(Εργασία του Τάσου Καραμπατζού, που δημοσιεύθηκε στο τελευταίο τεύχος της ΄Νιάουστας΄)
Μια ζεστή κουβέντα με καλή παρέα, αποτελούμενη από ευαίσθητους και αεικίνητους Ναουσαίους και με την ανησυχία για το «αύριο» του τόπου, στάθηκε η αφορμή να γράψω αυτό το κείμενο για το βουνό μας, το «Βέρμιο» που είναι άρρηκτα δεμένο με την ιστορία, την πορεία, αλλά και το μέλλον της Νάουσας.
Είναι όντως πολύ προνομιακή, η γεωγραφική θέση της Νάουσας περιαστικά της Θεσ/νίκης κοντά στον Θερμαϊκό, χτισμένη μέσα στην αγκαλιά του Βερμίου όπου ο Ηρόδοτος τοποθετεί τους περίφημους «Κήπους του Μίδα». Στην καρδιά του βουνού, η Αράπιτσα, η μάνα της Νάουσας που σ’αυτήν οφείλει τόσο την ίδρυση και ύπαρξή της, όσο και την ανάπτυξή της (υδροδότηση, άρδευση, κίνηση εργοστασίων, νερόμυλων κλπ). Δεν είναι τυχαίο λοιπόν, ότι σ’αυτά τα μέρη, την εύφορη γη με την μοναδική βλάστηση και τα πεντακάθαρα νερά της, διάλεξε ο βασιλιάς Φίλιππος να κάνει Σχολή για να διδαχθεί ο γιος του ο Μεγαλέξανδρος από τον Πανεπιστήμονα Φιλόσοφο Αριστοτέλη. Όλα αυτά βέβαια είναι γνωστά και προσδίδουν σημαντικές ιδιαιτερότητες στην ταυτότητα της Νάουσας. Σ’αυτό που ήθελα εγώ να συμβάλλω με το παρόν κείμενο, είναι η κατάθεση της δικής μου γνώσης και εμπειρίας σε ό,τι αφορά την τελική διαμόρφωση της ιδιοκτησίας του Δήμου στο Βέρμιο και η οποία αγγίζει τις 72.000 στρέμματα και τον καθιστά τον μεγαλύτερο δασοκτήμονα Δήμο στην Ελλάδα, αλλά και με βάση αυτό το «υπόβαθρο», να συνδράμω στη διατύπωση ορισμένων σκέψεων για τις προοπτικές ανάπτυξης του τόπου μας.
Η μεγάλη δασική ιδιοκτησία του Δήμου Νάουσας
Η συζήτηση της συντροφιάς, είχε επίκεντρο την ανάδειξη του παλιού εργοστασίου ξυλείας στο «Γκουρνόσοβο». Έτσι, κατανείμαμε τη δουλειά μεταξύ μας και με βάση τα ακούσματα που είχα από τον μακαρίτη πατέρα μου, την αγάπη που μου μετέδωσε για το βουνό μας και τη μετέπειτα ενεργό ενασχόλησή μου με τα θέματα αυτά ως Δήμαρχος, ανέλαβα να ασχοληθώ με την ιδιοκτησία του Δήμου στο Βέρμιο, πράγμα που θεωρώ πολύτιμο ιστορικό ντοκουμέντο και αξίζει να είναι καταγεγραμμένο στο εξαιρετικό περιοδικό, τη «Νιάουστα».
Από τα στοιχεία που συγκέντρωσα λοιπόν, προκύπτει ότι το Δημοτικό μας Δάσος αποτελείται από τέσσερα (4) συνεχόμενα τμήματα, κάθε ένα από τα οποία περιήλθε στην κυριότητα του Δήμου κατά διαφορετικό τρόπο και χρόνο. Το ιστορικό του καθενός:
Α. Δάσος Προφήτη Ηλία. Έχει έκταση 3.146,50 στρέμματα, περιήλθε αρχικά στο Δημόσιο και αφού χαρακτηρίσθηκε ως «προστατευτικό δάσος του τοπίου και των πηγών Αγίου Νικολάου», παραχωρήθηκε κατά δικαίωμα νομής στον Δήμο Νάουσας, με βάση τις διατάξεις του άρθρου 12 του Ν.Δ. 29-7-1927 και με τις σχετικές 144166/28-2-1929 και 9373/6-2-1930 διαταγές του Υπ.Γεωργίας. Σ’ αυτό το τμήμα, το Δημόσιο διατηρεί την ψιλή κυριότητα.
Β. Δάσος Αγίου Νικολάου. Έχει έκταση 13.494,41 στρέμματα και είναι γνωστό ως «παλιό δημοτικό δάσος». Επί Τουρκοκρατίας αποτελούσε μέρος του μεγάλου συγκροτήματος δασών και βοσκοτόπων με την ονομασία «Μεράς Σελίου», ο οποίος με την απελευθέρωση της Μακεδονίας βρέθηκε υπό την κυριότητα τούρκων Μπέηδων. Από αυτούς αγόρασε το Ελληνικό Δημόσιο και το … δώρισε στον τότε βασιλιά Κωνσταντίνο Β’. Μετά τον θάνατο του βασιλιά Κωνσταντίνου, το δάσος περιήλθε στους κληρονόμους του, δηλ. στη βασιλομήτορα Σοφία κατά 2/8 και στους: βασιλιά Γεώργιο Β’, διάδοχο Παύλο, πριγκίπισσα Ελένη, Ειρήνη, Αικατερίνη και Αλεξάνδρα θυγατέρα Αλεξάνδρου κατά 1/8 εξ αδιαιρέτου στον καθένα. Το 1925, με την απομάκρυνση της βασιλικής οικογένειας και βάσει του από 8/4/1925 ψηφίσματος της Δ’ Συντακτικής Συνέλευσης στην Αθήνα, ό,τι απέμεινε από το Δασόκτημα μετά την πώληση του «Μικρού Μερά» και της δασοβοσκής «Άνω Βερμίου», κηρύχθηκε απαλλοτριωτέο. Με την υπ’αριθ. 36732/1925 απόφαση του Υπ. Γεωργίας, η απαλλοτρίωση περιορίσθηκε μόνο σε μέρος του κτήματος, ακριβώς το σημερινό Δημοτικό Δάσος του Αγίου Νικολάου, το οποίο με την 128782/1925 απόφαση Υπ.Γεωργίας (ΦΕΚ Β’105/13-11-1925) αγοράσθηκε από τον Δήμο Νάουσας με τίμημα 800.000 δρχ. Σ’ αυτή την έκταση, συγκαταλέγεται και το Εκτροφείο θηραμάτων που διαχειρίζεται το Δασαρχείο και κάποια στιγμή θα πρέπει να περιέλθει και πάλι στο Δήμο.
Γ. Δάσος Σκοτίνας. Η συνολική του έκταση είναι 7.882,3 στρέμματα. Το δάσος αυτό ανήκε στους τούρκους Μπέηδες και μετά σε κάποια Λεϊλά Χανούμ. Με την απελευθέρωση της Μακεδονίας, βρέθηκε υπό την κυριότητα των θυγατέρων της Λιμπακέ και Χατιτζέ Χανούμ. Το δασόκτημα αυτό, περιήλθε στην ανταλλάξιμη περιουσία με την από 30-11-1923 σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και με την από 31-6-1924 απόφαση της μικτής Ελληνοτουρκικής Επιτροπής του Ν. 4793. Στη συνέχεια, με τα από 29-12-1925 και 17-7-1930 πρωτόκολλα, παραδόθηκε στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος ως διαχειρίστρια του Ελληνικού Δημοσίου. Σαν ανταλλάξιμο, το δασόκτημα «Σκοτίνας» αγοράσθηκε από τον Δήμο Νάουσας με τίμημα 2.418.420 δρχ. που καταβλήθηκε σε 20 ετήσιες τοκοχρεωλυτικές δόσεις, σύμφωνα με το υπ’αριθ. 21812/8-9-1937 συμβόλαιο του άλλοτε συμβ/φου Βέροιας Γ. Μανωλίδη, που μεταγράφηκε στις 29-9-1937 στα βιβλία μεταγραφών του Υποθ/κείου Νάουσας στον τόμο 14 και με αριθμό 283. Εδώ, θα πρέπει να αναφερθεί και η τεράστια συμβολή του τότε Δημάρχου Νάουσας Φιλώτα Κόκκινου για αγορά από τον Δήμο, τόσο για την εξεύρεση του χρηματικού ποσού, όσο και τον ανταγωνισμό για την αγορά, που υπήρχε με τον όμορο συνεταιρισμό Σελίου.
Δ. Δάσος «Κανέλλη» (ή Τρόμπακα). Η συνολική του έκταση είναι 47.250 στρέμματα. Πρόκειται για το μεγαλύτερο τμήμα του δημοτικού δάσους. Επί Τουρκοκρατίας ήταν μέρος του «τσιφλικιού» του Τούρκου Ραϊσάρ Μωϋσή υιού του Χασήπ Πασά. Από αυτόν το αγόρασε το έτος 1882 ο Έλληνας Αντώνιος Θ.Κανέλλης καταγόμενος από την Κωνσταντινούπολη, από τον οποίο και πήρε το όνομά του. Αργότερα, περιήλθε ως κληρονομιά στον υιό του Θεόδωρο Κανέλλη, με τον θάνατο του οποίου η κυριότητα περιήλθε στη σύζυγό του Βιολέτα, Αγγλικής καταγωγής και κατόπιν σύζυγο του Άγγλου υπηκόου L.S.Kingston.Το όλο Δάσος Κανέλλη, διαχωρίστηκε σε διάφορα τμήματα που με αποφάσεις του Υπ.Γεωργίας δόθηκαν για την αποκατάσταση ακτημόνων της Μεταμόρφωσης, Αγίου Παύλου, Ροδοχωρίου κλπ. και απέμεινε έκταση 46.687 στρ. από τα οποία το έτος 1958, με πρωτοβουλία του αείμνηστου Δημάρχου Νάουσας Αλέκου Χωνού (σε πρώτη φάση) και με βάση το υπ’αριθ. 8.108/22-12-1958 συμβόλαιο του τότε συμβ/φου Νάουσας Νικ. Πεχλιβάνου (μεταγράφηκε στο Υποθ/κείο στον τόμο Η και αριθμό 43), ο Δήμος Νάουσας αγόρασε έκταση 46.250 στρ. όπως αυτή περιγράφεται με λεπτομέρεια και κατά ακριβή σύνορα (ράχες, ρέματα, κορυφογραμμές κλπ) στο ανωτέρω συμβόλαιο.
Τα ιδιαίτερα στοιχεία του συμβολαίου αγοράς
Αξίζει νομίζω να αναφέρω ορισμένα χρήσιμα στοιχεία του ανωτέρω συμβολαίου αγοράς του δασοκτήματος «Κανέλλη», που συνέταξε ο τότε συμβ/φος Νικόλαος Γ.Πεχλιβάνος, με παρουσία τότε και δύο μαρτύρων του Γρηγορίου Κολτσάκη του Πτολεμαίου, εμπόρου και Δημητρίου Χατζηδημητρίου του Ιωάννη, ιατρού. Ως πωλητής, εμφανίσθηκε ο Χρήστος Χρηστίδης του Αναστασίου, πληρεξούσιος και εντολοδόχος της Βιολέτας–Μαρίας-Ιωάννας συζ. Λέσλι Σάμουελ Κίνγκστον (Lesly Samuel Kingston) θυγατρός Αλφρέδου Πόττερ, κατοίκου Λονδίνου. Αυτή ήταν εκ διαθήκης κληρονόμος του πρώην συζύγου της Θεοδώρου Αντωνίου Κανέλλη, ο οποίος πέθανε το έτος 1922 στο Πόρτλαντ-Καρ Λονδίνου Αγγλίας και συγκεκριμένα κατά ποσοστό 4/5 εξ αδιαιρέτου (το άλλο 1/5 ανήκε στο Ελληνικό Δημόσιο) του ιδιωτικού δάσους γνωστού με το όνομα «Δάσος Κανέλλη», αρχικής έκτασης 90.000 στρεμμάτων. Ο Θ.Κανέλλης άφησε την από 12-5-1922 διαθήκη του, η οποία επικυρώθηκε στο κεντρικό πρωτόκολλο επικυρώσεως διαθηκών του ανωτάτου Δικαστηρίου της Αυτού Μεγαλειότητος του Βασιλείου της Αγγλίας την 20-7-1922.
Στο όνομα της Βιολέτας και σύμφωνα με την 62/1925 απόφαση του Διοικητικού Δικαστηρίου Υπ.Γεωργίας, το εν λόγω δάσος αναγνωρίσθηκε ως «Ιδιωτικό», κατά δε το έτος 1927 τμήματά του απαλλοτριώθηκαν προς αποκατάσταση προσφύγων και στη συνέχεια αγοράσθηκαν από το Ελληνικό Δημόσιο, άλλα δε τμήματα πουλήθηκαν προπολεμικώς από την ιδιοκτήτρια στις Κοινότητες Πλατάνης και Μεγάλου Ρέματος και άλλα απαλλοτριώθηκαν με την 42/1956 απόφαση της Επιτροπής Απαλλοτριώσεων προς αποκατάσταση ακτημόνων καλλιεργητών και μικρών κτηνοτρόφων Νάουσας. Έτσι, απέμεινε τμήμα δάσους εξαιρεθέν της απαλλοτρίωσης, από 46.600 στρ. του οποίου ο Θεόδωρος Αντ. Κανέλλης ήταν κάτοχος και νομέας με βάση τους υπ’αριθ. 13/1880, 32,33,34,35,62 του 1881, 63,64 του 1883 και 68 έως 124 του 1881 τίτλους του Οθωμανικού Κτηματολογίου Έδεσσας. Επομένως, από την έκταση αυτή των 46.600 τμ. ή όσης και αν είναι (όπως αναφέρει το συμβόλαιο αγοράς), εμφανιζόμενης στο από Δεκέμβριο 1955 συνημμένο σχεδιάγραμμα του μηχανικού δασολόγου Αθανασίου Πανδέκτη, πωλήθηκαν στον Δήμο Νάουσας τα 46.250 στρέμματα, δηλ. αφέθηκε έξω έκταση 350 στρεμμάτων (ή 1.000 στρ.) η οποία βρίσκεται στην περιοχή «Ιταλικά», (όπου και η παλιά ερειπωμένη διώροφη αγροικία που κατοικούσε η οικογένεια «Κανέλλη», ονομαζόμενη και «Άσπρο Σπίτι» ή «Εργοστάσιο», το δε κέλυφός της σώζεται και σήμερα ), βρισκόμενη επί του ρέματος «Γκιόργκεβα –Ρέκα», άλλως «Πριόνι» και την οποία αυτή έκταση παρακράτησε η πωλήτρια Βιολέτα Κανέλλη, η οποία με το 10615/20-2-1960 συμβόλαιο του Ν.Πεχλιβάνου, το πούλησε στον Χρήστο Αναστ. Χρηστίδη.
Το συμφωνηθέν τίμημα το οποίο και αναφέρεται στο επίσημο με αριθμό 8.108/1958 συμβόλαιο, ήταν 3.607.500 δρχ. δηλ. αγοράστηκε με 70 δρχ. περίπου το στρέμμα. Από το ποσό αυτό, τμήμα από 1.200.000 δρχ. ήτοι 40.000 δολάρια (προς 30 δραχμές το δολάριο) κατεβλήθη από τους δωρητές και μεγάλους ευεργέτες του Δήμου Νάουσας Γρηγόριο Δημητρίου Τρόμπακα και τη σύζυγό του Δήμητρα Γρηγορίου Τρόμπακα, κατοίκων Σαν Ντιέγκο Καλιφόρνιας Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, απ’ ευθείας στην πωλήτρια. Για τη μεγάλη αυτή δωρεά, ο Δήμος με απόφασή του -και πολύ ορθά- ονόμασε την πλατεία μπροστά στο Διοικητήριο (άλλοτε «Καμένα»), πλατεία «Τρόμπακα». Άλλο ποσό από 912.500 δρχ. που αντιστοιχούσε σε 10.798,80 λίρες Αγγλίας (προς 84,50 εκάστη), κατέβαλε απ’ευθείας ο Δήμος Νάουσας στην πωλήτρια στο Λονδίνο, το δε υπόλοιπο από 1.495.000 δρχ. συμφωνήθηκε να καταβληθεί άτοκα σε οκτώ εξαμηνιαίες δόσεις από 31-3-1959 μέχρι 31-12-1962. Στο συμβόλαιο καταγράφονταν επίσης, ότι και το προσωπικό του πωλούμενου δάσους αποτελούμενο από τον δασοφύλακα Αβραάμ Σουμελίδη και τον επιστάτη Μάρκο Οσλιανίτη, θα συνέχιζε να παρέχει τις υπηρεσίες του στον Δήμο Νάουσας ως νέο εργοδότη.
Πρόκειται επομένως για μια πολύ σημαντική αγορά των 46.250 στρ. για το Δήμο μας και αξίζουν πολλά «μπράβο» στον τότε Δήμαρχο Αλέξανδρο Χωνό, αλλά και στους τότε μεγάλους ευεργέτες της Νάουσας Γρηγόριο και Δήμητρα Τρόμπακα. Αξίζει να σημειώσω ότι στην υπ’αριθ. 128/7-10-1958 απόφαση του Δημ. Συμβουλίου με την οποία εξουσιοδοτήθηκε ο Δήμαρχος για την αγορά, ο Αλ.Χωνός είχε εισηγηθεί τότε τα εξής: «…πρότεινε στο Συμβούλιον όπως λάβει απόφασιν περί εξαγοράς του δασοκτήματος τούτου και ……μη μας διαφύγει η ευκαιρία αυτή, διότι….. η αγοραπωλησία αυτή είναι λίαν επωφελής εις τον Δήμον και θα τον καταστήσει τούτον οικονομικώς αυτάρκην». Αργότερα ο Δήμος μας επί Δημάρχου Δ.Βλάχου και σε δεύτερη φάση, με το υπ’αριθ. 23.383/29-4-1987 συμβόλαιο του Ιω. Τζαμπάζη (που μεταγράφηκε στον τόμο ΜΖ-583), αγόρασε από τον Χρ. Χρηστίδη τα 4/5 σε ακόμη 1.000 στρ. στην περιοχή «Ιταλικά» (είναι τα προαναφερθέντα 350 στρ. που είχαν παρακρατηθεί με την πώληση του 1958, που μετά από λεπτομερή εμβαδομέτρηση αποδείχθηκαν τελικά 1.000 στρ), οπότε το σύνολο του δάσους «Κανέλλη» αποτελείται από 47.250 στρ. Απέμειναν δε, γύρω στα 17 στρέμματα όπου μέσα σ’αυτά βρίσκεται οπωρώνας, το γνωστό «Άσπρο Σπίτι» και τα άλλα ερειπωμένα κτίρια τα οποία ανήκουν στον Χρ. Χρηστίδη που και αυτός τα είχε αγοράσει από την Βιολέτα Κίνγκστον με το συμβόλαιο 10615/1960 του Ν.Πεχλιβάνου. Επομένως, ο Δήμος Νάουσας έχει στην ιδιοκτησία του τα 4 ανωτέρω δασικά τμήματα, συνολικής έκτασης: 71.773,21 στρέμματα.
Ο επιτυχής αγώνας μας για την κατάργηση του 1/5 του Δημοσίου
Έχει σημασία να αναφερθεί, ότι στο παραπάνω συμβόλαιο αγοράς του 1958, ο ίδιος ο Δήμος μας αποδέχονταν το ποσοστό από 1/5 εξ αδιαιρέτου που είχε το Ελληνικό Δημόσιο στο δάσος «Κανέλλη» (κατά το άρθρο 33 εδαφ. 9 του Αν.Νόμου 842/1941).Η δέσμευση αυτή σήμαινε ότι από τα δικαιώματα που είχε ο Δήμος (κυρίως από την ξύλευση και τις βοσκές) κατά το 1/5 ανήκε στο Δημόσιο. Από τότε λοιπόν έγιναν πολλές προσπάθειες για να φύγει αυτή η δέσμευση. Ενδεικτικά κράτησα στο αρχείο μου την υπ’αριθ. 46/11-3-1970 απόφαση του Δ. Σ. Νάουσας, με το οποίο εξουσιοδοτούνταν ο τότε Δήμαρχος Χαρ. Χρυσοχόου να προβεί στις σχετικές ενέργειες προς το Υ.Γεωργίας «ίνα καθορισθεί το τίμημα του 1/5 του μεριδίου του Δημοσίου επί του Δάσους Τρόμπακα….». Ακολούθησαν αργότερα και άλλες προσπάθειες από τον τότε Δήμαρχο Δημήτρη Βλάχο (η 1246/10-5-2000 επιστολή του), στην οποία η Περιφ. Κ.Μακεδονίας, πρότεινε τρείς λύσεις: α) παραχώρηση μόνον της χρήσης, β) παραχώρηση της κυριότητας του 1/5 με τίμημα και γ) την αυτούσια διανομή, με αποχωρισμό του 1/5 του Δημοσίου. Ούτε και αυτό ολοκληρώθηκε.
Το 2003 που ανέλαβα τη διοίκηση του Δήμου, μια από τις πρώτες φροντίδες μου ήταν να τελειώσουμε και μ’αυτό το θέμα. Πράγματι, ο αγώνας ήταν επίμονος και συνεχής, ξεκινώντας από την υποβολή αίτησής μας (αριθ. 4.200/9-7-2003) προς τον Υπουργό Γεωργίας για την «Δωρεάν Παραχώρηση» στον Δήμο Νάουσας του 1/5 του Δημοσίου. Τονίζω, ότι μεγάλη βοήθεια και συμπαραστάτη στην προσπάθειά μου αυτή, είχα τον συμπολίτη μας Αλέκο Τορορή, διευθυντικό στέλεχος του Υπουργείου Γεωργίας, όπου συντάξαμε από κοινού τη σχετική διάταξη και την προωθήσαμε προς ψήφιση. Έτσι, με το νόμο 3.208/2003 (ΦΕΚ Α’303/24-12-2003) παραμονή Χριστουγέννων, μας ήρθε ένα απίθανο «χριστουγεννιάτικο δώρο» στον Δήμο, δηλ. αντικαταστάθηκε το άρθρο 34 του Ν.Δ. 86/1969 που δημιουργούσε το πρόβλημα, απαλείφθηκε το ποσοστό του 1/5 που είχε το Ελληνικό Δημόσιο στο δάσος «Κανέλλη» (έγγραφο 1070/21-4-2004 της Δ/νσης Δασών της Περιφέρειας Κ.Μακεδονίας περί αυτοδίκαιης μεταβίβασης του 1/5) και έτσι ο Δήμος μας –μαζί και με τα άλλα τρία δασικά τμήματά του- έγινε ο μεγαλύτερος δασοκτήτης στην Ελλάδα. Με λίγα λόγια, όλη η ανατολική πλευρά του βουνού όπως το βλέπουμε από τη Νάουσα, δηλ. από το Σέλι (Τζιάνα) μέχρι και πέρα από την Κουτσούφλιανη (προς Άνω Γραμματικό), είναι Δημοτική μας περιουσία!!!. Η απόλυτη αυτή ιδιοκτησία μας, πιστεύω ότι αποτελεί το ισχυρότατο θεμέλιο για την περαιτέρω ανάπτυξη και αξιοποίηση του βουνού με επίκεντρο το δίπολο και τη διασύνδεση «Άγιος Νικόλας» - «Χιονοδρομικό Κέντρο - Πηγάδια», τον άξονα Αρκοχώρι –Μπέϊκου –Γραμμένη - Σέλι, και την ανάδειξη όλων των παλιών ορεινών οικισμών (Άνω Σέλι, Άγιος Παύλος, Μεταμόρφωση, Περισιόρι κλπ), όλων των βασικών μονοπατιών του βουνού (Ε-4, Πριόνια –Σέτα, Αγιο Πνεύμα -Καρατάσι κλπ), των όμορφων εξωκκλησιών, του Εκτροφείου θηραμάτων, των διαφόρων ιστορικών τοποθεσιών όπου διαδραματίσθηκαν σημαντικά γεγονότα κατά τη Γερμανική κατοχή και τον εμφύλιο, καθώς και πολλών άλλων περιοχών.
Το εργοστάσιο (πριστήριο) στο «Γκουρνόσοβο» και οι γραμμές του «ντεκοβίλ»
Έλεγα λοιπόν στην αρχή, ότι μαζευτήκαμε μια ωραία συντροφιά προκειμένου να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε για την ανάδειξη του παλιού εργοστασίου –πριστηρίου στη θέση «Γκουρνόσοβο» (Γκουρνόσοβο ή Γουρουνόσοβο, είναι ονοματοθεσία που κατά μία εκδοχή σημαίνει «τόπος όπου ενδημούν αγριογούρουνα», στο δε τοπογραφικό σχέδιο που συνοδεύει το συμβόλαιο αγοράς, αναφέρεται ως «Κορνόσοβον») και βρίσκεται στο 10 χιλ. του δρόμου Νάουσα –Τρία Πηγάδια, σε υψόμετρο 1.050 μέτρα. Οι πολύ παλιοί στην ηλικία, θυμούνται ότι το εργοστάσιο αυτό –πρωτοποριακό για την εποχή του- λειτούργησε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα από την εγγλέζικη εταιρία «Millars Timber & trading company Limited». Αυτή εκμεταλλεύθηκε την πλούσια ξυλεία του βουνού (κυρίως το δάσος οξιάς), με τα ακατέργαστα δασικά προϊόντα αρχικά να συγκεντρώνονται με τα βαγονάκια και την ατμομηχανή (τύπου ντεκοβίλ) που τα έσερνε, στο κεντρικό «εργοστάσιο» στο Γκουρνόσοβο όπου και τεμαχίζονταν σε μικρότερα (τραβέρσες, πέλες κλπ) από τα νεροπρίονα που ήταν εκεί εγκατεστημένα. Το νερό το έφερναν με αυλάκι από το ποτάμι που κατεβαίνει από την πηγή των Τριών Πηγαδιών και κάτω από τη θέση «Γεφυρούδια», του οποίου σημάδια υπάρχουν μέχρι σήμερα. Μετά την κατεργασία της ξυλείας, μεταφέρονταν με εναέριο τελεφερίκ (με συρματόσχοινο) από το πριστήριο μέχρι το «Γκολισιάνι» (Λευκάδια) και από εκεί με τα μεγάλα πλέον τραίνα, κατευθύνονταν και εξάγονταν σε ξένες χώρες (Αραβία κλπ), για να αποτελέσουν την ξύλινη υπόβαση των εκεί σιδηροδρομικών γραμμών που κατασκευάζονταν. Ορισμένες βάσεις των πυλώνων που στήριζαν τον εναέριο, σώζονται και σήμερα σε διάφορα σημεία (στο «Περισιόρι», στη «Βίγλα», κάτω από τη μονή Προδρόμου κλπ). Θυμάμαι επίσης τον παππού μου τον Δημητρό Καραμπατζό (γεννημένος το 1887), που είχε κρατήσει και μια «κουλούρα» συρματόσχοινο από τον «εναέριο» και ο οποίος μου έλεγε χαρακτηριστικά ότι το Δάσος Κανέλλη είχε να υλοτομηθεί από «κτίσεως κόσμου», θέλοντας να πει ότι τέτοια εντατική υλοτόμηση μέσα στην καρδιά του βουνού όπου είχαν διανοιχτεί οι υπάρχουσες ακόμη και σήμερα «γραμμές» για το τραινάκι μεταφοράς ξυλείας, δεν είχε ξαναγίνει στο παρελθόν. Άρα, η μισθώτρια εγγλέζικη εταιρία και για όσα χρόνια το εκμεταλλεύθηκε, πρέπει να έβγαλε εκατομμύρια τόνους ξύλο (κυρίως οξιάς) και φυσικά πάρα πολλά …….κέρδη.
Τα αρχεία Τάκη Μπάϊτση και η επιστολή Κώστα Πουρέγκα
Για το πριστήριο στο «Γκουρνόσοβο» όμως, αντί άλλων θα ήθελα να παραπέμψω και στο πολύ σημαντικό βιβλίο του συμπολίτη μας Τάκη Μπάϊτση «Οι Βιομηχανίες του χθες» όπου έχει αρκετές φωτογραφίες και άλλα ντοκουμέντα της εποχής. Ήθελα επίσης να παραθέσω απ’ το αρχείο μου σχετική επιστολή που έστειλε στην «Φωνή Ναούσης» (στις 27-7-1991) ο αδελφός της γιαγιάς μου Κώστας Πουρέγκας (γενν. το 1914), που ήταν κτηνοτρόφος στο Βέρμιο όλη του τη ζωή και μας έπαιρνε μικρά παιδιά μαζί στα πρόβατα και ο οποίος θυμόταν πολλά πράγματα από τον πατέρα του που δούλεψε στο πριστήριο και έγραφε τα εξής: «Η Εγγλέζικη Εταιρία είχε μισθώσει το δάσος Κανέλλη για 20 χρόνια, από το 1904 μέχρι το 1924 και προσέλαβε ως διευθυντή τον Πασχάλη Ιωάννου και γραμματέα τον Στάθη Γούλα. Η πρώτη δουλειά τους ήταν να δημιουργήσουν ένα τουβλοποιείο και κεραμοποιείο για να κτίσουν μονόροφα χαμηλά σπιτάκια για το προσωπικό (εργάτες, υλοτόμους, μεταφορείς κλπ.) που ήταν γύρω στις 5.000 άτομα! Παράλληλα οι εγγλέζοι μηχανικοί άρχισαν να κατασκευάζουν τις γραμμές του ντεκοβίλ που έζωνε όλο το δάσος (Γουρνόσοβο, Μεταμόρφωση, Γαλαρία, Πηγή Πέτσου, Μπάμπες, Γεφυρούδια, Ντορντόπολη) [-εγώ θα προσθέσω και τις γνωστές θέσεις «ψαλίδια», «Τρισάκουλη», «Λαγατάρι», «Τσάι–Βράχοι Κοράκων», «Καψούρα», «πηγή Τσουτσιουλίγκα» κλπ}-. Από το Γουρνόσοβο ξεκινούσε το εναέριο τραινάκι που κατηφόριζε προς Περισιόρι, Κούλα, Πλάκες, Βίγκλα κλπ. για να καταλήξει στο χωριό Λευκάδια. Κοντά στους εγγλέζους μηχανικούς, δούλεψαν ως βοηθοί και έμαθαν καλά τη δουλειά τους οι Ναουσαίοι Αφοί Τασιούκα, ο Κων. Βαρβαρέσος και ο Θεμιστοκλής Θανασούλης. Την καλή την ξυλεία από την οποία έβγαιναν σανίδια, πέλλες, πατόξυλα, ντερέκια κλπ. τη δούλευαν ειδικοί τεχνίτες μεταξύ των οποίων ήταν ο Γρηγ. Τορορής με τα δυό παιδιά του, ο Πέτρος Φειδάντσης με τα τρία παιδιά του, οι αδελφοί Κατσιούρα, οι Καραγιώργος, Πουρέγκας, Ν. Τσιόγκας, Αφοί Τσιλιάλη, Γάκης κλπ. Τα βλάχικα καραβάνια με μουλάρια και άλογα, κουβαλούσαν την ξυλεία και τα κάρβουνα μέχρι το Σ.Σ.Νάουσας. Τα μεγάλα κούτσουρα από τη θέση «Ασβεσταριές» τα φόρτωναν τα κάρα του Μπακαλιού και του Σιούλα. Παρά την εντατική εκμετάλλευση στα 20 χρόνια, το δάσος δεν τελείωσε, αλλά τελείωσε η συμφωνία και αποχώρησαν οι Εγγλέζοι και το ¼ του δάσους έμεινε στον Κανέλλη». Ο τότε Δ/ντής της «Φωνής» αείμνηστος Πέτρος Δεινόπουλος, συμπλήρωνε κάτω από την επιστολή του Κ.Πουρέγκα: «Σ’αυτά που διηγείται ο κ. Πουρέγκας, πρέπει να προσθέσουμε ότι οι Εγγλέζοι πριν φύγουν, επεδίωξαν να παραχωρήσουν το δίκτυο του «ντεκοβίλ» και του εναέριου τραίνου, αντί μικρού τιμήματος, αλλά δε βρήκαν ανταπόκριση. Έτσι, τα ξήλωσαν όλα και πήραν μαζί τους όσα μηχανήματα άξιζαν. Σήμερα μόνο η Γαλαρία και τα σημεία απ’ όπου περνούσε το τραινάκι, θυμίζουν τα «περασμένα μεγαλεία».
«Περασμένα μεγαλεία». Πώς τα αναδεικνύουμε
Δυστυχώς, τη δεκαετία του 1920 χάθηκε η ευκαιρία να πάρει ο Δήμος όλη την εναπομείνασα κατασκευή (γραμμές τραίνου, βαγονέτα, μηχανές, εργαλεία, ξυλοκατασκευές, νεροπριόνια, μηχανήματα κλπ). Για όσους έχουν περπατήσει τις γραμμές του ντεκοβίλ που έσερνε τα βαγονάκια με τους κορμούς των δέντρων από τις πιο απόμακρες περιοχές όπου έφτανε η «γραμμή», δηλ. από την «Καψούρα» μέχρι το δάσος «Τοβαρίτσι» (όρια Ν. Πέλλας προς βορρά), αλλά και από τις άλλες διανοιγμένες «γραμμές» μέχρι «Ντορντόπολη» και «Τρία Πηγάδια», άθελά τους φαντάζονται τους ήχους μηχανών και δασεργατών που διέκοπταν την απέραντη σιωπή του Δάσους. Όλες αυτές οι στιβαρές και μοναδικές κατασκευές, που αρκετές σώζονται εδώ και 100 χρόνια (όπως π.χ. και το πέτρινο τοιχίο σε απότομη στροφή της διαδρομής κάτω από τα «Τρία Πηγάδια»), είναι οι «ζωντανοί μάρτυρες» μιας άλλης εποχής, παράλληλης -ίσως και «πρόδρομης»- των εργοστασίων κλωστουφαντουργίας και των νερόμυλων, που τόσα πολλά πρόσφεραν στη Νάουσα και στους Ναουσαίους. Για όσους λοιπόν διάβηκαν τα αριστουργηματικά φτιαγμένα τοξωτά πέτρινα γεφυρούδια, γι’ αυτούς που διέσχισαν τα «Ψαλίδια» ή τη «Γαλαρία» μέχρι τον μεγάλο καταρράκτη στο «Αγίασμα» όπου και το εκκλησάκι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, γνωρίζουν «από πρώτο χέρι» ότι πρόκειται για μια διαδρομή απίστευτης ομορφιάς και κάλους. Λέγεται δε και ένα ακόμη ιστορικό, ότι εκεί μέσα βαθιά στο φαράγγι του μεγάλου καταρράκτη, είχαν καλά «κρυμμένα» οι αντάρτες τα ραφεία τους…. Το 2004, κάναμε μια προσπάθεια ως Δημοτική Αρχή για τοποθέτηση στρατιωτικής γέφυρας στη θέση του μεγάλου «Καταρράκτη», όμως δεν μπορέσαμε κατασκευαστικά να την προσαρμόσουμε, λόγω του μεγάλου (25 μ. περίπου) ανοίγματος του ποταμού «Μέγα Ρέμα» που κατεβαίνει από την πηγή «Καρα-μπουνάρ» και μέχρι εκεί συγκεντρώνει -ως λεκάνη απορροής -πολλά ακόμη μικρότερα ρέματα. Άλλωστε, μεγάλα μηχανήματα δεν μπορούν να διασχίσουν τη στενή Γαλαρία, οπότε, η πρόσβαση αναγκαστικά θα γίνει από την πλευρά της Μεταμόρφωσης ή με διάνοιξη άλλου δασικού δρόμου. Όμως, η προσπάθεια ανάδειξης της διαδρομής, των λιθόκτιστων γεφυριών, της Γαλαρίας και των καταρρακτών, πρέπει να συνεχισθεί ώστε με χρηματοδότηση από κονδύλια της Ε.Ε., να μπορέσει να γίνει επισκέψιμη αυτή η απαράμιλλη περιοχή και γιατί όχι με μια αποκατάσταση και επαναλειτουργία του «ντεκοβίλ», έστω σε μια μικρή αρχικά, αλλά με φοβερή θέα και καταπληκτική διαδρομή (Γκουρνόσοβο –Γαλαρία - γεφύρια – καταρράκτης - Αγίασμα – Μεταμόρφωση (Δραζίλοβο). Είμαι βέβαιος, ότι μπορεί να γίνει κάτι αντίστοιχο με το τραινάκι του Πηλίου ή ακόμη και του Βουραϊκού.
Το ίδιο φυσικά, μπορεί να γίνει και για την ανάδειξη του παλιού εργοστασίου στο «Γκουρνόσοβο» δίπλα ακριβώς στον κεντρικό δρόμο προς Τρία Πηγάδια, όπου όλες οι βαριές τσιμεντένιες εγκαταστάσεις, τα τοιχία κλπ. με τις βίδες και τα χοντρά «μπουλόνια» με τα πάσα τους, σώζονται εδώ και 100 χρόνια, λες και μας περιμένουν να τα αξιοποιήσουμε. Και η αξιοποίηση μπορεί να αφορά όχι μόνο την ανάδειξή τους ως ιστορικά μνημεία, αλλά και ως παράδειγμα εκμετάλλευσης του δασικού ξυλαποθέματος (ήδη από 2013 στο Δήμο έχουμε εγκεκριμένη τη Διαχειριστική Μελέτη για τα επόμενα 10 χρόνια), τόσο με την ξύλευση για ατομικές ανάγκες των φτωχότερων συμπολιτών μας, όσο και με την περισυλλογή των κατακείμενων ξερών κλαδιών, ξύλων κλπ. για την παραγωγή βιομάζας με σύγχρονα πλέον μέσα, κάτι που θα δώσει και θέσεις εργασίας σε δημότες μας, πάντα όμως με τον απαιτούμενο σεβασμό στο περιβάλλον. Σε πρώτη φάση μπορεί να καθαρισθεί από τα δέντρα ο χώρος του πριστηρίου, να αναδειχθούν οι βάσεις, τα καναλέτα κλπ. και να γίνει μια μικρή καλαίσθητη ξυλοκατασκευή με ορισμένες παλιές φωτογραφίες που υπάρχουν και ένα πολύ σύντομο ιστορικό του εργοστασίου και των λοιπών εγκαταστάσεων, ώστε να μπορεί ο κάθε επισκέπτης του Χιονοδρομικού Κέντρου, να κάνει ένα μικρό διάλλειμα αναψυχής και να πληροφορείται για την ιστορία του τόπου.
Η μελέτη αξιοποίησης Χ.Κ. «Τριών Πηγαδιών – Ντορντόπολης – Μπαλκόνι»
Με «όπλο» λοιπόν την απόλυτη και «καθαρή» ιδιοκτησία μας, το 2005/6 έγινε αποδεκτός από την Ελληνική Πολιτεία και την τότε κυβέρνηση, ο σχεδιασμός μας για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη και του Χιονοδρομικού μας Κέντρου, αλλά και της Ντορντόπολης και του Μπαλκονιού. Αξιολογήθηκε η πρότασή μας και με κρατική χρηματοδότηση 260.000€, προχωρήσαμε σε όλες τις απαραίτητες μελέτες, εγκρίσεις και αδειοδοτήσεις, φτάνοντας το 2013 σε Διεθνή Διαγωνισμό, που λόγω της οικονομικής κρίσης δεν καρποφόρησε. Οι διαγωνιστικοί φάκελοι στόχευαν στο να υπάρξει Ανάδοχος επιχειρηματίας, που θα μπορεί σε βάθος 40 ετών να κάνει μεγάλες επενδύσεις με αναβάθμιση και επέκταση των πιστών του Χ.Κ. στην περιοχή «Μπαλκόνι» και «Ορματζίκ», με νέους αποσυμπλεκόμενους σύγχρονους αναβατήρες – τελεφερίκ, με γήπεδα ποδοσφαίρου κλπ. και με 100 περίπου μικρά ξύλινα σπιτάκια για αναψυχή καθώς και εμπορικό κέντρο στη Ντορντόπολη, όπως γίνεται σε όλα τα σύγχρονα Χ.Κ. της Κεντρικής Ευρώπης. Η κοινή μας προσπάθεια αυτή, και εννοώ όλους τους συνεργάτες μου, τα στελέχη του Δήμου, του Δασαρχείου Νάουσας κλπ. ανακόπηκε –προσωρινά πιστεύω- λόγω της ύφεσης και των «μνημονίων» στη χώρα μας. Όμως όλος αυτός ο αγώνας που έγινε για πρώτη φορά τόσο οργανωμένα, καθώς και το σημαντικότατο υλικό που είναι συγκεντρωμένο (ογκώδεις φάκελοι με ολοκληρωμένες και ώριμες μελέτες, άδειες, εγκρίσεις, αποχαρακτηρισμοί δάσους κλπ), παραμένει ένα εξαιρετικό και ισχυρό εργαλείο στη «φαρέτρα» της κάθε δημοτικής αρχής, για την μελλοντική αξιοποίηση και ανάπτυξη του τόπου.
Το Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα «ΒΕΡΜΙΟ»
Σαν παρακαταθήκη επίσης στον Δήμο μας, αφήσαμε και την επιτυχή έκβαση της Πρωτοβουλίας μας να ενώσουμε για πρώτη φορά όλους του Δήμους γύρω από το Βέρμιο, σε μια προσπάθεια συντονισμένων ενεργειών, ώστε να μην κάνει ο καθένας ό,τι νομίζει, αλλά να υπάρχει έναν ολοκληρωμένος σχεδιασμός ανάπτυξης του ορεινού όγκου. Αυτό το ξεκινήσαμε το 2007, μαζεύοντας στη Νάουσα τους τότε Δήμους Έδεσσας, Βέροιας, Κοζάνης, Πτολεμαίδας, Βερμίου, Ελλησπόντου κλπ. (τώρα πια έγιναν Καλλικρατικοί οι Δήμοι) και βάλαμε ως άξονα τη συνοχή και τη συνεργασιμότητα μεταξύ μας. Γιατί το Βέρμιο είναι το μοναδικό βουνό στη χώρα με 2 χιονοδρομικά, με τη λίμνη Βεγορίτιδα δίπλα του, με τεράστια φυσική ομορφιά, με άφθονα νερά, με ατελείωτες βοσκές, τους λιγνίτες που τροφοδοτεί τη χώρα με ρεύμα και πρέπει να αποκατασταθεί η εκεί περιβαλλοντική του επιβάρυνση και με πολλά άλλα θετικά στοιχεία ανάπτυξης. Όλα αυτά όμως, χρειαζόταν πρωτίστως μια συνεννόηση και στη συνέχεια έναν σοβαρό και Ολοκληρωμένο Σχεδιασμό. Απότοκος αυτών των προσπαθειών μας - και η Νάουσα μπορεί να είναι υπερήφανη ως προς τη πρωτοβουλία που πήρε- ήταν η θετική ανταπόκριση της Πολιτείας και η υπογραφή της σχετικής υπ’αριθ. 35403/ΔΕ3671/12-8-2010 Υπουργικής Απόφασης (υφυπουργός Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας ο κ. Σταύρος Αρναουτάκης), με την οποία εγκρίθηκε το «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΒΕΡΜΙΟΥ» με 200 εκ. ευρώ, πολυτομεακό και συγχρηματοδοτούμενο για έργα και δράσεις, από τα οποία -και λόγω των ιδιαίτερων προβλημάτων της Νάουσας - τα 50,2 εκ. ευρώ προορίζονταν για τον Δήμο μας. Στους άξονες μελλοντικής αξιοποίησης του φυσικού πλούτου, στοχεύαμε μεταξύ άλλων και στην αξιοποίηση των ήπιων και εναλλακτικών μορφών ενέργειας (υδροηλεκτρικά, φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες, βιομάζα κλπ). Άρα, ένα ακόμη εργαλείο υπάρχει στο Δήμο και είναι διαθέσιμο για την περαιτέρω αξιοποίηση προς όφελος του τόπου και των κατοίκων.
10. Επίλογος
Για μια ακόμη φορά, διαπιστώνουμε ότι για να γίνει κάτι σπουδαίο στον τόπο, ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ πρώτα όραμα και στόχος, και μετά συνεννόηση, συνεργασία, συναίνεση, κινητοποίηση όλων των τοπικών δυνάμεων και συνεχής αγώνας μέχρι την υλοποίηση. Τίποτε δεν χαρίζεται και τίποτε δεν γίνεται με εγωισμούς και «αποκλεισμούς». Παράδειγμα ας έχουμε τα διδάγματα των παλαιότερων που πρόκοψαν αξιοποιώντας τους «τοπικούς πόρους» (δασικό πλούτο, υδατοπτώσεις, εύφορο κάμπο, αμπελώνες κλπ). Τις δυσκολίες που ζούμε, είμαι βέβαιος ότι μπορούμε να τις ξεπεράσουμε με τη βέλτιστη αξιοποίηση όλων αυτών των δυνατοτήτων και να μετατρέψουμε την κρίση σε ευκαιρία, στο πλαίσιο μιας νέας ολοκληρωμένης στρατηγικής. Είναι ευκαιρία λοιπόν να ξαναπιάσουμε το νήμα από την αρχή, να αφουγκραστούμε και να διδαχθούμε από την ιστορία μας και να αγωνισθούμε για το μέλλον των παιδιών μας. Δεν πρέπει να μένουμε με «σταυρωμένα τα χέρια» και να περιμένουμε το «μάνα εξ ουρανού». Τον πλούτο της γης –και του βουνού- τον έχει η Νάουσα και ο νέος διευρυμένος Δήμος μας. Σε συνδυασμό δε και με τις πρόσφατες θετικές εξελίξεις για τη σύνδεσή μας με την «Εγνατία Οδό» που για να προκύψουν αγωνισθήκαμε σκληρά όλα τα προηγούμενα χρόνια, έχουμε σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης σε όλους τους τομείς (πρωτογενής/αγροτοδιατροφικός, δευτερογενής/μεταποίηση, τριτογενής/πολιτιστικο-τουριστικός). Μπορούμε λοιπόν, να «πατήσουμε» σταθερά σε όλα αυτά τα βήματα που δημιούργησαν οι προκάτοχοί μας, να αντλήσουμε απ’ αυτά γνώση, εμπειρία και δύναμη, και να πάμε μπροστά. Άλλωστε, όπως έλεγε ένας φιλόσοφος: «ένα ταξίδι μιλίων, αρχίζει με το πρώτο βήμα». Εμείς, οφείλουμε να κάνουμε το… δεύτερο.
Νάουσα 6 Δεκέμβρη 2015
Αναστάσιος Κων. Καραμπατζός
(τέως Δήμαρχος Ηρωϊκής Πόλης Νάουσας)
