Τις πέντε πρώτες Παρασκευές της Σαρακοστής ψάλλεται ο Ακάθιστος Ύμνος με ακροστιχίδα τα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Ο Ύμνος αυτός, έργο, βυζαντινού φιλολόγου, λαμπρό, αποτελείται από τέσσερες στάσεις. Κάθε μια από τις στάσεις αυτές, τις οποίες ακούμε κατά τις τέσσερες πρώτες Παρασκευές, έχουν 6 ενότητες, στροφές ή οίκους, με έξι γράμματα. Όλες οι ενότητες, δηλαδή όλος ο Ακάθιστος Ύμνος, ψάλλονται την πέμπτη Παρασκευή.
Προσέχοντας την πρώτη στάση, την Παρασκευή που μας πέρασε, διαπιστώνουμε ότι αναφέρεται στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, στην αντίδραση της Παρθένου και στη δευτερολογία του Αγγέλου σε διάλογο. Οι στίχοι ξεκινούν με το Α, το Β και το Γ, όπου τα πρόσωπα που διαλέγονται είναι ο Άγγελος και η Θεοτόκος. Στη συνέχεια το Δ αναφέρεται στη σύλληψη της Θεοτόκου και το Ε στην επίσκεψη της Θεοτόκου στη συγγενή της Ελισάβετ. Στα πρόσωπα που εμφανίζονται επί σκηνής προστίθεται ο σώφρων Ιωσήφ. Η αντίδρασή του ξεκινάει με το γράμμα Ζ.
Από τους στίχους της πρώτης στάσης ξεχωρίζω μερικούς χαρακτηριστικούς:
Α. Ἄγγελος πρωτοστάτης, οὐρανόθεν ἐπέμφθη, εἰπεῖν τῇ Θεοτόκῳ τό, Χαῖρε (ἐκ γ´)· καὶ σὺν τῇ ἀσωμάτῳ φωνῇ, σωματούμενόν σε θεωρῶν Κύριε, ἐξίστατο, καὶ ἵστατο κραυγάζων πρὸς αὐτὴν τοιαῦτα· ... Χαῖρε, ὅτι ὑπάρχεις Βασιλέως καθέδρα· χαῖρε, ὅτι βαστάζεις τὸν βαστάζοντα πάντα.
Β. Βλέπουσα ἡ Ἁγία, ἑαυτὴν ἐν ἁγνείᾳ, φησὶ τῷ Γαβριὴλ θαρσαλέως· Τὸ παράδοξόν σου τῆς φωνῆς, δυσπαράδεκτόν μου τῇ ψυχῇ φαίνεται· ἀσπόρου γὰρ συλλήψεως τὴν κύησιν πῶς λέγεις; κράζων· Ἀλληλούϊα.
Γ. Γνῶσιν ἄγνωστον γνῶναι, ἡ Παρθένος ζητοῦσα, ἐβόησε πρὸς τὸν λειτουργοῦντα· Ἐκ λαγόνων ἁγνῶν Υἱόν, πῶς ἐστι τεχθῆναι δυνατόν; λέξον μοι. Πρὸς ἣν ἐκεῖνος ἔφησεν ἐν φόβῳ, πλὴν κραυγάζων οὕτω· ... Χαῖρε, κλῖμαξ ἐπουράνιε, δι᾿ ἧς κατέβη ὁ Θεός· χαῖρε, γέφυρα μετάγουσα τοὺς ἐκ γῆς πρὸς Οὐρανόν.
Δ. Δύναμις τοῦ Ὑψίστου, ἐπεσκίασε τότε, πρὸς σύλληψιν τῇ Ἀπειρογάμῳ· καὶ τὴν εὔκαρπον ταύτης νηδύν, ὡς ἀγρὸν ὑπέδειξεν ἡδὺν ἅπασι, τοῖς θέλουσι θερίζειν σωτηρίαν, ἐν τῷ ψάλλειν οὕτως· Ἀλληλούϊα.
Ε. Ἔχουσα θεοδόχον, ἡ Παρθένος τὴν μήτραν, ἀνέδραμε πρὸς τὴν Ἐλισάβετ· τὸ δὲ βρέφος ἐκείνης εὐθύς, ἐπιγνὸν τὸν ταύτης ἀσπασμόν, ἔχαιρε! καὶ ἅλμασιν ὡς ᾄσμασιν, ἐβόα πρὸς τὴν Θεοτόκον· ... Χαῖρε, ἄρουρα βλαστάνουσα εὐφορίαν οἰκτιρμῶν· χαῖρε, τράπεζα βαστάζουσα εὐθηνίαν (αφθονία) ἱλασμῶν.
Ζ. Ζάλην ἔνδοθεν ἔχων, λογισμῶν ἀμφιβόλων, ὁ σώφρων Ἰωσὴφ ἐταράχθη, πρὸς τὴν ἄγαμόν σε θεωρῶν, καὶ κλεψίγαμον ὑπονοῶν Ἄμεμπτε· μαθὼν δέ σου τὴν σύλληψιν ἐκ Πνεύματος ἁγίου, ἔφη· Ἀλληλούϊα.
ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ (β΄)
Λαμπρό ποίημα ο Ακάθιστος Ύμνος έτυχε της προσοχής όλων των ξένων μελετητών του Βυζαντινού πολιτισμού. Συζητήθηκε πολύ ο όρος Ακάθιστος. Τον λαό δεν τον ενδιαφέρουν αυτές οι συζητήσεις. Ο λαός, στον οποίο η ακολουθία του Ακαθίστου είναι εξαιρετικά προσφιλής, έχει τη δική του ονομασία, είναι "Χαιρετισμοί". Αυτούς τους χαιρετισμούς χαίρεται να ακούει και να βιώνει με τον δικό του τρόπο και με ποιητική έξαρση στη διάρκεια της ακολουθίας τους.
Ξένοι που έσκυψαν με θαυμασμό πάνω στο ποίημα-διαμάντι είναι πολλοί, όπως οι: Κρουμπάχερ, Leclercq και Christ.
Στη δεύτερη στάση, στη στροφή ή οίκο με αρχικό γράμμα το Η, παρουσιάζονται στη σκηνή οι ποιμένες. Στη συνέχεια με το Θ ο ποιητής αναφέρεται στον αστέρα και τους μάγους και με το Ι παρουσιάζει την προσκύνηση των Μάγων στον Χριστό. Ωραία εικόνα! Ο Χριστός στην αγκαλιά της Παρθένου, δίπλα της ο σώφρων Ιωσήφ, οι μάγοι με τα δώρα και ο ύμνος τους με τα δικά τους "χαίρε". Με το Κ ο ποιητής αναφέρεται στην επιστροφή των μάγων στη Βαβυλώνα. Ακολουθεί το Λ με τη φυγή της Αγίας Οικογένειας στην Αίγυπτο και τον ύμνο με αναφορές σε γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης, όπως η διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας, η τροφή του μάννα κλπ. Με το γράμμα Μ επανερχόμαστε στην Παλαιστίνη και στο γεγονός της Υπαπαντής του Κυρίου.
Επιλέγω μερικούς στίχους:
Η. Ἤκουσαν οἱ Ποιμένες, τῶν Ἀγγέλων ὑμνούντων, τὴν ἔνσαρκον Χριστοῦ παρουσίαν· καὶ δραμόντες ὡς πρὸς ποιμένα, θεωροῦσι τοῦτον ὡς ἀμνὸν ἄμωμον, ἐν τῇ γαστρὶ Μαρίας βοσκηθέντα, ἣν ὑμνοῦντες, εἶπον· ... Χαῖρε, ἀμνοῦ καὶ ποιμένος Μήτηρ· χαῖρε, αὐλὴ λογικῶν προβάτων. ... Χαῖρε, στεῤῥὸν τῆς Πίστεως ἔρεισμα· χαῖρε, λαμπρὸν τῆς χάριτος γνώρισμα.
Θ. Θεοδρόμον Ἀστέρα, θεωρήσαντες Μάγοι, τῇ τούτου ἠκολούθησαν αἴγλῃ· καὶ ὡς λύχνον κρατοῦντες αὐτόν, δι᾿ αὐτοῦ ἠρεύνων κραταιὸν Ἄνακτα· καὶ φθάσαντες τὸν ἄφθαστον, ἐχάρησαν, αὐτῷ βοῶντες· Ἀλληλούϊα.
Ι. Ἴδον παῖδες Χαλδαίων, ἐν χερσὶ τῆς Παρθένου, τὸν πλάσαντα χειρὶ τοὺς ἀνθρώπους· καὶ Δεσπότην νοοῦντες αὐτόν, εἰ καὶ δούλου ἔλαβε μορφήν, ἔσπευσαν τοῖς δώροις θεραπεῦσαι, καὶ βοῆσαι τῇ Εὐλογημένῃ· ... Χαῖρε, ἀστέρος ἀδύτου Μήτηρ· χαῖρε, αὐγὴ μυστικῆς ἡμέρας. ... Χαῖρε, τῆς ἀπάτης τὴν κάμινον σβέσασα· χαῖρε, τῆς Τριάδος τοὺς μύστας φωτίζουσα.
Κ. Κήρυκες θεοφόροι, γεγονότες οἱ Μάγοι, ὑπέστρεψαν εἰς τὴν Βαβυλῶνα· ἐκτελέσαντές σου τὸν χρησμόν, καὶ κηρύξαντές σε τὸν Χριστὸν ἅπασιν, ἀφέντες τὸν Ἡρώδην ὡς ληρώδη, μὴ εἰδότα ψάλλειν· Ἀλληλούϊα.
Λ. Λάμψας ἐν τῇ Αἰγύπτῳ, φωτισμὸν ἀληθείας, ἐδίωξας τοῦ ψεύδους τὸ σκότος· τὰ γὰρ εἴδωλα ταύτης Σωτήρ, μὴ ἐνέγκαντά σου τὴν ἰσχύν, πέπτωκεν· οἱ τούτων δὲ ῥυσθέντες, ἐβόων πρὸς τὴν Θεοτόκον· ... Χαῖρε, θάλασσα ποντίσασα Φαραὼ τὸν νοητόν· χαῖρε, πέτρα ἡ ποτίσασα τοὺς διψῶντας τὴν ζωήν. ... Χαῖρε, πύρινε στῦλε, ὁδηγῶν τοὺς ἐν σκότει· χαῖρε, σκέπη τοῦ κόσμου, πλατυτέρα νεφέλης.
Μ. Μέλλοντος Συμεῶνος, τοῦ παρόντος αἰῶνος, μεθίστασθαι τοῦ ἀπατεῶνος, ἐπεδόθης ὡς βρέφος αὐτῷ, ἀλλ᾿ ἐγνώσθης τούτῳ καὶ Θεὸς τέλειος· διό περ ἐξεπλάγη, σοῦ τὴν ἄῤῥητον σοφίαν, κράζων· Ἀλληλούϊα.
