθήκες, προικοσύμφωνα, αγοραπωλησίες κ.ά.
