Σε προηγούμενο σημείωμα, με τίτλο "ΚΑΠΟΙΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΝΕΑ (1)" αναφέρθηκα στο τι κάνω όχι από ματαιοδοξία, αλλά για κάποιους που κάνουν ότι με αγνοούν, γιατί έτσι τους βολεύει. Στο παραπάνω σημείωμα έκανα αναφορά στην πόλη της Νάουσας, τον "χάρακα", το στρατόπεδο, το κάστρο, την ελεύθερη πόλη, με τον αμιγή ελληνικό πληθυσμό, τους δικούς της Νόμους, τη δική της διοίκηση, τη δική της φρουρά, τη δική της Παιδεία, τη ζηλευτή κοινωνική της ζωή, τα ήθη, τα έθιμα τις παραδόσεις που κυλούσαν στα σπλάχνα της απρόσκοπτα σαν ποτάμι από καθάριες πανάρχαιες πηγές.
Καταλήξαμε ότι στο Κάστρο της Νάουσας, κατά παράδοση, δεν έμπαινε Τούρκος έφιππος. Θα προσθέσω ότι και δεν διανυκτέρευε στη Νάουσα Τούρκος όσο υψηλόβαθμος κι αν ήταν. Ήταν φυσικό, η πόλη με τις τόσες ιδιαιτερότητες, η ευημερούσα πόλη να θαυμάζεται από δικούς μας, από Τούρκους και από ξένους και για κάποιους να ήταν πόλη πρόκληση ή χώρα που θα μπορούσε να εξυπηρετήσει τα δικά τους συμφέροντα. Βεβαίως προβάλλουν ερωτήματα, όπως: α) Ήταν πράγματι ευημερούσα - ζηλευτή πόλη η Νάουσα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας; β) Δεν παρασπόνδησαν οι Τούρκοι καμιά φορά, κατά τις δικές τους ανάγκες, σε βάρος της Νάουσας; γ) Πως προασπίσθηκε η Νάουσα την ελευθερία της για ένα μήκος χρόνου τεσσάρων αιώνων ζωής, που καλύπτει όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας για τη Νότια Ελλάδα, από το 1420 μέχρι το 1822. δ) Ποιοι θέλησαν να εκμεταλλευθούν την πόλη, ξένοι, για τα δικά τους συμφέροντα;
Στο πρώτο ερώτημα, απάντηση: 1. Σε ενεπίγραφη μαρμάρινη πλάκα (σπάραγμα) αναφέρεται η Νάουσα ως "περίφημος πόλις". 2. Ο Εβλιγιά Τσελεμπή, Τούρκος υπουργός επί των οικονομικών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, γνωστός ως Περιηγητής, παρακάμπτει από την πορεία του (Γιαννιτσά - Βέροια) για να γνωρίσει την φημισμένη πόλη (1668). Μένει για μερικές ώρες και εντυπωσιασμένος την περιγράφει. Η κατάληξη της έκθεσής του έχει ως εξής: Οι Ραγιάδες του είναι μοναδικοί Έλληνες (Rum) άπιστοι (Δημητριάδη Βασίλη, Η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή, Θεσ/νίκη 1973, κεφ. III "Περιγραφή της κωμόπολης της Νάουσας", σελ. 245-249). 3. Οι ξένοι περιηγητές την επισκέπτονται όλοι (αν λάθεψε κανείς δεν ξέρω) και την περιγράφουν. Χαρακτηριστική η φράση του Πουκεβίλ: "Ελευθέρα μητρόπολις (η Νάουσα) των Χριστιανών της εντεύθεν του Αξιού Μακεδονίας" (Στουγιαννάκης Ευστ., Ιστορία της πόλεως Ναούσης, σελ. 59. Γ. Κωνσταντινίδη, Ναουσαίου ιστορικού των Αθηνών ανέκδοτη επιστολή (εις χείρας μου) από 2 Αυγούστου 1915 και Pouqueville Regeneration de la Grece, τόμ. Β΄ σελ. 284 έκδ. β!). 4) Η παιδεία της Νάουσας είναι ξεχωριστή και το φρόνημα ελληνικό. Στο τέλος του 17ου αιώνα, με αρχές του 18ου, διαπρέπει στην Ευρώπη ο Ναουσαίος Αναστάσιος Μιχαήλ ο λόγιος. Η Ελλάδα με την παιδεία της, διακήρυττε στα πνευματικά ιδρύματα της Ευρώπης, "μενεί τε και ζήσεται".
Στο δεύτερο ερώτημα, απάντηση: Δυο φορές απειλήθηκε σοβαρά η Νάουσα από παρασπονδία των Τούρκων. Την πρώτη από τον ίδιο των Σουλτάνο στα 1705. Εξ ανάγκης! (Στουγιαννάκης Ευστ. ό.π., σελ. 60, σ.2) Η οθωμανική αυτοκρατορία είναι γνωστό, χώλαινε από διοίκηση. Για την εξυπηρέτησή της εφάρμοζε το παιδομάζωμα για να δυναμώσει με νέο αίμα τον στρατό της, αλλά και να επανδρώσει με ευφυείς Ελληνόπαιδες την διοίκησή της. Οι Γενίτσαροι ενίσχυαν τον στρατό της και τα Ιτσ - ογλάν, παιδιά από περιοχές με υψηλή παιδεία, τη διοίκησή της. Πολύ νωρίς έχουμε "μασγίδι" στην Ήπειρο. Μεταξύ των παιδιών που αρπάχτηκαν από τα Γιάννενα και ο ανεψιός του ηγούμενου της Μονής Δοχειαρείου, του δικού μας Οσίου και πολιούχου Θεοφάνους. Μεγάλη ιστορία. Η ανάπτυξη της Παιδείας στη Νάουσα τράβηξε την προσοχή του Σουλτάνου και κάποια μέρα αποσταλμένος του Σουλτάνου με φρουρά έρχεται στην πόλη της Νάουσας με αυτοκρατορική διαταγή να κάνει "μασγίδι", να μαζέψει 50 αγόρια από τη Νάουσα για Ιτσ - ογλάν. Το εγχείρημα του παράσπονδου Σουλτάνου απέτυχε, θα δούμε το πώς. Ο δεύτερος κίνδυνος προήλθε από τα Γιάννενα, από τον Αλή πασά, και κράτησε πολύ.
Δεν θέλω να σας κουράσω. Θα συνεχίσουμε σε άλλο σημείωμα με τα άλλα δύο ερωτηματικά που μένουν αναπάντητα, α) Πώς προασπίσθηκε η Νάουσα την ελευθερία της για ένα μήκος χρόνου τεσσάρων αιώνων ζωής, που καλύπτει όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας της Νότιας Ελλάδας, από το 1420 μέχρι το 1822. β) Ποιοι θέλησαν να εκμεταλλευθούν την πόλη, ξένοι, για τα δικά τους συμφέροντα. Για να θεμελιωθεί η γνώση πάνω σε αναντίρρητα επιχειρήματα και να διαφανεί ότι η παράδοση, τα ήθη, τα έθιμα της Νάουσας πορεύθηκαν ακώλυτα σε μήκος τεσσάρων αιώνων με θαυμαστή καθαρότητα και δύναμη. Θα κλείσω με κάτι που θυμήθηκα από τα παιδικά μου χρόνια. Επρόκειτο να χειροτονηθεί ιερέας ο Ν. Μ. Η αδελφή του η Κατερίνη ρώτησε τον πατέρα μου, τώρα που ο αδελφός μου θα γίνει παπάς εγώ δεν θα μπορώ να γίνομαι τις απόκριες καρναβάλι; Και όταν ο πατέρας μου της είπε "κι ας μη γίνεσαι", εκείνη του απάντησε, κάνοντας μια χαρακτηριστική κίνηση των χεριών της προς τα σπλάχνα της, "αχ, κυρ Σταύρο, όταν χτυπάει το νταούλι τις απόκριες, εδώ μέσα χτυπάει".
