Τα ευρήματα της έρευνας, που αναφέραμε στο προηγούμενο σημείωμά μας αφορούν τη νεανική παραβατικότητα της ελληνικής κοινωνίας είτε αυτή η παραβατικότητα σημειώνεται μέσα στο σχολικό χώρο είτε έξω απ’ αυτόν. Για την έξω του σχολικού χώρου καλά θα κάνει η πολιτεία μας και η οικογένεια να πάρουν τα μέτρα εκείνα, που θα δρομολογήσουν συγκεκριμένες δομές πρόληψης και πρόνοιας, δεδομένου ότι η κατάσταση έχει χειροτερεύσει μέσα σ’ αυτά τα δέκα χρόνια που κύλησαν στο μεταξύ από τη διεξαγωγή της έρευνας. «Διότι ως χώρα πρέπει να δείξουμε ότι σεβόμαστε τη Σύμβαση Δικαιωμάτων του Παιδιού, που υπογράψαμε και ενσωματώσαμε στο Εθνικό μας Δίκαιο με το Νόμο 2101/92 (Ελευθεροτ. 19-10-06).
Εμείς στα σημειώματά μας θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε την παραβατικότητα στην ελληνική εκπαιδευτική ζωή.
Στις στρατηγικές που αναπτύσσουν οι μαθητές στην προσπάθειά τους να αντιπαρατεθούν με τη σχολική πραγματικότητα (π.χ. την καταπίεση ή έναν άδικο εκπαιδευτικό) ανήκει αναμφίβολα η χρήση της μαθητικής βίας, η οποία εμφανίζεται ως διατάραξη της διαδικασίας της διδασκαλίας ή ως καταστροφική διάθεση (π.χ. σ’ ένα αντικείμενο της τάξης ή του σχολείου) ή ως ψυχική επιθετικότητα απέναντι στους εκπαιδευτικούς και στους συμμαθητές τους.
Οι επιθετικοί έφηβοι διαλέγουν τον καθηγητή στον οποίο θα δείξουν την ώρα του μαθήματος την επιθετική συμπεριφορά. Στρέφονται εναντίον ενός καθηγητή υπερβολικά αυστηρού ή υπερβολικά χαλαρού, ήπιου ή υποχωρητικού, ανακριβή, αδιάβαστου, άδικου στις αποφάσεις του, εκκεντρικού στο ντύσιμό του, με πολλά τίκ, «λαλούσα υπνηλία».
Πολλές φορές η παραβατική συμπεριφορά του μαθητή ξεκινά από μια σχολική φοβία, ένα δυσάρεστο συναίσθημα υπερβολικού φόβου που συνδέεται με την εξετασιομανία του σχολείου, την πίεση των γονέων για υψηλή επίδοση, τις καθημερινές συγκρούσεις με τους εκπαιδευτικούς, της επιβαλλόμενες κυρώσεις, την αυταρχική άσκηση της σχολικής εξουσίας.
Η σχολική «αποτυχία» ως μια ανεπαρκής-ανεπιτυχής ανταπόκριση του μαθητή σε προσδιορισμένη σχολική αξίωση – προσδοκία, βρίσκεται σε αμοιβαία συνάρτηση με τη σχολική φοβία.
Οι διαδικασίες της ετικετοποίησης» και του στιγματισμού του μαθητή (βλάκα, μπουμπούνα, ηλίθιε κ.λπ.), οι προσδοκίες, οι κατηγοριοποιήσεις και οι στερεοτυπικές παραστάσεις του εκπαιδευτικού, είτε είναι αναπόφευκτες είτε όχι, θεωρείται ότι συμβάλλουν, αν όχι στη γένεση, τουλάχιστον στην παγιοποίηση της αποκλίνουσας παραβατικής συμπεριφοράς των μαθητών εκείνων, που δεν ανταποκρίνονται στην εικόνα που έχουν γι’ αυτούς οι δάσκαλοί τους και το επίσημο σχολείο για τον «καλό μαθητή» και το «καλό παιδί». Έτσι, αυτοί οι μαθητές κατρακυλούν στην παραβατική συμπεριφορά.
***
Πού να οφείλεται άραγε η σχολική παραβατικότητα; Μήπως αυτοί οι παραβατικοί μαθητές έρχονται «πλασμένοι» από το οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον και η παραβατικότητά τους εκδιπλώνεται στους κόλπους του σχολείου; Μήπως είναι από τη «φύτρα» τους άτομα με βεβαρυμμένη κληρονομικότητα, με καταβολές τέτοιες που το σχολικό περιβάλλον τις παραλαμβάνει κι από την «υπνώτουσα» κατάστασή τους τις ζωοποιεί, τις ενεργοποιεί σε παραβατική συμπεριφορά;
Δε χωρεί αμφιβολία πως υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις. Δυστυχώς όμως και το σχολείο γίνεται γενεσιουργός παράγοντας άλλοτε να «βλαστήσουν» τυχόν επιβαρυντικές καταβολές και επιδράσεις και άλλοτε να προκληθούν από αυτό το ίδιο, συμπεριφορές του μαθητή αποκλίνουσες από την «κανονική» συμπεριφορά.
Ο τρόπος που επιδιώκει να πραγματώσει τους στόχους του το σχολείο, σίγουρα είναι δυνατόν να προκαλέσει μια τέτοια συμπεριφορά από το μαθητή. Εάν αυτό γίνεται με την επιβολή της εξουσίας, του πειθαναγκασμού, του αυταρχισμού και των κυρώσεων, τότε η παραβατικότητα είναι σχεδόν αναπόφευκτη.
Συχνά η «αταξία» της σχολικής τάξης συνδέεται με την ανεπάρκεια του σχολείου να ανταποκριθεί στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των μαθητών και όχι στην ύπαρξη προβληματικών παιδιών. Εξάλλου τα «κλειστά» αναλυτικά προγράμματα και η αδυναμία των εκπαιδευτικών να επιβληθούν στους μαθητές, τροφοδοτούν την παραβατικότητα των μαθητών.
Μερικοί μαθητές δεν έλκονται από κάποια επιβράβευση στο σχολείο και δεν ικανοποιούνται ούτε οι ανάγκες τους ούτε τα ενδιαφέροντα και οι ανησυχίες τους. Αντίθετα συσσωρεύονται αποτυχίες, ματαιώσεις και απορρίψεις. Μ‘ αυτήν την έννοια το σχολείο δεν έχει κοινωνικοποιητική επίδραση δια μέσου μιας διαδικασίας «γοήτευσης» των μαθητών. Αντί της γοήτευσης προσφέρει απογοήτευση, η οποία με τη σειρά της τους ωθεί για αναζήτηση ικανοποιήσεων με άλλους τρόπους.
Το σχολείο όμως παίζει συγχρόνως κι ένα ενεργητικό εγκληματογόνο ρόλο. Η βάση πάνω στην οποία αναπτύσσεται η εγκληματογόνος επίδρασή του είναι η σχολική αποτυχία. Η σχολική αποτυχία είναι μια αιτία και όχι το αποτέλεσμα της παραβατικότητας.
Αντί ο εκπαιδευτικός να σκύψει με στοργή και ενδιαφέρον πάνω στο μαθητή με τις συνεχείς αποτυχίες, να εξετάσει τους λόγους αυτών των αποτυχιών και να του δώσει χέρι βοήθειας, να τον ενθαρρύνει όσο περισσότερο γίνεται, εξαντλεί πάνω του όλη την αυστηρότητα, κάποτε μάλιστα τον στολίζει και μ’ ένα σωρό κοσμητικά επίθετα, του κολλά την ετικέτα του τεμπέλη, του καθυστερημένου. Εκτεθειμένος και ταπεινωμένος στα μάτια των συμμαθητών του και της οικογένειάς του, χάνει το θάρρος του και τη αυτοπεποίθησή του, η αυτοεικόνα του είναι εκείνη πλέον που του προσάπτουν ο δάσκαλός του και οι συμμαθητές του. Πρέπει όμως να κάνει κάτι, να αποδείξει σε όλους ότι δεν είναι το «τίποτα», ο καθυστερημένος, ο άχρηστος, εύκολα κατρακυλά στην παραβατικότητα.
Κανείς δε μπορεί να αρνηθεί ότι η αυτοαντίληψη και αυτοεκτίμηση που αναπτύσσει ο μαθητής καθορίζεται από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί τους μαθητές. Κι είναι σίγουρο ότι μια μειωμένη, και καταρρακωμένη αυτοεικόνα του μαθητή θα έχει ολέθρια αποτελέσματα στη ζωή του. Εκκολάπτει ή ένα άτομο δειλό, άβουλο, γεμάτο «κόμπλεξ» ή έναν ήρωα του bullying (εκφοβισμού).
Συνεχίζεται το επόμενο
Σαββατοκύριακο
