Την πληρέστερη καταγραφή των εθίμων, των κοινωνικών εκδηλώσεων και των γυναικείων φορεσιών (αναφορά γίνεται και στις ανδρικές φορεσιές) της Νάουσας παρουσιάζει, ως πολύτιμο θησαυρό, στο αναγνωστικό κοινό η φίλη Ευγενία Ζάλιου, στις 8 το βράδυ της Δευτέρας 5 Μαϊου, στον πολυχώρο της Βέτλανς. Μια αγωνιώδης προσπάθεια συλλογής υλικού (φορεσιές, κοσμήματα κ.α) από την Ευγενία, που διήρκεσε πέντε χρόνια, την οδήγησε στο 300 σελίδων υπερπολυτελές πόνημα το οποίο είναι σίγουρα κόπος της συμμετοχικής της ζωής, στα κοινά της πόλης που τόσο αγάπησε και τόσα δημιούργησε.
Περιλαμβάνει τρεις ενότητες. Στην πρώτη περιγράφεται η ελληνική ενδυματολογική παράδοση και η Νάουσα στον χώρο και την ιστορία, στην δεύτερη η θέση της γυναίκας στην τοπική κοινωνία της Νάουσας και στην τρίτη η γυναικεία ναουσαίικη φορεσιά, με όλα της τα εξαρτήματα. Στα δυο παραρτήματα που ακολουθούν αναφορά γίνεται στην ανδρική φορεσιά της Νάουσας, αλλά και στην βλάχικη. Σημαντικές προσωπικότητες (θα διαβάσετε παρακάτω τα όσα γράφουν, καθώς και τον πρόλογο της Ευγενίας), όπως η κ. Ξένια Πολίτου, από το Μουσείο Μπενάκη, προλογίζουν τον τόμο, ενώ σημαντικό είναι το κεφάλαιο των πληροφορητών της συγγραφικής προσπάθειας της Ευγενίας, άλλων ζώντων και άλλων κεκοιμημένων. Ξεχωρίζουμε την γεννημένη το 1912 κ. Πρασίνου Ευθυμία (το γένος Γοργολιάτου) η οποία στα 101 της διαμένει στη Νάουσα. Η κ. Πρασίνου μετανάστευσε στην Αμερική, όπου και παντρεύτηκε, ενώ ανιψιός της είναι ο James Galianos , ο οποίος θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους σχεδιαστές υψηλής ραπτικής των ΗΠΑ, του 20ου αιώνα. Αναφέρει χαρακτηριστικά για αυτόν η κ. Ζάλιου. \'Όταν ο James ενηλικιώθηκε και έκανε τη δική του επιχείρηση, η μητέρα του τον ρώτησε τι ήθελε από την πατρική περιουσία. \'Μάνα, το μόνο που θέλω είναι ο φορεσιά της γιαγιάς Αναστασίας και ένα κέντημα μεταξωτό που έχεις από την προίκα σου\'. Την φορεσιά (της Νάουσας) την έβαλε σε προθήκη, σε περίοπτη θέση του εργαστηρίου του, και αργότερα το χάρισε στο Μουσείο του Los Angeles, όπου εκτίθεται μέχρι σήμερα\'.
Το βιβλίο εκδόθηκε με έξοδα της Ευγενίας Ζάλιου (δυστυχώς σε αυτόν τον τόπο επιδοτούνται οι... πάντες πλην των πραγματικών πολιτιστικών κατόχων!), κοστίζει 60 ευρώ, τιμή ιδιαίτερα χαμηλή για την υπερπολυτελή, ιλουστρασιόν, ποιότητα του και τα έσοδα του θα δοθούν για την ενίσχυση των παιδιών με ειδικές ανάγκες Υφάδι, που τόσο αγάπησε και αγαπά, ως πρόεδρος του, η Ευγενία Ζάλιου. Για όσους θελήσουν να το προμηθευτούν τα στοιχεία επικοινωνίας είναι: Ευγενία Ζάλιου-Μπασιακούλη, Ζαφειράκη 56, 592 00, Νάουσα, Τηλ.: +30 23320 23913, e-mail: ezaliou@yahoo.gr. Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι έμεινα εντυπωσιασμένος από την ποιότητα της έκδοσης, το αρχειακό υλικό και την ερευνητική προσπάθεια της φίλης Ευγενίας. Το βιβλίο της δεν αναφέρεται στη Νάουσα. Είναι η ίδια η Νάουσα στο πέρασμα των αιώνων. Σίγουρα δεν θα πρέπει να λείψει από τις βιβλιοθήκες καμιάς οικογένειας Ναουσαίων, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.
Θόδωρος Ελευθεριάδης
Πρόλογος της Ξένιας Πολίτου Επιμελήτριας Συλλογής Νεοελληνικού Πολιτισμού του Μουσείου Μπενάκη,γραμματέα της Ελληνικής Εταιρείας Ενδυματολογίας
Η μέχρι τώρα βιβλιογραφία για τις φορεσιές της Νάουσας ήταν εξαιρετικά φτωχή. Περιοριζόταν στην περιγραφή από την Αγγελική Χ’’Μιχάλη του πίνακα του Nicolas Sperling που απεικονίζει μια ενδυμασία της Νάουσας από τη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη (Ελληνικαί Εθνικαί Ενδυμασίαι, 1948-54), καθώς και σε κάποιες αναφορές της Ιωάννας Παπαντωνίου κυρίως στο φουστάνι των αστικών κέντρων της κεντρικής Μακεδονίας και των βλαχόφωνων πληθυσμών της ευρύτερης περιοχής (Συμβολή στη μελέτη της γυναικείας ελληνικής παραδοσιακής φορεσιάς, Εθνογραφικά 1, 1978, Μακεδονικές φορεσιές, 1992, Η ελληνική ενδυμασία. Από την αρχαιότητα ως τις αρχές του 20ού αιώνα, 2000).
Επόμενο είναι η κάθε νέα δημοσίευση πάνω στο θέμα αυτό να είναι καλοδεχούμενη από τους μελετητές. Η εργασία της Ευγενίας Ζάλιου-Μπασιακούλη όμως ξεπερνά κατά πολύ και τις μεγαλύτερες προσδοκίες για μια τέτοια έκδοση. Αντλώντας στοιχεία από συνεντεύξεις 62 πληροφορητών, συγκεντρώνοντας 200 και πλέον φωτογραφίες από οικογένειες της πόλης (τις οποίες δημοσιεύει με πλήρη ταυτοποίηση των ατόμων που απεικονίζονται), βασιζόμενη σε εκτενή βιβλιογραφική και αρχειακή έρευνα, η Ε. Ζάλιου-Μπασιακούλη παραδίδει έναν τόμο – έργο ζωής, μια εξαντλητική παρουσίαση του θέματός της. Από το ιστορικό πλαίσιο και το κοινωνικό υπόβαθρο, την περιγραφή και τις συνθήκες χρήσης της ενδυμασίας, τους τύπους των ενδυμασιών και τη λεπτομερή ανάλυση των ενδυμάτων που τις συνθέτουν, τις τεχνικές κατασκευής και την αναφορά στο επαγγελματικό και οικονομικό τους πλαίσιο, τα βιωματικά στοιχεία και τις προσωπικές αφηγήσεις των πληροφορητών, το ανά χείρας βιβλίο φέρει ποικίλα δώρα στους αναγνώστες του: στους μελετητές της ενδυματολογίας ένα βιβλίο αναφοράς που έλειπε από τη βιβλιογραφία στους κατοίκους της Νάουσας και τους μελετητές της τοπικής ιστορίας πολύτιμα στοιχεία για το ενδυματολογικό, κοινωνικό, ακόμα και γλωσσικό παρελθόν της πόλης.
Αυτό που κρατάω προσωπικά είναι αυτή η αίσθηση μιας ζωντανής ενδυματολογικής πραγματικότητας που μεταδίδει το βιβλίο. Η πληθώρα των παλαιών φωτογραφιών και τα γραπτά στοιχεία που τις συμπληρώνουν φανερώνουν τους μυριάδες τρόπους με τους οποίους οι γυναίκες της Νάουσας εκφράζονταν μέσα από το κωδικοποιημένο σύστημα της τοπικής τους φορεσιάς. Κρατώντας σταθερά τα στοιχεία εκείνα που η ένταξή τους στην κοινότητα τους επέβαλε, έβρισκαν τρόπους να δηλώσουν, μέσα από ένα δεδομένο ενδυματολογικό σύνολο –που καθόριζε, μέχρι ενός σημείου, και τη συμπεριφορά τους–, τόσο την οικονομική και κοινωνική τους κατάσταση, όσο ακόμα και το προσωπικό τους γούστο. Κι αυτή η ζωντανή σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και το ένδυμα που αναδύεται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου είναι πολύτιμο στοιχείο για την κατανόηση μιας πλούσιας ενδυματολογικής κληρονομιάς.
Πρόλογος της συγγραφέα κ. Ευγενίας Ζάλιου ( ακολουθεί και το βιογραφικό της)
Πριν αρκετά χρόνια, στα στενοσόκακα της Νάουσας, έβλεπε κανείς γυναίκες να περπατούν περήφανες, φορώντας την παραδοσιακή τους φορεσιά. Μια φορεσιά που τη χαρακτήριζε η μεγαλοπρέπεια και η αρχοντιά, που γοήτευε κάθε επισκέπτη. Σήμερα τίποτε δεν σώζεται από την εικόνα εκείνη. Ο σύγχρονος πολιτισμός και ο πανδαμάτορας χρόνος έχουν σαρώσει τα πάντα. Ελάχιστα παραδοσιακά στοιχεία έχουν απομείνει. Η ναουσαίικη γυναικεία φορεσιά ανήκει πια στο παρελθόν.
Η ιδέα να ασχοληθώ με την αποτύπωση της γυναικείας φορεσιάς του τόπου μου, γεννήθηκε το 1991, όταν ξεφυλλίζοντας ένα ημερολόγιο είδα μια ενδυμασία με τον τίτλο φορεσιά της Νάουσας. Ήταν τόσο κακοφορεμένη και ελλιπής, ώστε θεώρησα υποχρέωσή μου να αρχίσω μια καταγραφή που να αποκαθιστά την παράδοση του τόπου μου σ’ αυτόν τον τομέα.
Η έλλειψη χρόνου, οι οικογενειακές και επαγγελματικές υποχρεώσεις, ήταν ο βασικός λόγος που πέρασε τόσος καιρός χωρίς να ολοκληρωθεί η μελέτη. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων, ψάχνοντας να συγκεντρώσω όλη τη βιβλιογραφία που αναφέρεται στη φορεσιά της Νάουσας, διαπίστωσα ότι ελάχιστα στοιχεία υπάρχουν σε λαογραφικές έρευνες και περιγραφές. Μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει καμιά σοβαρή μελέτη και όσο περνούν τα χρόνια, τόσο λιγοστεύουν εκείνοι που θυμούνται και μπορούν υπεύθυνα να μας πληροφορήσουν για το σημαντικό αυτό κεφάλαιο της ενδυματολογικής μας κληρονομιάς.
Κύριο μέλημα της εργασίας μου είναι η ακριβής καταγραφή όλων των τμημάτων και εξαρτημάτων που συνθέτουν τη ναουσαίικη φορεσιά, των υλικών από τα οποία γινόταν, ραβόταν, κεντιόταν και τις συνθήκες που φοριόταν, ανάλογα με την περίσταση και την ηλικία. Επιδίωξη, επίσης, ήταν να διορθωθούν οι ανακρίβειες που δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς σχετικά με το θέμα και επιτέλους η ναουσαίικη ενδυμασία να πάρει στην ενδυματολογία τη θέση που της αξίζει.
Είναι μια εργασία όσο πιο ολοκληρωμένη γίνεται, με άμεσες πληροφορίες και προσωπικές εμπειρίες, αφού οι γιαγιάδες μου Ολυμπία και Λένκου, οι γερόντισσες της γειτονιάς μου, αλλά και ολόκληρης της Νάουσας φορούσαν την τοπική ενδυμασία. Έτσι η φορεσιά αυτή είναι ένα κομμάτι από τα παιδικά και εφηβικά μου χρόνια, συνδεδεμένη με τις πιο όμορφες αναμνήσεις.
Με την ολοκλήρωση της έρευνας νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω από τα βάθη της καρδιάς μου όλους όσους αφιέρωσαν το χρόνο τους και μου έδωσαν πληροφορίες. Ιδιαίτερα τις ηλικιωμένες Ναουσαίες, που με υπομονή και αγάπη μου εμπιστεύτηκαν τις προσωπικές τους εμπειρίες και έτσι μπόρεσα να τις καταγράψω.
Ευχαριστώ θερμά τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας κ. Παντελεήμονα και τον Αρχιμανδρίτη Αθηναγόρα Μπίρδα, που μου έδωσαν την άδεια να μελετήσω τους Κώδικες των Αρχείων της Ιεράς Μητροπόλεως.
Ξεχωριστές παραμένουν οι ευχαριστίες μου στη ράφτρα Μαίρη Μαλούνα για την πολύπλευρη βοήθεια που μου πρόσφερε ακούραστα σ’ όλη τη διάρκεια της έρευνας. Η συμβολή της ήταν ανεκτίμητη. Επίσης ευχαριστώ τις Προέδρους του Λυκείου Ελληνίδων Νάουσας Καίτη Τσίτση και Βέτα Χωνού, που με ιδιαίτερη προθυμία βοήθησαν στην έρευνά μου, τον τ. Δήμαρχο Αλέκο Χωνό, τον Γρηγόρη Πιτσιούνη για την άμεση ανταπόκρισή του σε θέματα δυσπρόσιτης βιβλιογραφίας, τον Στέργιο Σαράτση, την Ελένη Μήτσαλα-Ζεγκίνη, την Ελένη Δροσίδου, καθώς και όλους όσους έθεσαν στη διάθεσή μου τα ανεκτίμητα οικογενειακά τους κειμήλια.
Ευχαριστίες οφείλονται και σε όλους εκείνους που συνετέλεσαν στην παρούσα έκδοση. Στον Ιωάννη Παπακαρμέζη, που με την πολύτιμη πείρα και τις εξαιρετικές φωτογραφίες έδωσε στην παραγωγή του τόμου έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Στον Νικόλα Μπλιάτκα που απέδωσε με ιδιαίτερη καλλιτεχνική ευαισθησία σχέδια κεντημάτων - ενδυμάτων που κοσμούν το βιβλίο και ιδιαίτερα στον Αλέξανδρο Οικονόμου, που με ενθάρρυνε συνεχώς ώστε να ολοκληρώσω την εργασία μου, βοήθησε στην αναμόρφωση κάποιων κειμένων και είχε τη γενική επιμέλεια της έκδοσης.
Το υλικό (αυθεντικές παραδοσιακές ενδυμασίες, κεντήματα, κεφαλοκαλύμματα, κοσμήματα κ.λπ) που χρησιμοποίησα για τη μελέτη, προέρχεται από τα εκθέματα του Λαογραφικού Mουσείου του Λ.Ε.Ν. και από ιδιωτικές συλλογές και χρονολογούνται στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και στις πρώτες του 20ου. Aξιοσημείωτο είναι ότι ορισμένα απ’ αυτά τα κομμάτια βγήκαν για πρώτη φορά από τα σεντούκια, όπου ήταν καταχωνιασμένα για πολλά χρόνια από τους ιδιοκτήτες.
Σημαντικό μέρος της έρευνας καλύπτουν οι άμεσες πληροφορίες κυρίως από γυναίκες, που συγκέντρωσα ύστερα από αλλεπάλληλες επισκέψεις στα σπίτια τους. Δυστυχώς, σχεδόν όλες οι ηλικιωμένες που μου μίλησαν για τα νιάτα τους, τη φορεσιά τους και το πώς ζούσαν τα χρόνια εκείνα, δεν βρίσκονται πια στη ζωή. Στις επανειλημμένες επισκέψεις που έκανα, καθόμασταν ώρες ατέλειωτες και άκουγα να μου μιλούν για εκείνα τα καλά χρόνια που πέρασαν μέσα στη φτώχεια, δεν είχαν τόσες ευκολίες όπως σήμερα, αλλά ζούσαν όλοι μαζί, αγαπημένοι και ευτυχισμένοι. Τα χρόνια εκείνα που η μόνη ψυχαγωγία τους ήταν οι γάμοι, οι γιορτές και τα πανηγύρια, τους γέμιζαν τη ζωή και ήταν τόσο ικανοποιημένοι! Το μεγάλο κέρδος που αποκόμισα δεν είναι μόνο ότι γνώρισα την ιστορία και την τεχνική κατασκευής της φορεσιάς του τόπου μου, αλλά ότι συνδέθηκα με τις γυναίκες αυτές με έναν ξεχωριστό δεσμό, έτσι που ένιωθα ότι με συντρόφευαν και με συμβούλευαν κάθε στιγμή. Σ’ αυτές τις γυναίκες λοιπόν και στην εποχή που εκπροσωπούσαν είναι αφιερωμένη η εργασία μου.
Η έρευνα για τη φορεσιά έφερε, σχεδόν αναγκαστικά, στο προσκήνιο και την ανάγκη καταγραφής της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία της Νάουσας.
Ιδιαίτερα προβληματίστηκα για την απόδοση των διαλόγων. Αν θα έπρεπε να καταγραφούν στα νεοελληνικά για να είναι κατανοητοί ή στη ναουσαίικη διάλεκτο, όπως ακριβώς ειπώθηκαν. Τελικά προτίμησα να τους μεταφέρω αυτούσιους, γιατί έτσι νιώθω ότι δεν προδίδω την καταγωγή μου και ξαναζωντανεύω τις ανεπανάληπτες, γεμάτες ζεστασιά στιγμές που πέρασα, συντροφιά με τις αξιαγάπητες ηλικιωμένες Ναουσαίες.
Πολύτιμο πρωτογενές υλικό ήταν τα προικοσύμφωνα από το 1833 μέχρι το 1942, όπου μπορεί κανείς να παρακολουθήσει την εξελικτική πορεία της φορεσιάς στο σύνολό και στα επιμέρους τμήματά της. Μέσα απ’ αυτά φαίνεται ξεκάθαρα και ο ρόλος που έπαιζε η ποιότητα και η ποσότητα των ενδυμάτων ή των κοσμημάτων στη διαβάθμιση των κοινωνικών τάξεων. Έτσι πολύ εύκολα αποτυπώνεται στη γυναικεία ενδυμασία η οικονομική και κοινωνική θέση του άνδρα, είτε ως συζύγου είτε ως πατέρα.
Πέρα απ’ αυτά τα στοιχεία, στην ολοκλήρωση της έρευνας συνέβαλαν σημαντικά και οι φωτογραφίες, ατομικές ή οικογενειακές, που χρονολογούνται από το 1865 μέχρι το 1950 . Eπίσης φωτογραφήθηκαν όλα τα τμήματα της φορεσιάς που υπήρχαν στο Λαογραφικό Μουσείο του Λ.Ε.Ν. και σε ιδιωτικές συλλογές, στα σπίτια των πληροφορητών μου.
Απεικονίσεις δωρητών σε τοιχογραφίες εκκλησιών, οι οποίες αποτελούν πηγή μελέτης της ενδυμασίας, δεν σώζονται.
Oι ελάχιστες δημοσιεύσεις σχετικά με την ενδυμασία της Ναουσαίας δεν βοήθησαν, καθώς περιείχαν πολλές ανακρίβειες και ήταν γραμμένες περιληπτικά. Από περιηγητές δεν υπήρξε καμιά αναφορά για τις φορεσιές των γυναικών της Νάουσας.
Ωστόσο στα πλαίσια της έρευνας προσπάθησα να καλύψω όσο το δυνατόν πιο ευρύ φάσμα της σχετικής βιβλιογραφίας πάνω στις παραδοσιακές φορεσιές της πατρίδας μας, είτε ως γενικά μελετήματα είτε ως εξειδικευμένες μονογραφίες, ώστε να σχηματίσω μια σφαιρική εικόνα και να μπορέσω να κάνω τις αναγκαίες συγκρίσεις ή άλλης μορφής διαπιστώσεις. Όπως είναι φυσικό, αρκετές φορές συνάντησα εκπληκτικές ομοιότητες σε διάφορα σημεία, αλλού πάλι διαπίστωσα τη μοναδικότητα στην περίπτωση της Νάουσας.
Ουσιαστικό βοήθημα στην εργασία αυτή αποτέλεσαν τα συγγράμματα της διακεκριμένης ενδυματολόγου, σκηνογράφου και ιδρύτριας του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος Ιωάννας Παπαντωνίου. Ιδιαίτερα στο άρθρο της «Συμβολή στη μελέτη της γυναικείας παραδοσιακής φορεσιάς», Εθνογραφικά τ. 1, Ναύπλιο 1978, στην κυριολεξία έγινε προσωπικός μου οδηγός και συχνότατα προσέφευγα σ’ αυτό αναζητώντας καθοδήγηση στη δική μου έρευνα.
Σημαντικά με βοήθησαν και διεύρυναν τους ορίζοντές μου οι διδακτορικές διατριβές της Κωνσταντίνας Μπάδα – Τσομώκου Η αθηναϊκή γυναικεία φορεσιά κατά την περίοδο 1767-1834 (1983), της Άννας Γουήλ – Μπαδιεριτάκη, Το παραδοσιακό πουκάμισο της ηπειρωτικής Ελλάδας (1980) και της Βασιλικής Χατζή – Κατερινάρη Οι παραδοσιακές γυναικείες ενδυμασίες Σουλίου και Παραμυθιάς της Ηπείρου (1991). Επίσης πολύτιμα ήταν για μένα τα βιβλία: Λεσβιακή γυναικεία φορεσιά, 18ος-19ος αι. (1996) της Μ. Αναγνωστοπούλου και Η αστική ενδυμασία της Κύπρου κατά τον 18ο-19ο αι. (1996) της Ευφροσύνης Ριζοπούλου – Ηγουμενίδου.
Τα βιβλία της πρωτοπόρου ερευνήτριας στα θέματα λαογραφίας στη χώρα μας Αγγελικής Χ’’Μιχάλη Τα χρυσοκλαβαρικά, συρματέινα-συρμακέσικα κεντήματα (1952) και Ραπτάδες-Χρυσορράπτες και Καποτάδες (1960) μου έδωσαν σημαντικότατες πληροφορίες.
Ολοκληρώνοντας την έρευνα, με ικανοποίηση κατέληξα στο συμπέρασμα πως αν θελήσουμε να κατατάξουμε τη γυναικεία φορεσιά της Νάουσας σε τύπους με βάση το χρόνο, δηλαδή σε παλιότερη (1850 – 1900) και σε νεότερη (1900 – 1950), βλέπουμε ότι όλα τα κομμάτια και τα κοσμήματα ακόμη είναι ίδια, με ελάχιστες αλλαγές στην ονομασία, σε λεπτομέρειες της ραφής και στην προσθήκη ή αφαίρεση μόνο μικροεξαρτημάτων. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι η Ναουσαία διαφύλαξε για μεγάλο χρονικό διάστημα τη φορεσιά της αναλλοίωτη από ξένες επιρροές, τιμώντας την παράδοση που της κληροδοτήθηκε.
Τα χρονικά περιθώρια, που καθορίζονται τόσο από το υλικό που είχα στη διάθεσή μου, όσο κι από τις μαρτυρίες που συγκέντρωσα, τοποθετούνται στο διάστημα από το 1850 μέχρι το 2012. Στην εργασία αυτή δίνεται μεγάλη βαρύτητα στη φορεσιά της παντρεμένης γυναίκας, επειδή σ’ αυτή την κοινωνική ηλικία η ενδυμασία είναι ολοκληρωμένη. Με αυτό, ως βάση, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη νυφική-γιορτινή φορεσιά, στην απλούστερη καθημερινή, στη φορεσιά της ηλικιωμένης, της χήρας και στην παιδική-εφηβική.
Θεώρησα όμως σωστό ν’ ασχοληθώ και με τη φορεσιά των αντρών της Νάουσας, που λίγο πολύ είναι ίδια με τις αντίστοιχες και των άλλων αστικών περιοχών της Μακεδονίας . Χαρακτηριστικό είναι ότι στις αρχές του 20ού αιώνα συνυπάρχουν διάφοροι ενδυματολογικοί τύποι για τους άνδρες, σε αντίθεση με τη γυναικεία φορεσιά που είναι πιο ομοιογενής. Οι Ναουσαίοι, λόγω των εμπορικών τους συναλλαγών εκτός Ελλάδας και της μετανάστευσης στην Αμερική, υιοθέτησαν νωρίς το ευρωπαϊκό ένδυμα. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι οι φωτογραφίες που διασώθηκαν, όπου στην πλειοψηφία οι άντρες με τα νεαρά αγόρια και κορίτσια απεικονίζονται με ευρωπαϊκά ρούχα, ενώ οι γυναίκες είναι ντυμένες με την τοπική ενδυμασία. Ειδικό κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στη φορεσιά των Βλάχων, που αποτελούν στη Νάουσα τμήμα του αστικού πληθυσμού.
Ένα μέρος της μελέτης ασχολείται με τις πρώτες ύλες και τα άλλα υλικά για την κατασκευή των φορεσιών, τα χρυσονήματα και τα σχέδια διακόσμησης, τις τεχνικές ραφής κ.λπ. Θεώρησα απαραίτητο να προστεθεί στο τέλος ένα γλωσσάριο που περιλαμβάνει όλους τους σχετικούς με τις ενδυμασίες όρους και ονομασίες, καθώς και κατάλογο των πληροφορητών.
Ευγενία Ζάλιου - Μπασιακούλη
Η Ευγενία Ζάλιου-Μαπσιακούλη γεννήθηκε στη Νάουσα όπου και κατοικεί. Απόφοιτος της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, διετέλεσε διευθύντρια του Κέντρου Εργαζόμενης Νεότητας Νάουσας από την ίδρυσή του το 1971 έως το 2010. Είναι παντρεμένη και μητέρα δύο παιδιών. Από νωρίς είχε ενεργό συμμετοχή στα κοινωνικά και πολιτιστικά δρώμενα της Νάουσας. Εκλέχθηκε στο Δημοτικό Συμβούλιο Νάουσας, του οποίου υπήρξε Πρόεδρος επί δημαρχίας Δημ. Βλάχου. Δημιούργησε το Συμβουλευτικό Κέντρο του Δήμου και το Δημιουργικό Εργαστήρι για ενήλικα ΑμεΑ «ΥΦΑΔΙ», όπου είναι και Πρόεδρος. Είναι Εθελόντρια Αδελφή και Πρόεδρος του Περιφερειακού Τμήματος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Νάουσας, ενώ για πολλά χρόνια υπήρξε τοπική Έφορος του Σώματος Ελληνικού Οδηγισμού. Διετέλεσε μέλος του Δ Σ του Λυκείου Ελληνίδων Νάουσας και είναι αντιπρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Νάουσας «Αναστάσιος Μιχαήλ Ο Λόγιος». Ασχολείται με την τοπική λαογραφία και ιδιαίτερα με τη μελέτη της ναουσαίικης φορεσιάς. Αρθρογραφεί επίσης σε τοπικές εφημερίδες και στο περιοδικό «Νιάουστα». Για την προσφορά της στην κοινωνία και το συνάνθρωπο και τη μελέτη της λαογραφίας, τιμήθηκε από την Ιερά Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας, τη Νομαρχία Ημαθίας και το Λύκειο Ελληνίδων Νάουσας.
Στοιχεία επικοινωνίας: Ευγενία Ζάλιου-Μπασιακούλη, Ζαφειράκη 56, 592 00, Νάουσα, Τηλ.: +30 23320 23913, e-mail: ezaliou@yahoo.gr
Πρόλογος της Ιωάννας Παπαντωνίου, Σκηνογράφου - Ενδυματολόγου, Πρόεδρου του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος (ΠΛΙ)
Η σημαντική ενδυματολογική έκδοση, έργο ζωής, της Ευγενίας Ζάλιου-Μπασιακούλη έρχεται να καλύψει την ελλιπή βιβλιογραφία και τις μεταξύ άλλων αναφορές στις γυναικείες φορεσιές της Νάουσας.
Είναι μια πολύπλευρη προσέγγιση των τοπικών ενδυμασιών που υποστηρίζεται και αυτόματα ζωντανεύει μέσα από μια εξαιρετική επιλογή φωτογραφικού υλικού από το αρχείο της συγγραφέως.
Οι προφορικές πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν κυριολεκτικά την ύστατη ώρα, η επεξεργασία και το φιλτράρισμά τους από ένα άνθρωπο με ειδικές ευαισθησίες, ενισχύει την άποψη ότι το λαογραφικό υλικό πρέπει να συγκεντρώνεται από ανθρώπους του τόπου. Προϋπόθεση οι «ντόπιοι λαογράφοι» να διαθέτουν παιδεία, παρατηρητικότητα και συλλογιστική που θα καθιστά την καταγραφή του έγκυρη.
Η Ευγενία Ζάλιου-Μπασιακούλη εντάσσει την καταγραφή της στο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της Νάουσας και εξετάζει ειδικότερα τη θέση της γυναίκας στην τοπική κοινωνία.
Η έκδοση τελειώνει μ’ ένα μικρό παράρτημα για την αντρική Ναουσαίικη φορεσιά και ένα παράρτημα για τα βλάχικα ενδυματολογικά σύνολα. Στο εκτεταμένο κύριο κεφάλαιο που αφορά στη Ναουσαίικη γυναικεία ενδυμασία εκτός από το καθαρά περιγραφικό μέρος επιχειρούνται ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις αλλά και ένα κριτικό σημείωμα για τις παραποιήσεις της Ναουσαίικης γυναικείας φορεσιάς στη βιβλιογραφία.
Το βιβλίο της κυρίας Ζάλιου, σε συνδυασμό μ’έναν μικρό αριθμό σημαντικών εκδόσεων για την ενδυματολογία του Βορειοελλαδικού αστικού χώρου δίνει την ελπίδα ότι το «τέλος μιας εποχής», όπως συμπληρώνει η κυρία Ζάλιου τον τίτλο του βιβλίου της, θα οδηγήσει πιθανόν και σε άλλες παρόμοιες εμπεριστατωμένες καταγραφές.
