«caelum certe patet; ibimus illac!»[1]
[Οβίδιος, Μεταμορφώσεις, 8.186]
Του Απόστολου Ιωσηφίδη
1.- Η «μεγάλη πτῆσις».
Στις 22 Αυγούστου του 1915, ημέρα Σάββατο, η πόλη της Βέροιας υποδεχόταν τον πρώτο «εξ αιθέρων» επισκέπτη της: τον διοικητή του «νεοσυσταθέντος ἀεροδρομίου» της Θεσσαλονίκης, ταγματάρχη Δημήτριο (Μίμη) Καμπέρο[2], τον πρώτο[3] Έλληνα στρατιωτικό αεροπόρο, τον επονομασθέντα, «για τα ριψοκίνδυνα εναέρια ακροβάτικά του και τις τολμηρές του πτήσεις», «Τρελοκαμπέρο»[4]!
Την «μεγάλην πτῆσιν», που αρχικά είχε προγραμματιστεί για την Παρασκευή 21 Αυγούστου, αλλά οι καιρικές συνθήκες την ανέβαλαν, την είχαν θριαμβευτικώς ανακοινώσει οι εφημερίδες της Θεσσαλονίκης, συνδυάζοντάς την με την αναγγελία και άλλων πρωτοβουλιών του διοικητή:
«Ὁ κ. Καμπέρος θὰ πετάξῃ εἰς Βέρροιαν
Τὸ πέταγμα τῶν δημοσιογράφων
Αὔριον Παρασκευὴν ὁ ἀεροπόρος καὶ διοικητής τοῦ ἐνταῦθα Ἀεροδρομίου ταγματάρχης κ. Καμπέρος ἐπιβαίνων τοῦ ἀεροπλάνου του θὰ ἐκτελέσῃ μεγάλην πτῆσιν μέχρι Βερροίας μετ᾿ ἐπιστροφῆς διανύων οὕτω ὑπὲρ τὰ 160 χιλιόμετρα.
Μετὰ τὴν ἐπιστροφήν του ὁ κ. Καμπέρος τὸ προσεχὲς Σάββατον θὰ παραλάβῃ πρὸς πτῆσιν τοὺς δηλώσαντας ἐκ τῶν δημοσιογράφων ὅτι θέλουν νὰ πετάξουν, τὴν δὲ Κυριακὴν ἀναχωρεῖ εἰς Ἀθήνας ὅπως συνεργασθῇ μὲ τοὺς ἁρμοδίους ἐν τῷ ὑπουργείῳ διὰ τὴν ψήφισιν τῶν ἀναγκαίων πιστώσεων πρὸς ἐκτέλεσιν τῶν ἀπαιτουμένων ἔργων ἐν τῷ Ἀεροδρομίῳ.»
«Μακεδονία», 20-08-1915.
«Ὁ κ. Καμπέρος εἰς Βέρροιαν
Πληροφορούμεθα ὅτι καιροῦ ἐπιτρέποντος ἀναχωρεῖ αὔριον μὲ τὸ διπλάνον του μεταβαίνων εἰς Βέρροιαν ὁ διευθυντὴς τοῦ ἀεροδρομίου ταγματάρχης κ. Καμπέρος.
Ὁ κ. Καμπέρος τὴν προσεχῆ Κυριακὴν λαβὼν εἰκοσαήμερον ἄδειαν ἀναχωρεῖ μεταβαίνων εἰς Ἀθήνας, ὅπως συναντηθῇ μετὰ τῆς Κυβερνήσεως περί τῶν ἐργασιῶν τοῦ νεοσυσταθέντος ἀεροδρομίου.»
«Νέα Ἀλήθεια», 21-08-1915.
Ο Καμπέρος «προσεγειώθη αἰσίως» στην πόλη της Βέροιας, που, σε αντίθεση σε ό,τι της συνέβη αργότερα, δεν της έλειπαν τότε οι ανοιχτές, επίπεδες εκτάσεις (άλλωστε, ένας διάδρομος «πεντήκοντα βημάτων» ήταν αρκετός για το διπλάνο του). Γνώρισε ενθουσιώδη υποδοχή, έθελξε τον τοπικό πληθυσμό με απογευματινή εναέρια επίδειξη, παρακάθησε σε «πρὸς τιμὴν αὐτοῦ πρόγευμα εἰς τὴν Στρατιωτικὴν Λέσχην», και το πρωί της Κυριακής 23 Αυγούστου επέστρεψε στην Θεσσαλονίκη:
«Ἡ πτῆσις τοῦ κ. Καμπέρου εἰς Βέρροιαν
Περὶ τὴν 9ην πρωΐνὴν ὁ κ. Καμπέρος, ἀρχηγὸς τοῦ ἀεροπορικοῦ σώματος, ἐπιβαίνων διπλάνου Φαρμὰν ἀνεχώρησε διὰ Βέρροιαν διὰ τῆς ὁδοῦ τῶν αἰθέρων.
Κατὰ τηλεγράφημα ληφθὲν ἐκ Βερροίας την 9.45΄ προσεγειώθη ἐκεῖ αἰσίως ὁ κ. Καμπέρος.
Ὁ διακεκριμένος ἀεροπόρος ἐπιστρέφει αὐθημερὸν ἐκεῖθεν ἀεροπορικῶς.»
«Νέα Ἀλήθεια», 23-08-1915.
«Πτῆσις τοῦ κ. Καμπέρου
Ἐκ Θεσσαλονίκης εἰς Βέρροιαν[5]
Ὡς προανηγγείλαμεν τὴν 9 π.μ. τῆς χθές, τοῦ καιροῦ εὐδοκήσαντος, ὁ Διοικητὴς τοῦ ἐνταῦθα τάγματος τῶν Ἀεροπόρων ταγματάρχης κ. Καμπέρος ἐπιβαίνων διπλάνου Φαρμὰν ἐξετέλεσε τὴν πρὸς Βέρροιαν πτῆσιν του.
Ὁ διακεκριμένος ἀεροπόρος ἔφθασεν ἄνωθεν τῆς Βερροίας τὴν 9 καὶ 45 λεπτὰ ἀφοῦ δὲ ἔκαμε μερικοὺς ἐλιγμοὺς προσεγειώθη εἰς τὴν πόλιν. Ὡς μᾶς γράφει ὁ ἐκεῖ ἀνταποκριτής μας ἡ διεξίωσις ἡ γενομένη εἰς αὐτὸν ὑπῆρξεν ἐνθουσιωδεστάτη. Ὁλόκληρος σχεδὸν ἡ πόλις τῆς Βερροιας ἦτο ἐπὶ ποδὸς καὶ γενικὸν θέμα ὁμιλίας ἦτο καθ᾿ ὅλην τὴν ἡμέραν ἡ ἐξ αἰθέρων ἐπίσκεψις.
Οἱ καλοὶ Βερροιεῖς ἐκαμάρωναν τὸν Καμπέρον καὶ ἐθεώρησαν τὸ γεγονὸς ὅτι οὗτος ἐπροτίμησε τὴν πόλιν των διὰ τὸ πρῶτον αὐτοῦ ἐναέριον ταξείδιον ὡς τιμὴν διὰ τὴν πόλιν των.
Τὴν 5 μ.μ. ὁ Καμπέρος ἐπέβη τοῦ ἀεροπλάνου του καὶ ἐξετέλεσε μερικὰς πτήσεις ἄνωθεν τῆς πόλεως ἐνῷ τὰ βλέμματα πάντων τὸν παρηκολούθουν.
Οἱ κ.κ. ἀξιωματικοὶ τῆς φρουρᾶς Βερροίας μετὰ πολλῆς τιμῆς καὶ ἐνθουσιασμοῦ ὑπεδέχθησαν τὸν ἀεροπόρον συνάδελφόν των, παρέθεσαν δὲ πρὸς τιμὴν αὐτοῦ πρόγευμα εἰς τὴν Στρατιωτικὴν Λέσχην.
Ὁ κ. Καμπέρος ἐναερίως πάλιν θὰ ἐπιστρέψῃ σήμερον εἰς τὴν πόλιν {= Θεσσαλονίκη}.»
«Μακεδονία», 23-08-1915.
Ο Μίμης Καμπέρος στον διπλανό του
2.- Η «βάπτισις».
«Τὸ διπλάνον τοῦ κ. Καμπέρου, “Δαίδαλος”, συστήματος Φαρμάν», είχε βαφτιστεί από τον Ελευθέριο Βενιζέλου, σε μια λαμπρή τελετή, στο Παλαιό Φάληρο, στις 27 Μαΐου 1912:
«Βάπτισις τῶν ἀεροπλάνων
Ποῖα ὀνόματα ἐδόθησαν
Ἀθῆναι 28 Μαΐου
Γενικὸς συναγερμὸς […] χθές. Ἡ προαγγελθεῖσα βάπτισις τῶν στρατιωτικῶν μας ἀεροπλάνων καὶ ἡ πτῆσις τοῦ λαμπροῦ ἀεροπόρου κ. Καμπέρου συνεκέντρωσεν εἰς τὸ Π. Φάληρον χιλιάδας κόσμου πάσης τάξεως. […]
Τὸ ἀεροδρόμιον, ἀπέραντον εἰς ἔκτασιν, περιεκλείσθη διὰ ξύλων καὶ ἐφρουρεῖτο ὑπὸ στρατιωτῶν. Πέριξ δὲ αὐτοῦ ἦσαν τὰ καθίσματα τῶν ἐπισήμων, τῶν δημοσιογράφων καὶ τῶν λοιπῶν πολιτῶν, εἰσερχομένων διὰ 50λέπτου τιμήματος. […]
Ὁ Μητροπολίτης {= ο Αθηνών Θεόκλητος Α! (Μηνόπουλος)} μετὰ τοῦ χοροῦ τῶν ἱερέων ψάλλει τὸν ἁγιασμὸν καὶ μετὰ κατανύξεως μέλπεται τὸ τροπάριον: “Φύλαττε Κύριε τὸν λαόν σου”. Μετὰ ταῦτα ὁ Μητροπολίτης ἀναπέμπει τὴν ἑξῆς δέησιν πρὸς τὸν Ὕψιστον: “Κύριε, τὸ πλοῖον τοῦτο τοῦ ἀέρος ἀπρόσβλητον κατάστησον, τοὺς δὲ ἐπιβαίνοντας ὑγιεῖς διαφύλαξε καὶ δὸς τὴν νίκην καὶ τὸ κλέος εἰς αὐτούς…”. Οἱ ἐπίσημοι ἀσπάζονται τὴν χεῖρά του.
Μετὰ ταῦτα ὁ πρωθυπουργὸς κ. Βενιζέλος βαπτίζει τὸ στρατιωτικὸν ἀεροπλάνον προφωνῶν τὰ ἑξῆς:
“Τὸ πρῶτον ἀεροπλάνον τῆς ἐναερίου μοίρας μας, βαπτίζω διὰ τοῦ ὀνόματος τοῦ πρώτου ἐπιτυχῶς διασχίσαντος τὰς αἰθερίους ἐκτάσεις Δαιδάλου.
Εἰς τὸ δεύτερον δίδω τὸ ὄνομα τοῦ “Ἀετοῦ”.
Εἰς δὲ τὰ δύο ἄλλα ἐν Πειραιεῖ εὑρισκόμενα εἰσέτι, τὰ ὀνόματα: “Ἰέραξ” καὶ “Γύψ”.
Πέποιθα ὅτι θὰ φέρουν ὑψηλὰ τὴν ἐθνικὴν τιμήν.
Εἰς τὴν πρώτην δὲ μοῖραν τῶν ἀεροπλάνων θὰ προστεθοῦν σὺν τῷ χρόνῳ καὶ ἄλλα πρὸς ἄμυναν τῆς χώρας καὶ δρᾶσιν παράλληλον πρὸς τὴν τῶν κατὰ ξηρὰν καὶ θάλασσαν δυνάμεών μας. […]” […]
Τὸ διπλάνον τοῦ κ. Καμπέρου, “Δαίδαλος”, συστήματος Φαρμάν, σύρεται εἰς τὸ ἄκρον τοῦ ἀεροδρομίου, ὁ κ. Καμπέρος φορεῖ τὸν σκοῦφον τοῦ ἀβιατὲρ καὶ τὰ γάντια του καὶ ἀνέρχεται εἰς τὴν θέσιν του. […]
Τὸ διπλάνον, μεγαλοπρεπές, γοργὸν φεύγει πρὸς τὰ ἐμπρός, σύρεται ἐπὶ πεντήκοντα βήματα διὰ τῶν τροχῶν του ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ἔπειτα ἠρέμα ἀνυψοῦται πρὸς τὸν ἀέρα. […]
Ὁ κ. Καμπέρος ἐξετέλεσε καὶ δευτέραν πτῆσιν, ἐνῶ ἤρχισε νὰ νυκτώνῃ πλέον. Κατὰ τὴν δευτέραν πτῆσιν ἐθαυμάσθη τὸ θάρρος του. Ἀφοῦ διέσχισε τὸ ἀέρα μέχρι Πειραιῶς, ἐπέστρεψε ταχέως ὑπεράνω τοῦ ἀεροδρομίου, διαγράφων θαυμασίους ἑλιγμούς.
Μία μάλιστα στροφὴ ὑπεράνω τοῦ περιπτέρου ἦτο τόσον κινδυνώδης, ὥστε ὅλοι πρὸς στιγμὴν ἐνόμισαν ὅτι θὰ ἔπιπτε. Τὸ διπλάνον ἔγυρε λοξῶς, μετ᾿ ὀλίγον ὁ κ. Καμπέρος προεγειοῦτο ἀσφαλῶς.
Οἱ ἐπίσημοι, ἀφοῦ ἔκαμαν γενναίαν ἔφοδον εἰς τὸ κυλικεῖον, ἀπέρχονται, ὡς καὶ ὁ κόσμος. Τὰ τρὰμ μέχρι τοῦ μεσονυκτίου μετέφερον κόσμον εἰς Ἀθήνας.»
«Νέα Ἀλήθεια», 02-06-1912.
Φωτογραφία μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1917. Εικονίζεται το ξενοδοχείο «Σμύρνη», όπου διέμενε ο Καμπέρος, και το καφέ «Φλόκα», όπου ελέμβανα χώρα οι σχετικές με την μονομαχία Καμπέρου-Νοταρά προετοιμασίες και διαβουλεύσεις, καθώς και οι σχετικές προς τον τύπο ανακοινώσεις. Από τον διαδικτυακό τόπο https://archive.saloni.ca/700, που επισημαίνει: «Άποψη από τη διασταύρωση των οδών Βουλγαροκτόνου με Βενιζέλου κοιτάζοντας δυτικά. Στο βάθος εμφανίζεται η βόρεια πρόσοψη του ξενοδοχείου Σμύρνη, αριστερά το ξενοδοχείο Ρώμη και το καφέ Φλόκα στο ισόγειο», και τοποθετεί ειδικότερα το ξενοδοχείο: «Max Harden, Max Nordau, Σίνα και Βουλγαροκτόνου, ένα ολόκληρο οκοδομικό τετράγωνο κοντά στο λιμανι και την πλ. Ελευθερίας, που καταλαμβάνεται πριν την πυρκαγιά από το ξενοδοχείο “Σμύρνη”».
«Τα Henry Farman III ήταν τα πρώτα Ελληνικά πολεμικά αεροπλάνα. Για σύντομο χρονικό διάστημα το «Δαίδαλος» μετατράπηκε επιτυχώς σε υδροπλάνο και εκτέλεσε αξιόλογες πτήσεις τον Ιούνιο του 1912. Xρησιμοποιήθηκαν σε αναγνωριστικές πτήσεις κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο και αργότερα αποτέλεσαν το πτητικό υλικό της πρώτης σχολής της Στρατιωτικής Αεροπορίας, της “Σχολής Καμπέρου”, με έδρα αρχικά το αεροδρόμιο Λεμπέτ στη Θεσσαλονίκη την περίοδο 1913-1915. Οι τελευταίες πτήσεις έγιναν στις αρχές του 1917.»[6]
3.- Η (ματαιωθείσα) μονομαχία.
Στην θητεία[7] του Καμπέρου στο Λεμπέτ[8], πέραν των αεροπορικών, οργανωτικών και εκπαιδευτικών επιτευγμάτων της, προσγράφεται και η αναστάτωση της στρατιωτικής και αστυνομικής ευταξίας, αλλά και της κοινωνικής ζωής της συμπρωτεύουσας, που προκλήθηκε από την (κατόπιν αλλεπάλληλων αναβολών, υπηρεσιακών παραιτήσεων, αστυνομικών απαγορεύσεων, κυνηγητών έως και συλλήψεων!) τελικώς αποσοβηθείσα μονομαχία[9] του με τον συνάδελφό του ίλαρχο Παναγιώτη (Πανούτσο) Νοταρά:
«Ἐπικειμένη μονομαχία
Ἀνωτέρων ἀξιωματικῶν
Διεδόθη χθὲς μετ᾿ ἐπιτάσεως εἰς στενὸν κύκλον ἀξιωματικῶν ὅτι ἐπίκειται μονομαχία δύο ἀνωτέρων ἀξιωματικῶν, κατόπιν σοβαροῦ ἐπεισοδίου […]
Οἱ ἐν λόγω ἀξιωματικοὶ εἶνε οἱ κ.κ. Καμπέρος ταγματάρχης τοῦ μηχανικοῦ καὶ διευθυντὴς τοῦ ἱδρυομένου ἐν τῇ πόλει μας Ἀεροδρομίου, γνωστότατος δὲ διὰ τὴν ἐπιτυχῆ κατὰ τοὺς δύο τελευταίους πολέμους μας δρᾶσιν του ὡς ἀεροπόρος τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ καὶ ὁ ἴλαρχος κ. Νοταρᾶς, μέχρι πρὸ ὀλίγου διευθύνων τὸ ἐνταῦθα Ἀεροδρόμιον πρὸ τῆς ἀφίξεως τοῦ κ. Καμπέρου, καὶ ἐκ τῶν ἱκανοτέρων καὶ συμπαθεστέρων ἀξιωματικῶν μας. […]»
«Μακεδονία», 10-07-1915.
«Ἡ μονομαχία Καμπέρου καὶ Νοταρᾶ
[…] Ὁ κ. Καμπέρος γελαστὸς χθὲς τὴν νύκτα εἰς τὸ Ζαχαροπλαστεῖον Φλόκα διεβεβαίου τοὺς ἐρωτῶντας αὐτὸν ὅτι ἡ διαφορὰ ἐλύθη εἰρηνικῶς.
Ἡμεῖς ὅμως γνωρίζομεν τὰ ἑξῆς:
Οἱ μάρτυρες τῶν δύο ἀντιπάλων θὰ συνέλθουν περὶ τὰς πρωϊνὰς ὥρας τῆς σήμερον ὅπως κανονίσουν τὰ τῆς διαφορᾶς. […] Ἡ μονομαχία εἶναι ἀναπόφευκτος. […]
Τῇ διαταγῇ τοῦ ἐνταῦθα Φρουραρχείου ἡ διεύθυνσις τῆς Ἀστυνομίας ἔλαβε τὰ κατάλληλα μέτρα ὅπως παρεμποδίσῃ τὴν μονομαχίαν. Τὴν παρελθοῦσαν νύκτα ἀπὸ ἐνωρὶς μετεμφηεσμένοι ἐνωμοτάρχαι καὶ χωροφύλακες παρηκολούθουν τὰ ἴχνη τῶν δύο ἀντιπάλων.»
«Τὸ Φῶς», 11-07-1915.
«Τὰ αἴτια τῆς διαφορᾶς ἀνάγονται ἀπὸ τῆς ἐποχῆς τῆς ἀφίξεως τοῦ κ. Καμπέρου ἐνταῦθα […]
Τὰ ἐπεισόδια ταῦτα εἶνε ὑπηρεσιακῆς φύσεως, καίτοι χθὲς ἐκυκλοφόρησε μετ᾿ ἐπιτάσεως καὶ ἡ διάδοσις ὅτι δὲν εἶνε ἄσχετοι πρὸς τὰ αἴτια τῆς μονομαχίας καὶ σχέσεις τινὲς χρονολογούμεναι ἐξ Ἀθηνῶν τῶν δύο ἀξιωματικῶν πρὸς τὸ αὐτὸ πρόσωπον, τὸ ὁποῖον εἶχε καταστῆ τὸ μῆλον τῆς έριδος μεταξύ αὐτῶν[10]. […]
Καὶ εἶνε μὲν ἀληθὲς ὅτι χθὲς μεγάλαι κατεβάλλοντο προσπάθειαι ἐκ μέρους τῶν φίλων ἀξιωματικῶν τῶν δύο ἀντιπάλων καθὼς καὶ ἐκ μέρους τῶν μαρτύρων πρὸς ἐξεύρεσιν ἐδάφους συνεννοήσεως, ἀρκετὴ δὲ κίνησις εἶχε παρατηρηθῆ καθ᾿ ὅλην τὴν ἡμέραν εἰς τὸ ξενοδοχεῖον “Σμύρνη” ὅπου διαμένει ὁ κ. Καμπέρος, ἀλλ᾿ αἱ προσπάθειαι αὗται εἰς οὐδὲν κατέληξαν ἀποτέλεσμα.»
«Μακεδονία», 11-07-1915.
«Ματαίωσις μονομαχίας Καμπέρου καὶ Νοταρᾶ
Τὰ μέτρα τοῦ Φρουραρχείου
Μετὰ πολλὰς ἀναβολάς ἔνεκα τῶν μέτρων τῆς ἀστυνομίας, χθὲς τὸ ἑσπέρας περὶ τὴν 6ην ὥραν ἐγένετο ἡ συνάντησις ἐπὶ τοῦ πεδίου τῆς τιμῆς τῶν δύο ἀξιωματικῶν κ.κ. Καμπέρου καὶ Νοταρᾶ ἵνα λύσουν τὴν διαφοράν των διὰ τῶν ὅπλων. Ὡς μέρος ἐξελέγη μία θέσις τῶν Καπουτζήδων[11]. Ἐν ᾧ ὅμως ἐγίνοντο τὰ προκαταρκτικὰ τῆς μονομαχίας παρουσιάσθη πρὸ τῶν ἀντιπάλων ὁ μοίραρχος διευθυντὴς τοῦ Τμήματος καταδιώξεως κ. Ρουσᾶς καὶ ἐδήλωσεν εἰς αὐτοὺς ὅτι εἶχεν ἀνωτέρας διαταγὰς ν᾿ ἀπαγορεύσῃ τὴν μονομαχίαν. Οἱ ἀντίπαλοι μετὰ τῶν μαρτύρων κατηυθύνθησαν εἰς τὴν θέσιν Κεραμιδαρειό[12]. Καὶ ἐκεῖ ὅμως εὑρέθησαν ἀντιμέτωποι ἀστυνομικῆς δυνάμεως. Ὁ μοίραρχος κ. Φαροῦγκος ἀνέφερεν αὐτοὺς ὅτι τὸ Φρουραρχεῖον διέταξε νὰ παρουσιασθοῦν τὴν στιγμὴν ἐκείνη ἐνώπιον τοῦ κ. Φρουράρχου. Οὕτω ἐματαιώθη καὶ πάλιν ἡ μονομαχία. Οἱ ἀντίπαλοι ἐξέφρασαν τὴν δυσφορίαν των διὰ τοῦτο καὶ ἠκούσθη εἷς ἐξ αὐτῶν λέγων πρὸς τὸν μοίραρχον.
―Μὰ επί τέλους θὰ μᾶς κάμετε νᾶ σκοτωθοῦμεν μέσα σ᾿ ἕνα δωμάτιο.
Μετά ταῦτα ὅμως περὶ τὴν 8ην ἑσπερινὴν ἡ Διεύθυνσις τῆς Αστυνομίας ὑπέβαλεν εἰς τὸ Φρουραρχεῖον σχετικὴν διαμαρτυρίαν, ἐπὶ τῇ βάσει τῆς ὁποίας ἡ ὑπηρεσία τοῦ Φρουραρχείου ἐπελήφθη τῆς ὑποθέσεως λαβοῦσα μέτρα ὥστε νὰ μὴ εἶναι δυνατὸν νὰ συναντηθῶσιν οἱ δύο ἀντίπαλοι.
Κατόπιν τῶν μέτρων τούτων φαίνεται ὅτι ἡ μονομαχία ἀπεσοβήθη ὁριστικῶς.»
«Νέα Αλήθεια», 17-07-1915.
4.- Η δημοσιογραφική βόλτα.
Με την εκ Βεροίας επιστροφή του στην Θεσσαλονίκη, …
«Τὸ ἐναέριον ταξείδιον τοῦ κ. Καμπέρου
Σήμερον τὴν 8.15 π.μ. ἐπανέκαμψεν ἐκ Βερροίας ὁ ἀεροπόρος κ. Καμπέρος, ὁ ὁποῖος κατὰ τὸ χθεσινὸν ἐναέριον ταξείδιόν του εἰς Βέρροιαν εἶχεν ἀντίθετον τὸν ἀέρα συναντήσας δυσκολίας τινάς, ἀλλὰ κατὰ τὴν σημερινὴν ἐκεῖθεν ἐπιστροφήν του εἶχε τὸν ἄνεμον οὔριον καὶ μόνον κατὰ τὴν ἄνωθεν τοῦ Ἀξιοῦ ἐναέριον διάβασίν του εἶχε μερικοὺς κλονισμοὺς εἰς τὸ ἀεροπλάνον του συνεπείᾳ τῶν εἰς τὸ ὕψος ἐκεῖνο συναντηθέντων ρευμάτων ἀέρος.
Ὁ κ. Καμπέρος ἀνεχώρησεν ἐκ Βερροίας τὴν 7.25 π.μ. ἀεροπορικῶς πετῶν μὲ μέσον ὕψος 1.100 μέτρων. Πρὶν προσγειωθῇ ὁ δεξιώτατος καὶ ἱκανώτατος οὗτος ἀεροπόρος ἐξετέλεσε θαυμασίαν καὶ ἐπιτυχῆ πτῆσιν ἄνω τῆς πόλεως. Καὶ σήμερον τὸ ἀπόγευμα ὁ κ. Καμπέρος πρόκειται νὰ ἐκτελέσῃ νέαν πτῆσιν ἄνωθεν τῆς πόλεώς μας.»
«Νέα Ἀλήθεια», 24-08-1915
…ο Καμπέρος, τηρώντας την υπόσχεσή του, άρχισε να παραλαμβάνει «πρὸς πτῆσιν τοὺς δηλώσαντας ἐκ τῶν δημοσιογράφων ὅτι θέλουν νὰ πετάξουν», - και ένας απ’ αυτούς, ο Α. Ζαφειρόπουλος, του «Φωτός», μετέφερε στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας του, τις εντυπώσεις του:
«Ὅ,τι ἐφεῦρεν ὁ ἀνθρώπινος νοῦς
Ἕνα ταξεῖδι εἰς τοὺς αἰθέρας
Τὶ αἰσθάνεται κανεὶς ὅταν πετᾶ εἰς τὰ ὕψη
Αἰσθήματα, Συγκινήσεις, Ἠδοναί, Ἀπολαύσεις
Πῶς αἰσθάνθηκα μίαν πτῆσιν […]
Ἕνα πέταγμα στὸν ἀέρα εἶχα ὀνειρευθῆ ἀφ᾿ ὅτου ἄρχισα νὰ διαβάζω μικρὸ παιδὶ γιὰ τὰ ἀεροπλάνα.
Κι ὅταν τὴν προπερασμένη Κυριακὴ εἶδα τὸ διπλάνο τοῦ κ. Καμπέρου νὰ περνᾶ μὲ ἐλιγμοὺς ἐπάνω ἀπὸ τὴν πόλι, εἶπα:
― Θὰ πάγω νὰ τὸν παρακαλέσω νὰ μὲ πάρῃ κι ἐμένα σ᾿ ἐκεῖνα τὰ ὕψη. […]
Ἀλλ᾿ ὁ εὐγενικὸς ἀεροπόρος μ᾿ ἐπρόλαβε καὶ μὲ προσεκάλεσε ὅπως καὶ τοὺς ἄλλους συναδέλφους.
― Ἐλᾶτε νὰ κάμετε μιὰ βόλτα ἐκεῖ πάνω! […]
Πρὶν ν᾿ ἀναβώ εἶχα ἐρωτήσει τὸν κ. Καμπέρον
― Τὶ αἴσθημα νοιώθετε ἐπάνω εἰς τὰ ὕψη;
― Κανένα!
― Πῶς εἶνε δυνατὸν αὐτό;
― Σᾶς βεβαιῶ κανένα!
Μοῦ φάνηκε τόσο περίεργο ὥστε ἐφλεγόμουν ἀπὸ τὴν ἐπιθυμία νὰ ἀνέβω εἰς τὰ ὕψη διὰ νὰ ἀντιληφθῶ μόνος μου.
Ὅταν βρέθηκα ἐπάνω ἀπὸ τὴν γῆν ἐδικαίωσα τὸν κ. Καμπέρον.
Αἰσθάνεται κανεὶς μία ἐξαιρετικῶς ὡραία ἀπόλαυσι νὰ προχωρῇ μέσα εἰς τοὺς αἰθέρας καὶ νὰ τοῦ κτυπᾷ τὸ πρόσωπον ὁ δυνατός ἀέρας. Κάποτε τοῦ φαίνεται πῶς βρίσκεται μέσα στὴ θάλασσα καὶ ὅτι τὰ κύματα τοῦ κτυποῦν τὸ κεφάλι καὶ αἰσθάνεται τὴν ἀνάγκη ν᾿ ἀνοίξη τὰ χέρια του καὶ νὰ κολυμπήσῃ μέσα εἰς τὸ ἄπειρο. […]
Ἐπαναλαμβάνω πῶς δὲν αἰσθάνεται κανεὶς τὸν κίνδυνο.
Μόνον τὴν στιγμὴ ποῦ στρέφαμε μὲ κλίσι τοῦ μηχανήματος εἰς γωνίαν 45ο εἶπα μέσα μου:
― Βρὲ ἀλήθεια μπορεῖ νὰ πέσῃ κανεὶς ἀπ᾿ ἐδῶ ἐπάνω, καὶ τότε βλαστήματα!
Ἀλλὰ ἵσα μὲ ποῦ νὰ κάμω τὸ συλλογισμὸν αὐτὸν βρισκόμασταν εἰς τὸ ἔδαφος κι εἶδα τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους νὰ μὲ περιστοιχίζουν.
Τὸ πρᾶγμα μοῦ φάνηκε πολὺ χυδαῖον.
Νὰ ἀναγκασθῇ πάλι κανεὶς νὰ σέρνῃ τὰ βήματά του ἐπάνω εἰς τὴν γῆν!
Ἆ! σᾶς βεβαιῶ τὸ πρᾶγμα ἔπειτα ἀπὸ ἕνα ἐναέριον περίπατον φαίνεται ὑπερβολικὰ ἐξευτελιστικόν.
Ἄλκης Ζαφειρόπουλος»
«Τὸ Φῶς», 26-08-1915.
5. «Εἰς μέγα ὕψος».
Ο πρωτοπόρος των αιθέρων συνέχισε, από άλλες επίγειες και εναέριες επάλξεις (: Νέα Κίος, Αθήνα, Αερολέσχη Πειραιώς, Σχολή Αεροπορίας Στρατού), την ευδόκιμη δράση του, μέχρι την αποστράτευσή του, στις 23 Απριλίου 1938, αποσπώντας πάντα την αναγνώριση και την εκτίμηση των συναδέλφων του, τον σεβασμό και την αγάπη των μαθητών του, τον θαυμασμό και τις επευφημίες των συμπολιτών του.
Τον πρώτο καιρό της Κατοχής (Ιούλιο του 1941), Γερμανοί στρατιώτες εμφανίστηκαν στο σπίτι του, στην Πειραϊκή, και του ζήτησαν να τους ακολουθήσει στο αρχηγείο της Luftwaffe. Ο Καμπέρος «αρνήθηκε να τον συλλάβουν κατώτεροι σε βαθμό από αυτόν» και τους «τόνισε με στόμφο ότι θα δεχόταν να τους ακολουθήσει μόνο με την προϋπόθεση ότι θα του έφερναν του ιδίου βαθμού Γερμανό αξιωματικό της Luftwaffe. […] Πράγματι την άλλη μέρα, ο Γερμανός επισμηναγός χτύπησε την πόρτα του σπιτιού του. […] Στη Luftwaffe όταν τον ανέκριναν, θέλησαν να μάθουν με λεπτομέρειες για τη δράση αξιωματικών της Αεροπορίας. […] Οι προσπάθειες των Γερμανών έμειναν άκαρπες.»[13]
Λίγους μήνες αργότερα, την 1η Φεβρουαρίου 1942, μια διαρροή φωταερίου πλημμύρισε το δωμάτιο όπου κοιμόταν και άνοιξε τους ορίζοντες για την τελευταία του πτήση. «Τον πήρε ο αέρας που τον κρατούσε σφιχτά στην αγκαλιά του τόσα χρόνια»[14]. Ήταν μόλις 59 ετών.
Στο φυσικό του περιβάλλον, στον αέρα και «εἰς μέγα ὕψος», βρισκόταν και πριν από 27 χρόνια, την Κυριακή 23 Αυγούστου 1913, όταν επιστρέφοντας από την Βέροια στην Θεσσαλονίκη, «συναντήθηκε» πάνω από τον Γιδά {= Αλεξάνδρεια} με το τραίνο, στο οποίο επέβαιναν εκατοντάδες φίλοι του «Ηρακλή»…
«Ἡ ἐκδρομὴ εἰς Βέρροιαν
Ἡ γενομένη ἐγκάρδιος ὑποδοχὴ
Ἀδελφικώταται περιποιήσεις
Βέρροια 23 (τηλεγραφικῶς).- Εἰς ἑξακοσίους περίπου ἀνέρχονται οἱ εἰς Βέρροιαν ἐκδραμόντες Θεσσαλονικεῖς τῇ πρωτοβουλίᾳ τοῦ γυμναστικοῦ συλλόγου “Ἡρακλῆς”. Μεταξὺ τῶν ἐκδραμόντων συγκαταλέγονται πολλαὶ κυρίαι καὶ ἀρκετοὶ ἀξιωματικοί. Τὴν ἐκδρομὴν συνοδεύει καὶ μουσική. Τὸ ταξίδιον ἀπὸ Θεσσαλονίκης μέχρι Βερροίας ὑπῆρξεν εὐθυμώτατον. Πρὸ τοῦ Γιδᾶ συνηντήσαμεν τὸν ἀεροπόρον κ. Καμπέρον, ὅστις ἐπέτα εἰς μέγα ὕψος ἐπιστρέφων ἐκ Βερροίας. […]»
«Νέα Ἀλήθεια», 24-08-1915.
…στην «μυθική» εκδρομή των οποίων «εἰς Βέρροιαν», ίσως αφιερωθεί προσεχές σημείωμα…
[1] «ὁ οὐρανὸς βεβαίως μένει ἀνοικτός• θὰ πορευθῶμεν ἐκεῖ!»• Πόπλιος Οβίδιος Νάσων (Publius Ovidius Naso)• [από την έκδοση: Ὀβιδίου Μεταμορφώσεων τὰ ὀκτὼ πρῶτα βιβλία, μετάφραση Ἀνδρ. Παπαγεωργίου – Γεωργ. Παπαφωτίου, Ἀθῆναι, 21886• (στους στίχους 183-260 του 8ου βιβλίου ιστορείται η εναέρια από την Κρήτη δραπέτευση του Δαίδαλου και του Ίκαρου)]
[2] Δημήτριος Καμπέρος (1883-1942)• την περιπετειώδη ζωή, τις αεροπορικές κατακτήσεις, τα πολεμικά κατορθώματα, τις εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες και την εν γένει εθνική, στρατιωτική και κοινωνική προσφορά του παρουσιάζει η μικρανεψιά του Καθηγήτρια Αντιγόνη Καμπέρου, στο γλαφυρό ιστορικό αφήγημά της: Δημήτριος Καμπέρος ο Τρελοκαμπέρος Η ζωή του πρώτου Έλληνα στρατιωτικού αεροπόρου, εκδ. Μένανδρος, 22019.
[3] Την πρώτη πτήση στην Ελλάδα (16 λεπτών πάνω από την Αθήνα, στις 08-02-1912) πραγματοποίησε -ως ιδιώτης-, με το ιδιωτικό μονοπλάνο του, ο Εμμανουήλ Αργυρόπουλος (1889-1913), που επέπρωτο (στις 04-04-1913) να «ιδρύσει», μαζί με τον συγκυβερνήτη του Κωνσταντίνο Μάνο, το «αγγελικό τάγμα» των αεροπόρων μας, όταν, μεταξύ Α! και Β! βαλκανικού πολέμου, μια αναγνωριστική πτήση τους (με γαλλικό αεροπλάνο, λάφυρο από τον κατά τον Τούρκων πόλεμο) κατέληξε, εξ αιτίας μηχανικής βλάβης, σε πτώση στην περιοχή του Λαγκαδά. Ο Δημήτριος Καμπέρος κατέχει τον τίτλο του πρώτου Έλληνα στρατιωτικού αεροπόρου.
[4] «Ο Μίμης συνέχισε τις αεροπορικές του επιδείξεις κατά τη διάρκεια όλου του Μαΐου {του 1912} όπου εξέπληξε τους πάντες με τους ελιγμούς και τα καμώματά του. […] Μερικοί μάλιστα περπατούσαν αμέριμνοι και όταν έβλεπαν το αεροπλάνο να κάνει τέτοιους ελιγμούς, άρχισαν να φοβούνται. Ρωτούσαν ο ένας τον άλλον.
― Ποιος είναι αυτός ο τρελός;
― Τι κάνει αυτός εκεί πάνω;
― Τέτοια τσαλίμια είναι επικίνδυνα!
― Θα πέσει ο τρελός!
Κάποιος έτυχε να ξέρει το όνομά του και τους είπε ότι είναι ο Καμπέρος, ο Δημήτρης Καμπέρος ο πρώτος αεροπόρος. Άρχισαν να λένε μεταξύ τους:
― Α, αυτός ο τρελός θα πέσει και θα σκοτωθεί! Ο τρελός Καμπέρος, ο τρελοκαμπέρος!
Και έτσι έμεινε και η έκφραση “τρελοκαμπέρο”!»
Α. Καμπέρου, ο.π., σ. 49-50.
[5] Η Α. Καμπέρου, ο.π. σ. 125, μάλλον εκ παραδρομής, τοποθετεί την πτήση του θείου της «εἰς Βέρροιαν», στα 1913: «Αργότερα το απόγευμα {της 17-08-1913}, ο Καμπέρος μετέβη στον Λαγκαδά με τους δημοσιογράφους και τους αξιωματικούς Στεργίου και Σάρρου για να καταθέσει στεφάνι στο κενοτάφιο των πεσόντων Αργυρόπουλου και Μάνου που έχασαν τη ζωή τους εκεί. Το βράδυ επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη και ο Καμπέρος έφυγε εναερίως αμέσως για Βέρροια.» Όμως, όπως σύμπας ο τύπος της Θεσσαλονίκης καταγράφει, η πτήση στην Βέροια πραγματοποιήθηκε το 1915.
[6] https://www.haf.gr/history/historical-aircraft/henry-farman-iii/
[7] από το 1913 [: β.δ. της 16-08-1913 «Περὶ συστάσεως συντάγματος μηχανικοῦ καὶ ταγμάτων τηλεγραφητῶν, γεφυροποιῶν, κλπ.», ΦΕΚ Α΄ 155/17-08-1913, ἄρθρον 4 «Συνιστᾶται προσωρινῶς λόχος ἀεροπόρων, μὲ ἕδραν τὴν Θεσσαλονίκην», και β.δ. της 23-12-1913 «Περὶ καταρτίσεως σωμάτων στρατοῦ καὶ μεραρχιῶν», ΦΕΚ Α΄ 264/24-12-1913, ἄρθρον 9 περ. ζ΄ «Ὁ λόχος ἀεροπόρων καὶ ὁ λόχος ἀσυρμάτου θὰ παραμείνωσιν ἐν Θεσσαλονίκῃ, ὁ μὲν πρῶτος αὐτοτελής, …»], έως το 1915, οπότε, λόγω της συμμαχικής απόβασης στην Θεσσαλονίκη, η Αεροπορική Υπηρεσία Στρατού μετεγκαταστάθηκε στο Σόροβιτς {= Αμύνταιο} [: Η πορεία προς την προς την Ενιαία Πολεμική Αεροπορία, έκδ. του Μουσείου Π.Α., 2010, σ. 34 και 36].
[8] Λεμπέτ = Σταυρούπολη• επίσημη πράξη (και ΦΕΚ) μετονομασίας δεν υπάρχει! Απλώς, οι μέχρι το 1931 αναφορές στον συνοικισμό Λεμπέτ (του τότε Δήμου Θεσσαλονίκης) αντικαθίστανται με την ονομασία “Σταυρούπολις” από το 1934 - όταν δέκα συνοικίες (Ευκαρπία, Κορδελιό, Μαινεμένη, Σταυρούπολη, Αμπελόκηποι, Νεάπολη, Συκιές, Άγιος Παύλος, Τριανδρία, Ρύσιο) αποσπώνται από τον Δήμο Θεσσαλονίκης και αναγνωρίζονται ως αυτοτελείς Κοινότητες (δ. της 18-01-1934 «Περὶ ἀναγνωρίσεως κοινοτήτων ἐν τῷ Νομῷ Θεσσαλονίκης», ΦΕΚ Α΄ 23.18-01-1934).
Ο διαδικτυακός τόπος του Δήμου Παύλου Μελά (αποτελούμενου από τους πρώην Δήμους Ευκαρπίας, Πολίχνης και Σταυρούπολης) (https://pavlosmelas.gr) παραπέμπει στην μελέτη του Σ. Λαζαρίδη, Λεμπέτ, 1993:
«Το τοπωνύμιο Λεμπέτ αρχικά αντιστοιχούσε στη σημερινή Ευκαρπία αλλά μετά το 1914 άρχισε να χρησιμοποιείται αδιακρίτως, για ποικίλες θέσεις κατά μήκος της οδού Λαγκαδά ανάμεσα στο ρέμα Egri Dere (λοξός λάκκος) και το Δερβένι ώσπου παγιώθηκε για τον οικισμό των προσφύγων βόρεια του στρατοπέδου του Παύλου Μελά.», και διευκρινίζει: «Σε έκθεση του Υπουργείου Οικονομικών αναφέρονται δύο οργανωμένοι προσφυγικοί οικισμοί της περιόδου 1913-1916, στο Λεμπέτ και την Τριανδρία. Σημειώνεται ότι το τοπωνύμιο Λεμπέτ χρησιμοποιείται πια για την περιοχή περί την οδό Λαγκαδά, βόρεια του στρατοπέδου Παύλου Μελά, που αργότερα θα μετονομαστεί σε Σταυρούπολη.»
Συνεπώς, την εποχή της δράσης του Καμπέρου στην Θεσσαλονίκη (1913-1915) το τοπωνύμιο “Λεμπέτ” αντιστοιχεί στην Σταυρούπολη.
Ο Σ. Λαζαρίδης (περιοδικό “Πόλη”, τχ. 1/Απρ. 2005) μνημονεύει συνέντευξη στο περιοδικό “Δημότης” (τχ. 6/Δεκ. 1993) του τ. Δημάρχου Σταυρούπολης Ευάγγελου Μωραϊτόπουλου (1964-1967 και 1975-1978) που αποδίδει την μετονομασία από “Λεμπέτ” σε “Σταυρούπολη” στον Λεωνίδα Ιασωνίδη (τότε Υπουργό Προνοίας) κατά την τελετή θεμελίωσης συνοικισμού «πεντήκοντα οἰκιῶν» για την στέγαση προσφύγων. Μη εντοπίζοντας άλλη αναφορά στον Ιασωνίδη, προσφεύγει στο ρεπορτάζ της “Μακεδονίας” της 15-09-1931, σύμφωνα με το οποίο:
«Ἐν τέλει ἔλαβε τὸν λόγον ὁ Δήμαρχος {Θεσσαλονίκης} κ. {Χαρίσιος} Βαμβακᾶς, ὅστις ὠνόμασε τὸ Λεμπὲτ Σταυρούπολιν καὶ ὑπεσχέθη πᾶσαν πρόνοιαν ἐκ μέρους τοῦ Δήμου»• και προκρίνει αυτή την εκδοχή, η οποία, όπως φαίνεται, έγινε αποδεκτή και από τον τότε (2005) Δήμο Σταυρούπολης, που απάλειψε από την ιστοσελίδα του την «λανθασμένη» απόδοση της πατρότητας της ονοματοδοσίας στον Λ. Ιασωνίδη.
Όμως, το (αναλυτικότερο) ρεπορτάζ της εφ. «Μακεδονικά Νέα» ενισχύει την προφορική κατάθεση (και ίσως προσωπική ενθύμηση) του Δημάρχου Μωραϊτόπουλου:
[Κατά την τελετή θεμελίωσης των προσφυγικών οικιών] «Ὁ Δήμαρχος κ. Βαμβακᾶς συμπληρῶν τοὺς προλαλήσαντας ὑπεσχέθη ἐν συνεννοήσει μετὰ τοῦ Γενικοῦ Διοικητοῦ νὰ ἀπαλλάξῃ τοὺς καρραγωγεῖς τοῦ συνοικισμοῦ τοῦ φόρου διοδίων, ἐξευρεθέντος πρὸς τοῦτο τοῦ καταλλήλου τρόπου, ἐπίσης δὲ νὰ φροντίσῃ καὶ διὰ τὰς ἄλλας δημοτικῆς φύσεως ἀνάγκας τοῦ συνοικισμοῦ.
Κατὰ τὴν κατάθεσιν τοῦ θεμελίου λίθου ὁ κ. Ὑπουργὸς τῆς Προνοίας {= Λεωνίδας Ιασωνίδης} ἀναφερόμενος εἰς τὴν χθεσινὴν ἑορτὴν τῆς ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ μετωνόμασε τὸ Λεμπὲτ εἰς συνοικισμὸν Σταυρουπόλεως.»
«Μακεδονικά Νέα», 15-09-1931.
Η μετονομασία προδήλως συνδέεται όχι μόνον με την ημερομηνία της θεμελίωσης (14 Σεπτεμβρίου, εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού) αλλά, κυρίως, με το γεγονός ότι το τριήμερο 13-15 Σεπτεμβρίου 1931 η Θεσσαλονίκη υποδεχόταν το Ιερό Κειμήλιο του Τιμίου Σταυρού, που θησαυρίζεται στην Ιερά Μονή Ξηροποτάμου του Αγίου Όρους, το Οποίο «ἐπισκεφθὲν τὰς Κοινότητας Μπάλτζης {= Μελισσοχώρι}, Δρυμῶν {= Δρυμός}, Λητῆς, Λαϊνῶν {= Λαγυνά}, ἀφικνεῖται ἐνταῦθα {= Θεσσαλονίκη} ἐν τῷ Ἱερῷ Ναῷ Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου ἢ Νέας Παναγίας» («Μακεδονικά Νέα», 12-09-1931), όπου την κυριώνυμο ημέρα της εορτής (κατά την οποία έλαβε χώρα και η θεμελίωση των προσφυγικών οικιών) «τὸν Τίμιον Σταυρὸν τῆς Μονής Ξηροποτάμου ἀνύψωσε ἐν μεγαλοπρεπεῖ τελετῇ ἡ Α.Π. ὁ Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης {Γεννάδιος} ἐνώπιον ἀπείρου πλήθους.» («Μακεδονικά Νέα», 15-09-1931)• ώστε, η (de facto) ονοματοδοσία-μετονομασία, με βεβαιότερο ανάδοχο τον Λεωνίδα Ιασωνίδη, προέκυψε (και) ως επακόλουθο (και υπό την θρησκευτική-συναισθηματική φόρτιση) της λαμπρής τελετής που είχε προηγηθεί την ίδια ημέρα.
[9] Το καλοκαίρι του 1915, παράλληλα με το «σήριαλ» της μονομαχίας Καμπέρου-Νοταρά, που με αδιάπτωτο ενδιαφέρον παρακολουθούσε σύμπασα η Θεσσαλονίκη (αλλά και η Αθήνα, λόγω της στρατιωτικής ιδιότητας των δύο μονομάχων), εκτυλισσόταν τα επεισόδια και μιας άλλης (εξ ίσου ενδιαφέρουσας και, τελικώς, ομοίως αποσοβηθείσας) μονομαχίας, μεταξύ του Νομάρχη (από 21-03-1915 έως 19-08-1915) Θεσσαλονίκης τ. αντιναυάρχου Μιχαήλ Γούδα και του τ. Υπουργού (και μετέπειτα Πρωθυπουργού) Ανδρέα Μιχαλακόπουλου:
«Μονομαχία Γούδα-Μιχαλακοπούλου
Κατὰ τὴν προχθεσινὴν συζήτησιν τῶν ἐνστάσεων ἐν τῷ ἐκλογοδικείῳ περὶ τῶν ἐκλογῶν τοῦ νομοῦ Θεσσαλονίκης, ὁ πρώην ὑπουργὸς κ. Μιχαλακόπουλος, ἐν τῇ ὑπερασπίσει τῆς ὑποθέσεως, ὠνόμασε τὸν Νομάρχην Θεσσαλονίκης κ. Γούδαν πλαστογράφον.
Συνεπείᾳ τούτου ὁ κ. Γούδας θεωρήσας ἑαυτόν προσβεβλημένον, ἐζήτησε τὴν διὰ τῶν ὅπλων ἱκανοποίησιν […]»
«Νέα Ἀλήθεια», 17-07-1915.
Το «ιππότικο» κατάλοιπο των μονομαχιών [των οποίων μέλη της οικογένειας Γούδα ήταν πιστοί θεράποντες, καθώς και ο αδελφός του Νομάρχη, Ελευθέριος, δικηγόρος, είχε τραυματιστεί σε μονομαχία του με τον προσωπάρχη του Υπουργείου Ναυτικών Δαμιανό, στις 09-01-1903], καταργήθηκε (προβλέποντας ποινές φυλάκισης σε βάρος των επίδοξων πρωταγωνιστών και των μαρτύρων τους), με τον ν. 1592/29-12-1918 «Περὶ μονομαχιῶν», ΦΕΚ Α΄ 260/31-12-1918.
[10] «Για τα μάτια μιας ωραίας δεσποινίδας, η διαφορά τους έπρεπε να λυθεί με τα όπλα. Προσπάθησαν να μονομαχήσουν […] αλλά δεν τα κατάφεραν. […] Η διεύθυνση της αστυνομίας υπέβαλε στο Φρουραρχείο διαμαρτυρία για να λάβει αυστηρά μέτρα ώστε να μην καταστεί δυνατή η συνάντηση των δύο μονομάχων. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η μονομαχία δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ […] Βέβαια, όταν έμαθε τα καμώματα των δύο αξιωματικών η ωραία δεσποινίδα, δε θέλησε να δει κανένα! Διαταράχθηκε η ψυχική της ισορροπία έπειτα απ’ αυτό το γεγονός. Η ψυχική ηρεμία των αντιζήλων καθόλου!»• Α. Καμπέρου, σ. 274.
[11] Καπουτζήδες = Πυλαία• αρχική μετονομασία από Καπουτζήδες σε Στρέφα με το από 09-02-1926 διάταγμα «Περὶ μετονομασίας κοινοτήτων καὶ συνοικισμῶν Μακεδονίας» (ΦΕΚ Α΄ 55/15-02-1926)• και τελικά σε Πυλαία με το από 12-03-1928 διάταγμα «Περὶ μετονομασίας κοινοτήτων καὶ συνοικισμῶν» (ΦΕΚ Α΄ 81/14-05-1928).
[12] Κεραμιδαρειό: μικροτοπωνύμιο στην βόρεια πλευρά του οικισμού Χορτιάτη (: «Πανόραμα-Πυλαία-Χορτιάτης-Ασβεστοχώρι-Εξοχή-Φίλυρο», έκδ. του Δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη, 2015, σ. 98).
[13] Α. Καμπέρου, ο.π., σ. 16-17.
[14] Α. Καμπέρου, ο.π., σ. 284.
