Γράφει η Μπαρμπαρούση Μαρία *
«Είναι κοινή πεποίθηση ότι ο διττός στόχος, αφενός της γνωριμίας με τα ντοκουμέντα υψηλής ιστορικής-πολιτισμικής αξίας για την πόλη της Βέροιας και αφετέρου της διάχυσης του προβληματισμού: μπορεί ο ποταμός ν’ ανακτήσει την χαμένη του αίγλη, να επανακτήσει τον κεφαλαιώδη ρόλο που έπαιζε στη ζωή της πόλης; επετεύχθη σε ικανοποιητικό βαθμό», αναφέρει ο Σύλλογος Φίλοι του ποταμού Τριπόταμου Βέροιας για την επιτυχία της Έκθεσης Ιστορικών Φωτογραφιών: «Ο ποταμός Τριπόταμος στο διάβα του χρόνου», από τη συλλογή του συλλέκτη Στέργιου Ζυγουλιάνου, μια διοργάνωση του συλλόγου φίλων του Τριπόταμου σε συνεργασία με τον Δήμο Βέροιας, το «Ελληνικό Δίκτυο Δήμων με ποτάμια» και την υποστήριξη της ΚΕΠΑ.
«Εκεί, πέρα στο ποτάμι…» ένα πλέγμα οικονομικών, κοινωνικών και θρησκευτικών σχέσεων, που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των κατοίκων, βελτίωναν την ποιότητα ζωής τους, διατηρώντας τα φυσικά και πολιτιστικά στοιχεία της περιοχής, αναδεικνύει τον Τριπόταμο ως θεμελιώδες συστατικό της πολιτισμικής κληρονομιάς και της ιστορίας της Βέροιας. Ένας «ζωντανός» οργανισμός στο παρόχθιο τμήμα του ποταμού, μέσα από την καθημερινότητα των Βεροιέων, κατά τους δύο προηγούμενους αιώνες, φανερώνει τη σύνδεση της πόλης με το ποτάμι της, η οποία με το πέρασμα των χρόνων αποδυναμώθηκε και ατόνισε…
ΕΝΑ ΟΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΙΠΟΤΑΜΟ
Οι κοινωνίες οργανωμένες αναδύουν καινοτόμες μορφές συλλογικών δράσεων αλλάζοντας το φαντασιακό τους με δράση και συλλογική δημιουργικότητα, προωθώντας παράλληλα την αειφόρο ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και την οικονομική βιωσιμότητα σε έναν τόπο. (Καστοριάδης, Κ. ,2010)
Μπορεί η κοινωνία της Βέροιας να αναδείξει μέσα από συνέργειες, εναλλακτικές κοινωνικοοικονομικές δράσεις με στόχο την οικονομική αναζωογόνηση και αναβάθμιση του Τριπόταμου , ώστε να υλοποιηθεί το όραμα:
«Προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση του οικοσυστήματος του Τριπόταμου ποταμού ως ένας σημαντικός ζωτικός πόρος για τη Βέροια. Δημιουργία ενός πόλου φυσιογνωστικού και ιστορικού ενδιαφέροντος για οικονομική βιωσιμότητα μέσα από συνεργατικές συμμετοχικές κοινωνικές καινοτομίες, δίνοντας προοπτικές στις επερχόμενες γενιές».
Η ΕΔΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΤΡΙΠΟΤΑΜΟΥ, ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ
Ο Τριπόταμος είναι ένα μικρό ποτάμι, που διασχίζει τη Βέροια, δημιουργώντας ένα φαράγγι με πλούσια βιοποικιλότητα και ορμητικά νερά. Ευρήματα από το 7000 π.Χ. στην ευρύτερη περιοχή μαρτυρούν ότι η ύπαρξη του ποταμού Τριπόταμου αποτέλεσε τον σημαντικότερο παράγοντα στην επιλογή της μόνιμης εγκατάστασης των κατοίκων της Βέροιας. Το συνολικό μήκος του ποταμού από τις πηγές (Καστανιά, Γεωργιανοί, χωριά του Βερμίου όρους) έως τη συμβολή του στην τάφρο 66 είναι 25 χμ. Η Τάφρος 66 είναι τεχνητό αυλάκι που μεταφέρει όλα τα ρέματα του Βερμίου στον ποταμό Αλιάκμονα. Τα αστικό τμήμα του ποταμού είναι περίπου 2,5χμ
Η παρόχθια ζώνη του Τριπόταμου περιλαμβάνει κυρίως φυλλοβόλα είδη δέντρων, όπως πλατάνια, σκλήθρα, ιτιές. Κάτω από τα φυλλοβόλα δέντρα φυτρώνουν άφθονα σε αριθμό και ποικιλία χαμηλά σε ύψος φυτά. Το φυσικό περιβάλλον συμπληρώνουν αναρριχώμενα φυτά που κρέμονται από τα δέντρα, δίνοντας την εικόνα τροπικής ζούγκλας, προσφέροντας κάλυψη και καταφύγιο σε πολλά είδη ζώων. Από τις πηγές έως το εθνικό στάδιο της πόλης έχουν καταμετρηθεί 70 είδη πτηνών. Κάποια είναι σπάνια και απειλούμενα με εξαφάνιση (Παπακανάκης, Π. , κά. , 2023).
Ο Τριπόταμος διέρχεται παραπλήσια από την «Μπαρμπούτα», την παραδοσιακή Εβραϊκή συνοικία της Βέροιας, ένα μνημείο ιδιαίτερου πολιτισμικού χαρακτήρα, με κτίσματα Μακεδονικής Αρχιτεκτονικής και ιστορικού ενδιαφέροντος. Στη δυτική όχθη του ποταμού υπάρχουν ταφικά μνημεία προϊστορικής και ιστορικής περιόδου. Την ιστορικότητα συμπληρώνουν οι παραδοσιακές βρύσες, τα γεφύρια, οι βυζαντινές εκκλησίες, καθώς και η ύπαρξη των σπηλαίων κατά μήκος όλης της παρόχθιας διαδρομής του αστικού τμήματος, που τοποθετούνται στη Νεολιθική εποχή. Επιπλέον, στην περιοχή υπάρχουν υπολείμματα βιομηχανικών εγκαταστάσεων που εκμεταλλεύονταν την ορμή του νερού.
Τη βιωσιμότητα της περιοχής επηρεάζουν: η ανεύθυνη ρήψη σκουπιδιών, η μόλυνση του νερού, η έλλειψη ενδιαφέροντος από μέρους κατοίκων, κρατικών και τοπικών φορέων, η ελλιπής ενημέρωση για βιώσιμη ανάπτυξη, η έλλειψη υποδομών και φύλαξης του χώρου, η έλλειψη χρηματοδότησης, η ανεπάρκεια χρηματικού κεφαλαίου, το υψηλό κόστος των χωροταξικών μελετών.
Ο ΠΟΤΑΜΟΣ ΤΡΙΠΟΤΑΜΟΣ ΖΩΤΙΚΟΣ ΠΟΡΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΡΟΙΑ
Ο περιβάλλων χώρος του ποταμού Τριπόταμου (αστικό τμήμα) είναι ένα πάρκο μέσα σε έναν αστικό ιστό. Αποτελεί ένα συλλογικό αστικό αγαθό/ πόρο για τους δημότες της Βέροιας. Οι ιδιότητες των κοινών αγαθών/πόρων εμπεριέχουν το κριτήριο της μη αποκλεισιμότητας (μπορεί να χρησιμοποιηθεί από όλους τους δημότες της Βέροιας, χωρίς να αποκλείεται κανένας) και της αφαιρεσιμότητας (η αλόγιστη χρήση του από κάποιον περιορίζει τη χρήση από κάποιον άλλον, υποβαθμίζοντας τον χώρο για τις επερχόμενες γενιές). (Αρβανιτίδης, Π. , 2017).
Πολεοδομικός χάρτης (προσανατολισμένος) Βέροια, veriorama
Σήμερα, φαινόμενα όπως η κλιματική αλλαγή, η εξάντληση των φυσικών πόρων, η ρύπανση της ατμόσφαιρας, του εδάφους και των υδάτων έχουν αναδειχθεί σε υπαρξιακή απειλή για τη δυνατότητα ζωής σε ένα καθαρό, βιώσιμο, ανθρώπινο περιβάλλον. Οι 17 στόχοι της ατζέντας του ΟΗΕ για την ευημερία της ανθρωπότητας μέχρι το 2030 αποβλέπουν στην πραγματοποίηση έργων και ενεργειών σε τομείς ζωτικής σημασίας, που θα βελτιώνουν τη χρήση πόρων και θα μειώνουν τη μόλυνση και τη φτώχεια. Ο στόχος 11 της ατζέντας του ΟΗΕ ορίζει: «παροχή καθολικής πρόσβασης σε ασφαλείς, χωρίς αποκλεισμούς και προσβάσιμους πράσινους και δημόσιους χώρους, ιδίως για τις γυναίκες και τα παιδιά, τους ηλικιωμένους και τα άτομα με αναπηρία». (United Nations, 2015). Επιπλέον, επιδίωξη των ευρωπαϊκών στόχων, η κοινωνική ένταξη, η περιβαλλοντική αειφορία και η ενίσχυση του τοπικού πολιτισμού και ταυτότητας των πόλεων, η αναβάθμιση και βιώσιμη ανάπτυξη τους (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2003).
ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΟΡΑΜΑΤΟΣ- ΟΦΕΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Καίριας σημασίας είναι η προστασία, η διατήρηση της βιοποικιλότητας και η ανάδειξη των οικοσυστημικών λειτουργιών του φυσικού περιβάλλοντος του παρόχθιου τμήματος του Τριπόταμου με ήπιες παρεμβάσεις σύμφωνα με το θεσμικό πλαίσιο που χαρακτηρίζει τον Τριπόταμο ως περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους λόγω της πλούσιας βιοποικιλότητας και των ορμητικών νερών (Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης ΦΕΚ 214/12-3-2003). Τα πρανή, οι όχθες, το ποτάμιο ρεύμα προσφέρονται για δραστηριότητες φυσιολατρικού, φυσιογνωστικού και ιστορικού ενδιαφέροντος: πεζοπορικές περιηγήσεις, παρατήρηση πτηνών, περιηγήσεις για συλλογή φυτών, καγιάκ, περιπατητικές διαδρομές, ξεναγήσεις ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης, εκδηλώσεις και δρώμενα ψυχαγωγικού χαρακτήρα, επαφή με τη φύση και ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων. Απαραίτητο κρίνεται η χάραξη και δημιουργία σηματοδοτημένων διαδρομών και η κατασκευή υποδομών, όπως μονοπάτια, κιόσκια, χώροι θέας, πινακίδες πληροφόρησης.
Το υδάτινο οικοσύστημα του Τριπόταμου προσφέρεται για ολιστική προσέγγιση του φυσικού περιβάλλοντος με πρακτικές ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης για θέματα σεβασμού της φύσης μέσα από δραστηριότητες βιωματικής περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, διαδικασίες κομποστοποίησης, ανακύκλωσης, δημιουργία κήπων, διοργάνωση εκπαιδευτικών ημερίδων. Η περιοχή μπορεί να αποτελέσει ένα ιδανικό «εργαστήρι μάθησης» για τους μαθητές της πόλης και των γειτονικών περιοχών με στόχο αφενός να τους φέρει σε επαφή με τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής, τις λειτουργίες ενός υδάτινου φυσικού οικοσυστήματος, αφετέρου να καλλιεργηθεί μέσα από τις δράσεις οικολογική συνείδηση.
Ο επαναπροσδιορισμός της σχέσης του ποταμού Τριπόταμου με την πόλη ενισχύει την κοινωνική συνοχή, δημιουργώντας ευκαιρίες για απασχόληση. Συμβάλλει σε τοπικό επίπεδο στον περιορισμό της ανεργίας με τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης: στον τομέα της καθαριότητας του χώρου και των υδάτινων πόρων, στον τομέα της φύλαξης και προστασίας, στη δημιουργία και οργάνωση των δράσεων, στη γραμματειακή υποστήριξη, στην ανάλυση, χάραξη και σχεδίαση υψηλών προδιαγραφών και με κανονισμούς ασφαλείας περιπατητικών διαδρομών. Επιπλέον, χρειάζονται ειδικοί επιστήμονες, όπως αρχιτέκτονες, μηχανικοί, δάσκαλοι, φυσικοί, γεωλόγοι, αλλά και θεατρολόγοι, μουσικοί, επιστήμονες με ειδίκευση στις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και Επικοινωνίας για τον συντονισμό, προβολή και διαφήμιση των δράσεων, ειδικοί στην εφαρμοσμένη πληροφορική για κατασκευή εφαρμογών, όπου θα εντοπίζονται τα σημεία ενδιαφέροντος, όπως τα μονοπάτια, οι χώροι στάθμευσης, οι κοινόχρηστοι χώροι και κά.
Η ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής επιτυγχάνεται επιπλέον, μέσα από τις συνεργασίες: με πολιτιστικούς συλλόγους της Βέροιας για δημιουργία εκδηλώσεων, με αγροτικούς συνεταιρισμούς, δασολόγους για την προμήθεια φυτών και παροχή τεχνογνωσίας, με τουριστικά πρακτορεία και καταστήματα εστίασης της πόλης, με πανεπιστημιακά ιδρύματα για διεξαγωγή ημερίδων και ανταλλαγή απόψεων και γνώσεων, συνεργασίες με την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, την Περιφερειακή Ενότητα Ημαθίας, τον Δήμο Βέροιας, την ΚΕΠΑ (Κοινωφελής Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης) Βέροιας.
Ο ποταμός Τριπόταμος Βέροιας μπορεί να ανακτήσει τη χαμένη αίγλη του μέσα από την ανάδειξή του και να συντελέσει στη συνοχή του κοινωνικού ιστού της Βέροιας μέσω ενός δομημένου συστήματος κοινωνικοοικονομικών σχέσεων.
Το όραμα για τον Τριπόταμο απαιτεί ενεργοποίηση σε θεσμικό και ατομικό επίπεδο, η οποία θα διαμορφώσει τις συνθήκες για να ευδοκιμήσει, στη βάση της συνδιαμόρφωσης με συναποφάσεις και δημοκρατικότητα (Αδάμ, Σ., κ.ά, 2018). Στο πλαίσιο της κοινωνίας των πολιτών, πολιτικοί και ιδιωτικοί θεσμοί ενωμένοι μέσω μίας σύνδεσης περιβάλλοντος, οικονομίας και κοινωνίας, που θα αποσκοπεί όχι μόνο στο χρηματοοικονομικό όφελος, αλλά αντίθετα θα αποβλέπει στο «κοινό καλό».
Ο σύλλογος «φίλοι του ποταμού Τριπόταμου Βέροιας» έχει ως στόχο την ανάδειξη του ποταμού της Βέροιας σε πηγή ζωής και ευημερίας, όχι μόνο για σήμερα, αλλά και για τις επερχόμενες γενιές.
*Εκπαιδευτικός-Μέλος του συλλόγου «Φίλοι του ποταμού Τριπόταμου Βέροιας»
Μεταπτυχιακή θεματική: Χωρική ανάπτυξη, Κοινωνική καινοτομία και Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία ΕΑΠ
Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αδάμ, Σ. Καβουλάκος, Κ. Κορνηλάκης, Α. (2018), Το θεσμικό πλαίσιο της ΚΑΛΟ στην Ελλάδα. Η εμπειρία της δημόσιας διαβούλευσης και μια κριτική αποτίμηση του Nόμου 4430/2016, Θεσσαλονίκη: Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ
Καβουλάκος, Κ., Γριτζάς, Γ., (2015). Εναλλακτικοί Οικονομικοί και Πολιτικοί Χώροι, Αθήνα, Κάλλιππος
Καλλής Γ., Πετρίδης Π., (2014). Πέρα από το δίλημμα λιτότητα ή ανάπτυξη: 11 κείμενα για την Αποανάπτυξη. Αθήνα: Οι εκδόσεις των Συναδέλφων
Παπακανάκης Π., Μπαρμπαρούση Μ., Ασλάνογλου Ν., Μαυροκεφαλίδης Ι., (2023) Ο Τριπόταμος, το ποτάμι της Βέροιας: Βέροια, : Πράσινο Ταμείο
Gibson-Graham J. K., (2006). A postcapitalist politics, University of Minnesota Press
