Γράψαμε σε πρόσφατο σχόλιό μας για την Στερίνα Τίντο Ταμπώχ ή Μαρίκα Γρηγοριάδου η οποία σε νεαρή ηλικία, 10 ετών, βρέθηκε στη Βέροια, όπου την αγκάλιασε και τη μεγάλωσε μια ποντιακή οικογένεια, του Γιάννη και της Σοφίας Γρηγοριάδη. Ήξερε την εβραϊκή της καταγωγή αλλά δηλώνει περήφανη που έμαθε να είναι και πόντια. Η νεαρή εβραία που σώθηκε από οικογένεια ποντίων της Βέροιας, σήμερα είναι πάνω από 80 ετώνκαι μίλησε στις 21 Οκτωβρίου σε εκδήλωση της Μέριμνας Ποντίων Κυριών στη Θεσσαλονίκη. Αυτά που είπε έλαβαν πανελλαδική διάσταση, ωστόσο ζωντανή μαρτυρία της υπάρχει στο βιβλίο του βεροιώτη δικηγόρου και συγγραφέα Γιώργου Λιόλιου «Σκιές της πόλης», που κυκλοφόρησε το 2008 και την οποία αναδημοσιεύουμε με την άδεια του συγγραφέα:
Στερίνα Πίντο-Ταμπώχ1
Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη το 1932. Οι γονείς μου ήταν ο Ζαχαρίας Πίντο και η Στρέα, το γένος Πιτσιόν. Ήμασταν μεγάλη οικογένεια και μέναμε σε μια πάροδο της οδού Αγ. Σοφίας. Στην διάρκεια του πολέμου και στα πρώτα χρόνια της γερμανικής κατοχής δεν αντιλαμβανόμουν λόγω ηλικίας και πολλά. Είχαμε πολύ καλές σχέσεις με τους γείτονες που ήταν ως επί το πλείστον Χριστιανοί. Έπαιζα στη γειτονιά με διάφορες φίλες μου Χριστιανές.
Ως μικρότερη από τα αδέλφια μου ήμουν κολλημένη στη μάνα μου και δεν έφευγα από κοντά της, ιδιαίτερα μετά τον θάνατο του πατέρα μου κατά τη διάρκεια της κατοχής. Κάποια μέρα το 1943 μας επισκέφθηκε στο σπίτι μια οικογενειακή φίλη από τη Βέροια, η Τζόγια Γιαφέ. Η μάνα μου, με ρώτησε αν θα ήθελα να πάω μαζί της στη Βέροια και να μείνω εκεί για λίγο. Εγώ δεν ήθελα να απομακρυνθώ από τη μάνα μου αλλά επειδή κάθε φορά που ερχόταν αυτή η φιλική οικογένεια από τη Βέροια μας έφερνε συνεχώς δώρα με παιχνίδια, νόμιζα ότι στη Βέροια φτιάχνουν παιχνίδια και κάπως έτσι δέχτηκα να πάω μαζί τους.
Στη Βέροια έμενα στο σπίτι αυτής της οικογένειας. Μετά από λίγες μέρες άκουγα που συζητούσανε ότι μαζεύανε τους Εβραίους, ότι απαγορεύσανε τα ταξίδια κ.λπ. και εγώ έκλαιγα και τους έλεγα ότι ήθελα τη μάνα μου, ότι ήθελα να πάω στη μάνα μου... Αυτοί για να με καθησυχάσουν μου έλεγαν να μη στενοχωριέμαι, ότι θα την δω τη μάνα μου και μέχρι τότε να της γράφω γράμματα. Εγώ έγραφα γράμματα, αλλά αυτά δεν πήγαιναν ποτέ. Προσπαθούσαν να με ξεγελάσουν, μέχρι που κατάλαβα ότι τους είχαν μαζέψει τους Εβραίους. Την ίδια εποχή ετοίμαζαν και αυτοί τα πράγματά τους και τα δικά μου κι ένα απόγευμα φύγαμε από το σπίτι και πήγαμε σε ένα σπίτι φίλων τους χριστιανών λίγο έξω από τη Βέροια στην περιοχή των Στρατώνων. Στο σπίτι του Ιωάννη και της Σοφίας Γρηγοριάδου. Εκεί μείναμε περίπου μια βδομάδα μέχρις να βρουν τρόπο να φύγουμε στα βουνά. Όταν κάποτε αποφάσισαν να φύγουμε, το ζεύγος Γρηγοριάδη που με είχε συμπαθήσει πάρα πολύ αυτήν τη βδομάδα που είχα μείνει εκεί, είπαν στο ζεύγος Γιαφέ ότι θα ήταν δύσκολο για μένα να φύγω στα βουνά, ότι είμαι μικρή και θα ταλαιπωρηθώ, ότι θα πεθάνω στο δρόμο κ.λπ. Και τους πρότειναν, αν δεν είχαν αντίρρηση, να με κρατήσουν αυτοί στο σπίτι τους μέχρις ότου επιστρέψουν στη Βέροια.
Έτσι, το βράδυ που επρόκειτο να φύγουν με ρώτησαν αν θα ήθελα να μείνω. Εγώ δεν τους απάντησα. Ήμουν διστακτική. Κατάλαβαν ότι θα μπορούσαν να με αφήσουν εκεί. Με αποχαιρέτησαν ξημερώματα, την ώρα που έφευγαν. Το πρωί που ξύπνησα με είδαν αυτοί που με φιλοξενούσαν σκεπτική και για να με καθησυχάσουν μου είπαν να μην στενοχωριέμαι και ότι μαζί θα περάσουμε καλά. Η αλήθεια είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί με αγκάλιασαν από την πρώτη στιγμή. Με έκαναν κόρη τους και εγώ αυτούς γονείς μου και μέχρι που παντρεύτηκα δεν τους αποχωρίστηκα ποτέ.
Πράγματι, όσο περνούσε ο καιρός εγώ περνούσα πολύ καλά. Είχα γνωρίσει και τα παιδιά τους που ήταν παντρεμένα και τα εγγόνια τους με τα οποία παίζαμε πολύ συχνά. Με μεγάλωναν σα δικό τους παιδί και δεν μου έλειψε τίποτα.
Στη Βέροια εγώ κυκλοφορούσα άνετα και ελεύθερα, επειδή κανείς δεν με ήξερε σαν Εβραία. Όλοι με ήξεραν σαν Μαρίκα Γρηγοριάδου. Οι θετοί γονείς μου έλεγαν σε όσους ρωτούσαν ποια είμαι, ότι είμαι η κόρη μιας ανιψιάς τους από τη Θεσσαλονίκη που χήρεψε και ότι με πήραν για να με φροντίσουν.
Με την πραγματική οικογένειά μου όλη αυτή την περίοδο δεν είχα οποιαδήποτε επαφή ή επικοινωνία. Είχα μάθει στο ενδιάμεσο ότι είχαν μαζέψει όλους τους Εβραίους οι Γερμανοί και ότι τους είχαν πάει στην Πολωνία για δουλειά. Πολλές φορές στεναχωριόμουν για τη μάνα μου και τους δικούς μου και μάλιστα τις στιγμές εκείνες με έπιανε ένας πολύ δυνατός πονοκέφαλος και έκανα συνέχεια εμετό. Περίμενα πότε θα φύγουν οι Γερμανοί για να πάω στη Θεσσαλονίκη να βρω κάποιον από την οικογένειά μου. Είχα ανάγκη οπωσδήποτε να βρω κάποιον. Αργότερα, και όταν κυκλοφορούσαν τα νέα ότι οι Γερμανοί σκοτώνουν τους Εβραίους και ότι τους καίνε στους φούρνους, είχα πια πιστέψει ότι και οι δικοί μου είχαν σκοτωθεί αλλά ήλπιζα ότι τουλάχιστον κάποιος θα γυρίσει. Αλλά δεν γύρισε ποτέ κανείς, όχι μόνο από την οικογένειά μου αλλά και από τους εξ αίματος συγγενείς μου. Διότι με την απελευθέρωση, πήγα με τον θετό πατέρα μου στη Θεσσαλονίκη, στην Κοινότητα. Εκεί τους έδωσα όλα τα ονόματα της οικογένειάς μου και όσα ονόματα συγγενών γνώριζα, αλλά δεν είχαν πληροφορίες για κανέναν. Τους άφησα τα στοιχεία μου και τη διεύθυνσή μου στη Βέροια για να με ειδοποιούσαν εάν είχαν νέα αλλά δεν είχα νέα για κανέναν ποτέ.
Τότε που κατεβήκαμε στη Θεσσαλονίκη, περάσαμε και από το πατρικό μου σπίτι για να το δω. Μόλις πήγα συνάντησα κάποιες από τις φίλες μου και τους γείτονές μας. Τότε πήρα την μεγαλύτερη απογοήτευση της ζωής μου, διότι όλοι τους έκαναν πως δεν με γνώριζαν. Έφυγα τόσο λυπημένη και απογοητευμένη. Αυτοί νόμιζαν ότι εγώ πήγα να πάρω τα πράγματα από το σπίτι. Τους έλεγα ότι δεν με ενδιαφέρουν τα πράγματα. Τουλάχιστον μια φωτογραφία της οικογένειάς μου να έβρισκα. Αλλά…
Μετά από λίγο καιρό ένας άνθρωπος της Κοινότητας της Σαλονίκης, ήρθε στη Βέροια και ενδιαφέρθηκε για μένα να με βοηθήσουν να πάω στην Αμερική ή στο Ισραήλ για να φτιάξω τη ζωή μου. Δεν ήθελα. Ήμουν καλά με τους γονείς μου. Το ίδιο και ο ραβίνος ο Αζαριά Σαμπετάι, ο οποίος ήταν παλιότερα στη Βέροια και έμενε πλέον στη Σαλονίκη. Ενδιαφέρθηκε να με πάρει στη Σαλονίκη αλλά και πάλι εγώ διάλεξα να μείνω κοντά στους γονείς μου, μέχρις ότου το 1954 παντρεύτηκα τον Ισαάκ Ταμπώχ από τη Βέροια.
1 Η Στερίνα Πίντο-Ταμπώχ, σύζυγος του Ισαάκ Ταμπώχ (του οποίου η μαρτυρία προηγήθηκε), διηγείται τον τρόπο της διάσωσής της στη Βέροια. Το κείμενο αποδίδει αποσπάσματα της προφορικής συνέντευξης που έδωσε η επιζήσασα στην Ρένα Μόλχο στις 22.02.1998, και στα πλαίσια των μαγνητοσκοπημένων (προφορικών) συνεντεύξεων από διάφορους επιζήσαντες, που διεξήγε το Survivors of the Shoah Visual History Foundation. Η μαρτυρία αναδημοσιεύεται εδώ με την άδεια της ιδίας. Καταβλήθηκε προσπάθεια ώστε το κείμενο να αποδίδει το γλωσσικό ύφος της προφορικής συνέντευξης.
