Μετάφραση - Σχόλια
Θωμάς Γαβριηλίδης,
Φιλόλογος-Συγγραφέας
ΑΠΟΛΛΙΝΑΡΙΟΥ «ΓΛΥΚΩΝ Ο ΓΡΑΜΜΑΤΟΔΑΣΚΑΛΟΣ»
1. Ένας γραμματοδάσκαλος ενώ ήταν καβάλα
2. κάποτε σ΄ έναν γάιδαρο, στη γη κατρακυλίστηκε
3. και, όπως λένε, ξέχασε με μιας όλα τα γράμματα
4. και ζούσε μια απλή ζωή, όπως όλος ο κόσμος,
5. χωρίς να ξέρει τίποτα απ΄ όσα πάντα δίδασκε.
6. Αλλά ο Γλύκων έπαθε το εντελώς αντίθετο.
7. Ενώ δεν καλόήξερε ούτε και να μιλάει
8. κι ούτε με τη γραμματική είχε καμία σχέση,
9. τώρα, καβαλικεύοντας γομάρια αφρικάνικα
10. κι από αυτά πολλές φορές κάτω κατρακυλώντας
11. έγινε, ω του θαύματος, ξάφνου Γραμματοδάσκαλος.
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ε.Α.ΧΙ,399
1. Γραμματικός ποτ΄ όνω εποχούμενος εξεκυλίσθη
2. και της γραμματικής, ως λόγος, εξέπεσεν.
3. Ειθ΄εξής εβίου κοινόν βίον, ως ιδιώτης,
4. ων εδίδασκεν αεί μηδέν επιστάμενος.
5. Αλλά Γλύκων έπαθεν τουναντίον, ων γαρ άπειρος
6. και κοινής γλώττης, ουχ ότι γραμματικής,
7. νυν Λιβυκούς κάνθωνας οχούμενος, ειτ΄αποπίπτων
8. πολλάκις, εξαίφνης γραμματικός γέγονεν.
ΣΧΟΛΙΑ
Ο επιγραμματοποιός Απολλινάριος πρέπει να έζησε και να άκμασε τον τέταρτο αιώνα μ. Χ. Διασώθηκαν μόνο δύο σκωπτικά επιγράμματά του, στο ενδέκατο βιβλίο της Ελληνικής Ανθολογίας, της γνωστής και ως Παλατινής, το 399 που μας απασχολεί στο σημερινό μου σημείωμα και το 421.
Στο επιγράμμα Ε.Α.ΧΙ, 399, που παρουσιάστηκε πιο πάνω, ειρωνεύεται κάποιον Γλύκωνα, (τα αναγραφόμενα στα επιγράμματα κύρια ονόματα μπορεί να είναι υπαρκτά ή πλαστά, για ευνόητους λόγους). Ο Απολλινάριος γράφει γι’ αυτόν ότι παρουσιάστηκε ξαφνικά, έπειτα από σειρά πτώσεων από λιβυκά (αφρικάνικα) γομάρια, ως Γραμματοδάσκαλος, ενώ πριν από τις πτώσεις του δεν ήξερε ούτε την καθημερινή ομιλία να τη χειρίζεται σωστά, (όπως πολλοί και στις μέρες μας) ούτε είχε κάνει σπουδές στην Γραμματική Επιστήμη.
Σε ενδεχόμενη ένσταση, αν είναι δυνατόν ένας αμαθής άνθρωπος, έπειτα από πτώση ή πτώσεις από γάιδαρο, να γίνει πολυμαθής, ο Απολλινάριος απαντάει εκ των προτέρων αναφέροντας το παράδειγμα κάποιου επιστήμονα Γραμματικού, (Γραμματοδάσκαλου), ο οποίος, έπειτα από πτώση από γάιδαρο, ξέχασε τα πάντα και έζησε την υπόλοιπη ζωή του όπως ένας απλός ασπούδαστος άνθρωπος.
Το φαινόμενο της απώλειας μνήμης έπειτα από μια εγκεφαλική διάσειση, έπειτα από χτύπημα στο κεφάλι, δεν ήταν απίθανο, επειδή, και χωρίς να υπάρξει χτύπημα στο κεφάλι, κάποιοι άνθρωποι ξαφνικά πάθαιναν άνοια, οι περισσότεροι λόγοι γηρατειών, αλλά και κάποιοι για λόγους γνωστούς μόνο στους γιατρούς.
Στην περίπτωση του Γλύκωνα, βέβαια ο επιγραμματοποιός Απολλινάριος αφήνει να εννοηθεί ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο με πολύ θράσος που σφετερίζεται επάγγελμα για το οποίο δεν έχει τα απαραίτητα προσόντα.
Τέτοιοι τύποι υπήρχαν και υπάρχουν πάντοτε. Δεν μας είναι άγνωστα παραδείγματα «επιστημόνων» με πλαστά πτυχία, μεταπτυχιακά κτλ. που απασχόλησαν και τον ελληνικό τύπο, (εφημερίδες κτλ.). Ο Θεός να φυλάει τον κόσμο.
Ο ΚΑΝΘΩΝ
Κάνθων, (γεν. Κάνθωνος) ή κανθήλιος, ονομαζόταν από τους αρχαίους Έλληνες ένα είδος μεγαλοσώμων όνων, (γαϊδάρων), οι οποίοι μπορούσαν να σηκώσουν μεγάλα βάρη (μεγάλα φορτία).
Ο ΓΟΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΓΟΜΑΡΙΟΝ ΚΑΙ Ο ΓΑΙΔΑΡΟΣ
Το φορτίο, (αρχ. Έλλ. ο φόρτος παράγωγο του ρήματος φέρω), των πλοίων αλλά και των φορτηγών ζώων, (όνων, ίππων, ημιόνων κτλ.), ονομαζόταν γόμος. (Ο γόμος λέξη που παράγεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα γέμω, (= γεμίζω).
Επειδή οι όνοι, οι περισσότεροι είναι μικρόσωμοι σε σύγκριση με τους ίππους, (άλογα), και τους ημιόνους, έπρεπε και ο γόμος τους, (το φορτίο τους), να είναι επίσης μικρότερος, γι’ αυτό ονομαζόταν με το υποκοριστικό της λέξης γόμος, που είναι η λέξη το γομάριον. (γομάριον = μικρός γόμος). «Γομάριον όνου» αρχικά σήμανε μικρό φορτίο όνου και στη συνέχεια, χάριν συντομίας, όπως λέγεται ο βαρύγλυκος πχ καφές, απλά «βαρύγλυκος», έτσι λέχτηκε και γομάριον – γομάρι - γουμάρι, αντί του αρχικού γομάριον όνου.
Γι’ αυτό σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας ο όνος λέγεται γομάρι, ενώ στον πόντο η λέξη αυτή κράτησε την αρχική της σημασία.
Θυμάμαι τη μακαρίτισσα τη γιαγιά μου την Ανατολή που παραπονιόνταν λέγοντας «ενέγκάστα, το γομάριμ έτον πολλά βαρύν» (= κουράστηκα το φορτίο μου ήταν πολύ βαρύ), όταν πήγαινε το σιτάρι στο μύλο για άλεσμα.
Επειδή οι όνοι, που συνήθως είναι ζώα υπομονετικά, όταν δεν αντέχουν το βαρύ φορτίο και τη βίαιη συμπεριφορά των ανθρώπων, γίνονται πεισματάρηδες και άγριοι, (Κλωτσούν, δαγκώνουν, μένουν ακίνητοι ή ξαπλώνουν κατά γης), συμπεριφέρονται, θα έλεγε κανείς, όπως τα αφεντικά τους, (υπάρχει αντίληψη ότι τα οικόσιτα ζώα έρχεται στιγμή που ταυτίζονται ως προς τη συμπεριφορά με τα αφεντικά τους), γι’ αυτό και κάποιοι άνθρωποι χαρακτηρίζονται ως γομάρια.
Επειδή «το ένα πράγμα φέρνει το άλλο», έτσι και όταν η λέξη γομάρι μπορούσε να προσδιορίσει όχι μόνο όνους, αλλά και ανθρώπους, η ελληνική γλώσσα έψαξε να βρει ένα άλλο όνομα για τους όνους και το βρήκε στα βενετσιάνικα. Έτσι, από τη βενετσιάνικη λέξη cargatore , λέγεται ότι προήλθε η ελληνοβενετσιάνικη λέξη γάιδαρος, = γομάρι, = όνος.
Τα γουμαράκια, - γαϊδουράκια, κάποια εποχή, ως τη δεκαετία του 1950 θα έλεγα, ήταν το μεταφορικό μέσο του λαού, το «Volkswagen» στα γερμανικά.
Τώρα υπηρετεί στα νησιά ακόμη ως φορτηγό ζώο τους νησιώτες, αλλά κυρίως τουριστικό όχημα τους ξένους, ιδιαίτερα στην πολύπαθη στις μέρες μας πανέμορφη Σαντορίνη, η οποία δεν θα πρέπει να απουσιάζει από τις προσευχές μας.
Ο ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΣ
Η αρχαία λέξη «γραμματικός» ως επίθετο με τρία γένη σημαίνει «αυτός που ξέρει γράμματα, αυτός που είναι έμπειρος στη γραμματική, αυτός που ξέρει καλά τα πρώτα στοιχεία» ενώ ως ουσιαστικό, ο «γραμματικός» είναι ο δάσκαλος των πρώτων στοιχείων, αλλά και αυτός που ασχολείται με τα κείμενα του Ομήρου και των άλλων ποιητών και πεζογράφων της ελληνικής γλώσσας ως ερμηνευτής και κριτικός και γνώστης γενικά της Γραμματικής Τέχνης, δηλαδή της Γραμματικής Επιστήμης.
Ανάλογα με τα συμφραζόμενα τον τίτλο του Γραμματικού στα αρχαία κείμενα, μπορεί να τον έχει κάποιος που τώρα λέγεται δάσκαλος δημοτικού σχολείου ή καθηγητής, φιλόλογος γυμνασίου, λυκείου ή πανεπιστημίου.
Οι γραμματικοί ήταν περιζήτητοι στην αρχαιότητα, επειδή όλοι όσοι είχαν οικονομική ευχέρεια και φιλοδοξίες για ανάδειξη φρόντιζαν πρώτα-πρώτα να μάθουν να χειρίζονται σωστά την Ελληνική Γλώσσα, Έλληνες και μη, προπάντων μετά τα αλεξανδρινά χρόνια, όταν η Ελληνική Γλώσσα είχε γίνει διεθνής.
ΣΟΛΟΙΚΙΣΜΟΣ, ΒΑΡΒΑΡΙΣΜΟΣ
Όσοι ήθελαν να διακρίνονται ανάμεσα στους συμπολίτες τους έπρεπε να ξέρουν και να μιλούν σωστά την Ελληνική Γλώσσα, χωρίς σολοικισμούς και βαρβαρισμούς, δηλαδή χωρίς να κάνουν όταν μιλούν και όταν γράφουν, λάθη συντακτικά, (σολοικισμοί) ή γραμματικά (Βαρβαρισμοί).
Η εποχή μας, εποχή των πολλών γλωσσών, έχει πάρα πολλά κοινά με την εποχή των ελληνιστικών χρόνων, τότε που από τη μία μεριά η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από πολλούς αλλόγλωσσους και από την άλλη η ίδια μεταβαλλόταν υφιστάμενη αλλαγές, όχι μόνο στην προφορά των φθόγγων της, αλλά και στην κλίση των ονομάτων και στη σύνταξη.
Σολοικισμοί και βαρβαρισμοί «έπαιρναν και έδιναν», όπως δυστυχώς συμβαίνει και στις μέρες μας, ενώ τώρα θα μπορούσαν να αποφεύγονται, επειδή δεν απαιτείται μεγάλη δαπάνη για να έχει κάποιος στο σπίτι του μία Γραμματική, ένα Συντακτικό και ένα Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας.
Να τα έχει και να τα χρησιμοποιεί και να είναι περήφανος για τη γλώσσα των προγόνων του.
Φωτογραφία ένας παραφορτωμένος όνος στη Ρόδο.
