Ο Αστικός Σχεδιασμός, η επιστήμη και τέχνη της δημιουργίας και επανασχεδιασμού πόλεων και αστικών περιοχών, έχει να επιδείξει αρνητικά παραδείγματα στην πόλη μας κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Το ένα έργο διαδέχεται το άλλο, χωρίς η εμπειρία, που εντωμεταξύ (οφείλει να) αποκτιέται, να ωθεί την πόλη στη μετάβασή της στην μετα-νεωτερική / μεταβιομηχανική / μετα-μοντέρνα εποχή.
1. Πλατεία Ωρολογίου: Η ανοικτή πολιτιστική εκδήλωση στην πλατεία Ωρολογίου, το απόγευμα της Παρασκευής 20 Ιουνίου, στα πλαίσια του προγράμματος της ‘Εύηχης πόλης’, ανέδειξε τον προβληματικό τρόπο, με τον οποίο παράγεται, αναδιαμορφώνεται και εντέλει βιώνεται ο κατ’ εξοχήν κοινωνικός, ελεύθερος δημόσιος χώρος της πόλης. Η θέαση από ψηλά, με ‘τα
μάτια των πουλιών’, μεσούσης της εκδήλωσης, αποκάλυψε τα προβληματικά σημεία της αστικής μορφής, που απέκτησε ο μεγαλύτερος ανοικτός δημόσιος χώρος της πόλης ‘εντός των τειχών’, δηλαδή εντός του ιστορικού της κέντρου.
Η ορχήστρα εμπρός από την κεντρική είσοδο του Δικαστικού μεγάρου, οι θεατές σε κύκλο και όρθιοι εμπρός από την ορχήστρα. Άλλοι καθισμένοι στα τοιχώματα γύρω από τα συντριβάνια και στους αραιούς αναβαθμούς - διαζώματα, μέχρι τον εξωτερικό περίβολο. Οι καθήμενοι στα τοιχώματα των συντριβανιών, ανάλογα με τη θέση, ήταν στραμμένοι προς την ορχήστρα, τον ιστορικό πλάτανο, την οδό Μητροπόλεως, την έξοδο της πόλης προς τα στρατόπεδα. Αρκετοί, για να βλέπουν την ορχήστρα, είχαν τα πόδια τους μέσα στα άδεια από νερό συντριβάνια, ακουμπώντας στις κροκάλες του πυθμένα τους. Όσοι βρίσκονταν στα ανατολικά διαζώματα, έπρεπε να στρέφουν το σώμα τους για να μπορούν να βλέπουν την ορχήστρα, διότι αλλιώς θα έβλεπαν τον λόφο του Προφ. Ηλία και την έξοδο προς Κοζάνη.
Παιδιά ανεβοκατέβαιναν παίζοντας αμήχανα στη βάση του ‘πύργου του Ρολογιού’, που δεν ανακατασκευάστηκε, παρά τις εξαγγελίες. Όσοι έρχονταν από τις οδούς Μαυρομιχάλη και Μ. Μπότσαρη, δρασκέλιζαν όπως – όπως τα χαμηλά πεζούλια για να μπουν στην πλατεία. Στην ανατολική πλευρά, όπου και τα περισσότερα καταστήματα, τα πεζοδρόμια ήταν άδεια, καθώς απ’ εκεί δεν φαίνεται το εσωτερικό της πλατείας, λόγω του υψηλού, συμπαγούς περιβόλου. Μικρή η κίνηση και στο κλιμακοστάσιο δίπλα από τους κρουνούς με το ανακυκλούμενο νερό, που έχουν προ πολλού σφραγιστεί.
Η πλατεία Ωρολογίου δεν μπορεί να φιλοξενήσει επαρκώς μια πολιτιστική εκδήλωση 250-300 ατόμων. Η προσπάθεια που έγινε για απόκτηση εσωτερικού χρήσιμου χώρου με την απομάκρυνση του αυτοκινήτου περιμετρικά, αυτοαναιρέθηκε με την κατασκευή των υπερμεγέθων συντριβανιών στη θέση της οδού, που έτεμνε την πλατεία εγκάρσια και μπορούσε να μετατρέπεται εκ περιτροπής σε ένα πολυλειτουργικό χώρο. Το θέαμα των θεατών καθισμένων με τα πόδια στο εσωτερικό των άδειων συντριβανιών, διότι δεν είχαν πού αλλού να σταθούν, πολύ περισσότερο να καθίσουν, ήταν απογοητευτικό.
2. Αστική Ανάπλαση Ιστορικού Κέντρου – Πλατεία Αγ. Αντωνίου: Η υλοποίηση ανέδειξε με ενάργεια όσα προβληματικά είχαν επισημανθεί πριν από την έναρξη του έργου. Π.χ., η δημιουργία του νέου υπαίθριου χώρου στάθμευσης εμπρός από την πρόσοψη του Ι.Ν. του Αγ. Αντωνίου ακυρώνει τα επιτεύγματα της επιστήμης και τέχνης του Αστικού Σχεδιασμού συνολικά κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Όταν οι πόλεις παντού καταβάλλουν συστηματικές προσπάθειες να ‘κρύψουν’ το σταθμευμένο αυτοκίνητο από τον δημόσιο χώρο τους - πολύ περισσότερο από μια πλατεία- και να αναπτύξουν φιλικούς προς το περιβάλλον και εναλλακτικούς τρόπους μετακίνησης, ιδιαίτερα στα ιστορικά τους κέντρα, εμείς αποκτήσαμε νέο χώρο υπέργειας στάθμευσης, που προβάλλεται στην πρόσοψη του ναού του πολιούχου της πόλης μας. Μεγαλύτερη προβολή του σύγχρονου ατομικισμού και θεοποίηση της κατανάλωσης δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Και δεν αναφέρομαι στα προβλήματα κυκλοφορίας, που δημιουργούνται.
Οι νέοι χώροι στάθμευσης, είτε χωροθετούνται περιμετρικά των ιστορικών κέντρων και εκτός αυτών, είτε υπόγεια, είτε σε ειδικές κατασκευές ελεγχόμενου μεγέθους και σε πολύ προσεκτικά μελετημένες θέσεις. Ο κανόνας αυτός δεν πρέπει να παραβιάζεται, διότι άλλως αναιρείται όλο το οικοδόμημα των αρχών αναβάθμισης (λειτουργικής, πολιτισμικής / πολιτιστικής, αισθητικής….) των ιστορικών κέντρων, που έχουν θεσπισθεί από κορυφαίους διεθνείς οργανισμούς και ερευνητικά κέντρα. Εδώ συνέβη ακριβώς αυτό, δηλαδή πλήρης ανατροπή των αρχών ανάδειξης και βιώσιμης ανάπτυξης του ιστορικού κέντρου, εάν κρίνουμε μόνο απ’ αυτό το σημείο παρέμβασης και δεν επεκταθούμε στο σύνολο της ‘ανάπλασης’.
Δύο είναι τα τραγικά λάθη που επαναλαμβάνονται κατά τις τελευταίες δεκαετίες στην πόλη μας: α) αποφυγή ουσιαστικής προετοιμασίας μειζόνων έργων αστικής κλίμακας και β) μεθοδευμένη καταστρατήγηση του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου, σε αγαστή συνεργασία – δυστυχώς – με τις περιφερειακές υπηρεσίες ένταξης των έργων σε ευρωπαϊκά προγράμματα χρηματοδότησης.
Η προετοιμασία ενός έργου αστικής κλίμακας προϋποθέτει την εκπόνηση δι-επιστημονικών ερευνών, στα ευρήματα των οποίων στηρίζονται οι απαιτήσεις και τα παραδοτέα των μελετών. Για τις παρεμβάσεις στον αστικό χώρο, που είναι εξ ορισμού σύνθετες, απαιτείται δι-επιστημονική έρευνα όλων των παραμέτρων, που συνθέτουν το ζήτημα και πρωτίστως βαθειά γνώση των πολιτισμικών / πολιτιστικών παραμέτρων, εάν πρόκειται για ιστορικό κέντρο πόλης. Η γνώση προλαμβάνει σφάλματα, που δεν αναστρέφονται. Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να αναμένεται μέσα από τα πανεπιστημιακά ιδρύματα, των οποίων τα στεγανά, οι ανταγωνισμοί και πρωτίστως ο κατακερματισμός της γνώσης (ο διεθνής όρος είναι ‘silo thinking’) δεν επιτρέπουν μια ‘ολιστική’ θεώρηση των σύνθετων ζητημάτων των ιστορικών κέντρων πόλεων.
Με ολοκληρωμένες τις αναγκαίες έρευνες και προτάσεις για το πλαίσιο παρέμβασης, η τοπική διοίκηση οφείλει να αναθέτει τις μελέτες μέσω αστικού ή αρχιτεκτονικού διαγωνισμού (με προκήρυξη ή με βραβεία, αναλόγως της σπουδαιότητας), όπως και να προβαίνει σε σειρά άλλων ενεργειών, ανάλογα με τον χαρακτήρα της επιδιωκόμενης παρέμβασης. Δεν είναι όμως υποχρεωμένη από την Ενδιάμεση Διαχειριστική Αρχή να το κάνει για να εντάξει το έργο σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα χρηματοδότησης, καθώς η Διαχειριστική Αρχή ΔΕΝ ΕΛΕΓΧΕΙ ΟΥΤΕ ΤΗ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑ, ΟΥΤΕ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΉ ΕΠΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΥΠΟΒΑΛΛΟΜΕΝΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ, ΠΑΡΑ ΜΌΝΟΝ ΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥΣ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ (!). Ο έλεγχος αυτών των –ουσιωδών - χαρακτηριστικών επαφίεται στην αδέσμευτη (;) κρίση του Δημοτικού Συμβουλίου, στη διαμαρτυρία και την καταγγελία των απλών πολιτών και των σχετικών φορέων, στο ‘θράσος’ ορισμένων ‘απείθαρχων’ τεχνικών, στην ad hoc δραστηριοποίηση επίδοξων ακτιβιστών. ‘Πεδίο δόξης λαμπρόν’ για τη δικαιοσύνη….
Η Δημοτική αρχή έφερε επανειλημμένα προς έγκριση στο Δημοτικό Συμβούλιο μελέτες με τον χαρακτήρα του ‘επείγοντος’, με τη δικαιολογία «να μη χαθούν τα ευρωπαϊκά κονδύλια», παρά τις αντιρρήσεις προσώπων και φορέων. Κερδίσαμε (;) τα ευρωπαϊκά κονδύλια, αλλά στο μεταξύ χάσαμε την πόλη, την ταυτότητα και την ψυχή μας…
Αντί να εκμεταλλεύεται τον προκλητικά διάτρητο μηχανισμό των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων, η τοπική διοίκηση οφείλει να ανάγει τέτοιου είδους ζητήματα σε ύψιστο ηθικό (με την έννοια του ‘δέοντος πράττειν’) θέμα α) αποσυνδέοντάς τα από τα τουλάχιστον ανεπαρκή πανεπιστημιακά ερευνητικά προγράμματα και β) δημιουργώντας όλες τις προϋποθέσεις δι-επιστημονικής, ανεξάρτητης και έγκυρης έρευνας και ανάλυσης, δημοκρατικού διαλόγου (ουσιαστική και όχι ‘εκ των υστέρων’ συμμετοχή φορέων και πολιτών), τήρησης του ισχύοντος εθνικού θεσμικού πλαισίου αναθέσεων μελετών και διασφάλισης της ευγενούς άμιλλας μεταξύ των ειδημόνων για τη επίτευξη του βέλτιστου δυνατού αποτελέσματος. Η Βέροια δεν αξίζει τίποτε λιγότερο. anastpapa@teemail.gr.
* Η Αναστασία Μιχ. Πάπαρη είναι Διδάκτωρ Αρχιτέκτων – Πολεοδόμος Α.Π.Θ. και Πολεοδόμος του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (U.C.L., The Bartlett), M. Phil. Το θέμα της διδακτορικής της διατριβής ήταν «Η Ταυτότητα της Ευρωπαϊκής Πόλης μέσα από τον θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης». Οι φωτογραφία είναι της συγγραφέα.
