ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ – ΣΧΟΛΙΑ:
ΘΩΜΑΣ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
Ο ΚΡΑΣΑΡΟΣ ΣΚΟΤΩΣΕ ΚΑΙ ΚΕΝΤΑΥΡΟ (Ε.Α.ΧΙ, 1.)
1 Γιορτάζαμε τα Έρμαια και κει που έφερνέ μας
2 ο Αφροδίσιος κρασί, είκοσι λίτρα, σκόνταψε
3 και βύθισε τα σπλάχνα μας μές σε μεγάλο πένθος.
4 Ο Κράσαρος είναι γνωστό πως σκότωσε και Κένταυρο
5 κι εμάς έτσι ας μας σκότωνε, ολόθερμη ευχή μας,
6 αλλά τώρα προλάβαμε εμείς και τον σκοτώσαμε.
ΝΙΚΑΡΧΟΥ «ΟΙΝΟΣ ΚΑΙ ΚΕΝΤΑΥΡΟΝ ΑΠΩΛΕΣΕΝ»
1 Ερμαίοις ημίν Αφροδίσιος εξ χόας οίνου
2 αίρων, προσκόψας πένθος έθηκε μέγα.
3 Οίνος και Κένταυρον απώλεσεν, ως όφελεν δε
4 χημάς, νυν δ’ημείς τούτον απωλέσαμεν.»
ΣΧΟΛΙΑ
Στο παραπάνω συμποτικό του επίγραμμα ο Νίκαρχος (1ος-2ος αι. μ.Χ.) μιλάει για ένα «δυστύχημα» που συνέβη σε συμπόσιο που γινόταν στα «Έρμαια», μια γιορτή που γινόταν προς τιμήν του Θεού Ερμή. Ένας συμποσιαστής, που μετέφερε είκοσι περίπου λίτρα κρασιού, σκόνταψε και το κρασί χύθηκε προς μεγάλο πένθος των συμποσιαστών.
ΤΑ ΕΡΜΑΙΑ
Ερμαία ή Έρμαια ονομάζονταν οι γιορτές που έκαναν οι αρχαίοι Έλληνες προς τιμήν του Θεού Ερμού (Ερμή), ο οποίος ήταν ο προστάτης θεός των Γυμναστηρίων, (Γυμνασίων) και της παλαίστρας.
Τα Ερμαία γιορτάζονταν αρχικά στα Γυμναστήρια (γήπεδα) με τη συμμετοχή μόνο των παιδιών. Δεν επιτρεπόταν η παρουσία ενηλίκων. Τα παιδιά έκαναν θυσίες, συμπόσια και παράλληλα αγωνίζονταν και έπαιζαν διασκεδάζοντας όσο μπορούσαν πιο ελεύθερα.
Από τα χρόνια που διαδέχτηκαν την εποχή του σοφού νομοθέτη και ποιητή Σόλωνα άρχισε να μην ισχύει η απαγόρευση ενήλικων στα Γυμναστήρια και τα παιδιά γιόρταζαν τα Έρμαια, ενώ ήταν παρόντες άντρες κάθε ηλικίας (εποχή Πλάτωνα).
Ερμαϊκές γιορτές γίνονταν και στην Κρήτη, όπου μάλιστα συμμετείχαν και δούλοι σαν ελεύθεροι, ενώ οι κύριοί τους τους υπηρετούσαν, όπως γινόταν και στα Κρόνια στη Ρώμη από τους Ρωμαίους, που πήραν τη συνήθεια αυτή από τους Κρητικούς.
ΚΕΝΤΑΥΡΟΙ ΚΑΙ ΛΑΠΙΘΕΣ
Α’ Οι Κένταυροι αρχικά ήταν κανονικοί άνθρωποι. Ο γενάρχης τους ο Κένταυρος, ήταν γιος του βασιλιά των Λαπιθών, του Ιξίωνα, και ενός σύννεφου, στο οποίο ο Δίας είχε δώσει τη μορφή της συζύγου του, της Ήρας, όταν αντιλήφθηκε ότι ο Ιξίωνας, τον οποίο είχε ευεργετήσει, ήταν αγνώμονας, αχάριστος και τόσο λάγνος που ήθελε να κάνει ερωμένη την Ήρα, τη σύζυγο του ευεργέτη του.
Τη λαγνεία του πατέρα του Ιξίωνα κληρονόμησε και ο γιος του ο Κένταυρος, ο οποίος είχε ερωτικές σχέσεις με τις φορβάδες (φοράδες) της Μαγνησίας της Θεσσαλίας, από τις οποίες γεννήθηκαν οι Ιπποκένταυροι, που ήταν μισοί άνθρωποι και μισοί ίπποι (άλογα).
Οι Κένταυροι κατοικούσαν αρχικά στο όρος Πήλιο της Θεσσαλίας από το οποίο τους έδιωξε ο βασιλιάς των Λαπιθών, ο Πειρίθους, μετά την σύγκρουση Λαπιθών-Κενταύρων, τη γνωστή ως «Κενταυρομαχία». Ο Πειρίθους καταδίωξε τους Κένταυρους ως τα βουνά των Αιθίκων (Πίνδου).
Η Κενταυρομαχία λεγόταν ότι έγινε εξαιτίας της συμπεριφοράς του Κένταυρου Ευρυτίωνα, ο οποίος, ενώ ήταν προσκεκλημένος στους γάμους του Πειρίθου και της Ιπποδάμειας, όταν μέθυσε, θέλησε να κάνει ερωμένη του τη νεόνυμφη.
Ο ποιητής των ποιητών Όμηρος στη φ ραψωδία της Οδυσσειάς του γράφει σχετικά με την Κενταυρομαχία τα εξής:
ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ, ραψωδία φ, στιχ. 293-303
293 Σε θόλωσε το γλυκουλό κρασί που τους ζαλίζει
294 τους όσους παραπίνουνε. Αυτό ναι που τα φρένα
295 του δοξαστού Ευρυτίωνα, του Κένταυρου, είχε σβήσει
296 μέσα στου μεγαλόψυχου Πειρίθοου τους πύργους,
297 σαν ήρθε εκεί στο κάλεσμα των Λαπιθών. Ο νους του
298 με το πιοτό τυφλώθηκε, και στου Πειρίθοου τότες
299 έργα φριχτά η μανία του τον έκανε να πράξει.
300 Κι έπιασε οργή τους οι ήρωες, τρέξαν, τον σύραν έξω,
301 μύτη και αυτιά σαν του’ κόψαν με το σκληρό μαχαίρι.
302 Κι αυτός με τυφλωμένο νου γυρνούσε φορτωμένος
303 πάνω στην έρμη του ψυχή τη μαύρη συμφορά του.
304 Κένταυροι τότες κι άνθρωποι τον πόλεμον αρχίσαν
305 και πρώτος βρήκε αυτός κακό με το βαρύ πιοτό του.
Παροιμιώδης έγινε η φράση του Ομήρου «Οίνος και Κένταυρον… άασε». (=το κρασί και τον Κένταυρο (Ευρυτίωνα), ξεμώρανε, τύφλωσε, σκότωσε), την οποία χρησιμοποίησαν σε ποιήματα τους μεταγενέστεροι ποιητές μεταξύ των οποίων και οι επιγραμματοποιοί Αλκαίος ο Μεσσήνιος (3ος αι. π.Χ.) και Νίκαρχος (1ος -2ος αι. μ.Χ.) διαφοροποιώντας μόνο το ρήμα.
Β. ΛΑΠΙΘΕΣ
Οι Λαπίθες αρχικά θεωρούνταν πρόσωπα μυθικά, έπειτα όμως θεωρήθηκαν πρόσωπα υπαρκτά που ζούσαν στη Θεσσαλία.
Ο γενάρχης τους, ο ονομαζόμενος Λαπίθης, πιστευόταν ότι ήταν γιος του θεού Απόλλωνα και της Στίλβης. Είχε νυμφευθεί την Ιπποδάμεια, από την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Πολυποίτη.
Ο Όμηρος στην Ιλιάδα του (Β.740-744) λέει ότι η ωραία Ιπποδάμεια έμεινε έγκυος στο γιο του Πειρίθοου τη μέρα που ο ήρωας αυτός κατανίκησε τους τριχωτούς Κένταυρους, τους έδιωξε από το Πήλιο και τους κυνήγησε ως τα βουνά των Αιθίκων, δηλαδή στα βουνά της Πίνδου.
Για τον βασιλιά των Λαπιθών, τον Πειρίθοο, λέγονταν ότι ήταν γιος του Δία και της Δίας, της γυναίκας του Ιξίωνα, και φίλος του Θησέα.
Η Κενταυρομαχία ως σύμβολο της νίκης των ανθρώπων εναντίον των τεράτων, του πολιτισμού εναντίον της αγριότητας, εικονίζονταν στις μετόπες του ναού του Ολυμπίου Διός, του Παρθενώνα, του Θησείου, του Απόλλωνα της Φιγαλείας, αλλά και του μακεδονικού τάφου « της Κρίσεως», στα Λευκάδια της Νάουσας, (της αρχαίας Μίεζας), και σε διάφορα άλλα μνημεία του Ελληνισμού.
Ο ΚΡΑΣΑΡΟΣ
Στη μετάφρασή μου χρησιμοποίησα τον τύπο «Κράσαρος» αντί του συνηθισμένου «το κρασί» θέλοντας να διατηρήσω το αρσενικό γένος του αρχαίου ελληνικού ονόματος, «ο οίνος», αλλά και επειδή το πένθος των αρχαίων συμποσιαστών «για το θάνατο από δυστύχημα του εικοσάλιτρου οίνου» μου θύμισε το βαρύ επίσης πένθος των Νεοελλήνων μπεκρήδων του νεοελληνικού δημοτικού τραγουδιού «Οι τρεις μπεκρήδες».
ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΜΠΕΚΡΗΔΕΣ
Οι τρεις μπεκρήδες κάθουνταν απάνου στα βαρέλια
παρακαλούσαν κι έλιγαν να μην καγούν τ’αμπέλια.
Τ’αμπέλια εκαήκανε σταφύλια πια δεν κάνουν
και οι μπεκρήδες πέσαν στου χώμα να πιθάνουν.
Ψήσου, γίδα μ’, ψήσου κι ρουδουκουκκινίσου
ώσπου να ‘ρθει ου Κράσαρους να σι ξικουκαλίσου.
Βιβλιογραφία: Θωμά Γαβριηλίδη: Ανθολογία Δημοτικών τραγουδιών (Δημοτικά τραγούδια της Βέροιας και της Νάουσας Ημαθίας – Μακεδονίας. Έκδοση: Τ.Ε.Δ.Κ.Ν. Ημαθίας, Βέροια, 2007.)
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΚΕΝΤΑΥΡΟΜΑΧΙΑ (ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ)
