Γράφει η Ευδοκία Σταυρακούκα
Η λαϊκή μας Παράδοση είναι ατελείωτη. Eκεί που λες “Μ’αυτή την ιστορία που άκουσα, τελείωσαν πια οι παραδόσεις, τα παραμύθια και οι ιστορίες της περιοχής που μελετώ”, ξαφνικά, σου παρουσιάζεται μια ιστοριούλα, τόση δα, που σου κλείνει το μάτι με πονηριά, σαν να σου λέει “αμ δε που τελειώσαμε έχεις ακόμα ν’ακούσεις...”
Έτσι συνέβη και με την παρακάτω ιστοριούλα μας, που είναι τόσο μεστή σε νόημα και περιεχόμενο, που μ’έκανε να σκεφτώ, ότι, πράγματι έχω πολλά ν’ακούσω και να μάθω ακόμα...
Την παρακάτω ιστοριούλα με την διηγήθηκε ο Θανάσης Φαναριώτης, από τη Βέροια, που τον γνώρισα μέσα από τα βιβλία μου για τη Στράντζα.
Η γιαγιά του Μελπομένη γεννήθηκε στο Βελιγραδάκι της Ανατ. Θράκης το 1890, το οποίο καθώς ήτανε δυο βήματα από τη Στράντζα θα λέγαμε ότι ήταν προάστιό της.
Έτσι αναπτύχθηκαν φιλίες μεταξύ των κατοίκων, αντάλλασσαν επισκέψεις και επειδή η Στράντζα ήταν κωμόπολη, οι Βελιγραδιώτες, την επισκέπτονταν συχνά, για μαστόρους, γιατρούς και αγορά.
Ιδίως οι γυναίκες προτιμούσαν την αγορά της Στράντζας γιατί εκεί εύρισκαν καλλίτερα υφάσματα για τα φορέματά τους, προ πάντων για τα γιορτινά.
Εκεί, εύρισκαν και τον περίφημο “τζαμφέ”. Ένα ύφασμα μεταξωτό σε διάφορα χρώματα, μονόχρωμο, το οποίο ερχόταν κατευθείαν απ’ το Παρίσι.
Στον “τζαμφέ”, όπου έπεφτε το φως έκαμνε στο ύφασμα διάφορα “νερά”.
Η Μελπομένη ήρθε στην Ελλάδα με την προσφυγιά του 1914, 24 ετών, ανύπαντρη ακόμα.
Το πλοίο (παμπόρ) που έφερε τους Βελιγραδιώτες, άραξε στο Καραμπουρνάκι της Θεσ/νίκης.
Οι Αρχές, τους εγκατέστησαν στα “τσαΐρια” του “Λεμπέτ μαχαλά”, που μάλλον είναι η περιοχή της σημερινής Σταυρούπολης.
Και είναι γνωστό, ότι τους Στραντζαλιώτες τους εγκατέστησαν στα “τσαΐρια” της σημερινής Νεάπολης που τότε ήταν ένας αφιλόξενος λοφίσκος, παντελώς ξερός. Έτσι οι παλιοί γείτονες, έγιναν ξανά γείτονες.
Μοίρασαν σε όλους σκηνές, όμως οι παλιοί πρόσφυγες διηγόταν στα παιδιά και στα εγγόνια τους, πως, όταν έβρεχε, και φυσούσε κι’ ο Βαρδάρης, τα νερά της βροχής παρέσυραν, όχι μόνο τα κατσαρολικά, αλλά και ό,τι άλλο είχαν από τραπέζια, καρέκλες και ρουχισμό. Και μετά κατέβαιναν στην πλατεία “Βαρδάρη”, που τότε ήταν μια λακούβα και ξεδιάλεγαν τα νοικοκυριά τους. Εκεί σταματούσαν τα νερά.
Όταν οι Βελιγραδιώτες, συνήλθαν από την αναπάντεχη ανατροπή του τρόπου ζωής τους, άρχισαν να σκέφτονται το μέλλον τους και πως θα επιζήσουν, σ’αυτό τον τόπο.
Η μοναδική τέχνη που ήξεραν ήταν η παρασκευή κάρβουνου, κι αυτό επειδή το Βελιγραδάκι, όπως και η Στράντζα ήταν χτισμένο στους πρόποδες του όρους Αίμος (ή όρος Στράντζα), μέσα σε πλούσια βλάστηση. Έτσι λοιπόν άρχισαν να παρασκευάζουν κάρβουνο, πρώτα για τις οικογένειές τους και έπειτα για να το πουλούν.
Αποτέλεσμα ήταν να καλλιτερεύσει η ζωή τους και να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση.
Γνώρισαν τη γύρω περιοχή και τα χωριά της, και ορισμένοι άφησαν τον “Λεμπέτ μαχαλά” και εγκαταστάθηκαν στο “Σάρτζαλη” τη σημερινή Χρυσόπετρα του Νομού Κιλκίς. Μεταξύ αυτών ήταν και η γιαγιά της ιστορίας μας.
Στη Χρυσόπετρα όμως είχε εγκατασταθεί και ο Αποστόλης Χατζόπουλος, πρόεδρος στο Βελιγραδάκι πριν την προσφυγιά.
Ο Αποστόλης, όταν ήρθε στην Ελλάδα ήρθε ντυμένος όπως ντυνόταν στο Βελιγραδάκι και όπως ανέβηκε στο πλοίο, δηλ. ντυμένος με τον “λιμπαδέ” του.
Στα μέρη εκείνα “λιμπαδέ” έλεγαν το φράκο.
Ο Αποστόλης δεν αποχωριζόταν ποτέ τον “λιμπαδέ” του. Έλεγε, “φέρτε με μπρε τον λιμπαδέ μ να πάω στον καφενέ”. Σιγά - σιγά ο λιμπαδές, από παρατσούκλι έγινε επίθετο. Έτσι όταν παρουσιάστηε στις Αρχές, η γλώσσα του γλίστρησε και όταν ρωτήθηκε “πώς λέγεται”, είπε με περηφάνεια: “Αποστόλ’ς Λιμπαδές πρόεδρος στο Βελιγραδάκ’”.
Ο Αποστόλης ήταν ψηλός, με μουστάκι γυριστό προς τα πάνω, σκούρο κουστούμι, άσπρο πουκάμισο μεταξωτό, με μικρό γιακαδάκι, γυριστό προς τα πάνω και μαύρη “κορδέλα” γύρω στο λαιμό.
Τ’απογέματα στο καφενείο, τις Κυριακές και τις γιορτές στην εκκλησία, καμάρωνε και τον καμαρώνανε, στο Βελιγραδάκι...
Πότε - πότε πήγαινε στο καζίνο της Στράντζας, για να παίξει λιγάκι, να δει τους φίλους του λιγάκι, αλλά και για να καμαρώσει πολύ...
Ούτε στη Χρυσόπετρα αποχωρίστηκε τον λιμπαδέ του. Εκεί όμως γνώρισε την Μελπομένη Τσερτσή την ερωτεύτηκε και παντρεύτηκαν.\Στη νέα τους πατρίδα, οι Βελιγραδιώτες μετέφεραν τα ήθη και έθιμά τους ανάμεσα σ’αυτά ήταν και τα “παρακάθια”.
Μαζεύονταν τα βράδυα, συντροφιές σε σπίτια φίλων, έψηναν κάστανα και ρεβύθια στα μαγκάλια και διηγούνταν τις αναμνήσεις τους, έλεγαν χωρατά και πότε - πότε τραγουδούσαν.
Οι μεγάλοι έλεγαν και οι μικροί άκουγαν. Όταν βαριόταν να τους ακούνε τριγύριζαν τη γιαγιά Μελπομένη, την κοίταζαν κλεφτά και έδειχναν πως ήθελαν να ακούσουν κάποια ιστορία, απ’αυτές που η γιαγιά Μελπομένη γνώριζε και ήξερε να τις διηγείται τόσο καλά.
Και η γιαγιά άλλο που δεν ήθελε. Έτσι είπε στα παιδιά:
- Πολύ με τριγυρνάτε πάλι, άντε ελάτε να σας πω απόψε τι κάν’ τον άνθρωπο, άνθρωπο. Τι τον ανεβάζ’ στον εαυτό τ’, στην οικογένεια τ, και στην κενωνία...
- Τί τον καν’ γιαγιά;
Μαζεύτηκαν τα “κλωσοπούλια”, κάρφωσαν τα ματάκια τους στη γιαγιά Μελπομένη και ξέχασαν όλους τους άλλους.
- Τον άνθρωπο παιδιά μ’ τον κάν’νε άθρωπο τρία πράμματα. Ο Θεγός, το κοντήλ’ και το σκεπάρν’.
- Τι θα πουν αυτά γιαγιά;
- Αυτά θα πουν παιδιά μ’. Πρώτα ο Θεγός, (Θεός), δηλ. η πίστη μας στο Θεό, στο Χριστό και στην Παναγία μας. Να κάμνουμε το καλό, όπως μας λέει το Ευαγγέλιο, κι η Ορθοδοξία μας.
- Έπειτα, το κοντήλ’ δηλ. τα γράμματα, το σχολείο, η μόρφωση. Χωρίς γράμματα δε γίνεσαι “μεγάλος”. Όταν ξέρ’ς προκόβ’ς.
- Και μετά το σκεπάρν’, δηλ. να μη φοβούνται τη δουλειά οι ανθρώπ’. Ν’αρπάζνε το σκεπάρν’, τον γκασμά, τ’αλέτρι κι’αυτά να τον φοβούνται, όχι να τα φοβάται αυτός, ο άνθρωπος δηλ. Γι’αυτό παιδιά μ’ να πηγαίν’τε στο σκολειό και να’κούτε τους δασκάλους σας.
- Γιαγιά, πετάχτηκε, ένα εγγόν’ εγώ διαβάζω τα μαθήματά μου και το βράδυ κάνω την προσευχή μου, όταν μεγαλώσω, θα γίνω άνθρωπος;
- Θα γίν’ς παιδάκι μ’ θα γίν’ς. Και θα φοράς και λιμπαδέ...
Τα παιδιά γέλασαν χαρούμενα και η γιαγιά συνέχισε...
- Τώρα ελάτε να σας φιλήσω και... μπρός, γρήγορα στα κρεββάτια σας...
Τα παιδιά, πέρασαν ένα - ένα, φίλησαν τη γιαγιά τους με ένα “καληνύχτα” καληνύχτισαν και τη υπόλοιπη παρέα και κίνησαν για τα κρεββάτια τους.
Στα κεφαλάκια τους τριγύριζε η ιστοριούλα της γιαγιάς και έδειχναν αποφασισμένα να τη ακολουθήσουν.
Εδώ τελειώνει η ιστοριούλα μας για τη γιαγιά Μελπομένη, που δεν ήξερε γράμματα και όμως άφησε το στίγμα της στη ζωή, με αυτές τις τρεις λεξούλες:
“Θεγός (Θεός), κοντήλ’, σκεπάρνι.
Παρ’όλο που πέρασαν 100 χρόνια (1914-2014) από τα χρόνια της προσφυγιάς, η Σοφία της γιαγιάς Μελπομένης δεν έχασε και δεν θα χάσει ες αεί την αξία της.
