Knock ή η «εγκληματική» εκμετάλλευση του φόβου του θανάτου»

Της Δέσποινας Παπαγιαννούλη*

Αρχικά, να εκφράσω ευγνωμοσύνη και ευχαριστίες στο ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας, που τολμάει και αγκαλιάζει παραστάσεις σύγχρονου θεάτρου, υπηρετεί δηλαδή, απλόχερα, τη σύγχρονη τέχνη και την αλήθεια της.

 Προς διευκόλυνση του θεατή

 Επειδή η διάχυση, μέχρι και τον τελευταίο πολίτη αυτού του τόπου, δίνει νόημα και περιεχόμενο,  στην τέχνη και τον πολιτισμό, στο σημείο αυτό οφείλω να σημειώσω, για τη διευκόλυνση, την εύστοχη θέαση και την τέρψη του θεατή, ότι για να παρακολουθήσει, με όλες του τις αισθήσεις και κυρίως με τα μάτια της ψυχής και να κατανοήσει μια παράσταση σύγχρονου θεάτρου,  οφείλει:

-να αποδεχτεί ότι το θέατρο δεν έμεινε εκεί που το αφήσαμε,προτού κάποιες δεκαετίες,

-να παραδεχτεί ότι , σαφώς, έχει εξελιχθεί, σαν θεραπαινίδα όλων των υπόλοιπων τεχνών, αφού το δράμα ενσαρκώνει τον  ίδιο τον άνθρωπο που εξελίσσεται, ανά τους αιώνες και  αλληλοεπιδρά  με την κοινωνία, στον έξω και στο μέσα του κόσμο,

-να δεχτεί την αλήθεια του θεάτρου και να θέσει, υπεύθυνα, στον εαυτό του τα ερωτήματα  που αναδύονται, δίνοντας τις δικές του απαντήσεις.

Το σύγχρονο θέατρο, θα λέγαμε ότι είναι, περισσότερο από ποτέ,  μια επένδυση μια αγωγή ψυχής με την αρχαιοελληνική σημασία της λέξης «ψυχαγωγία» που στρέφει το  βλέμμα του θεατή στους κοινούς εσωτερικούς μας τόπους συνάντησης, στην κοινή μας μοίρα που μας ενώνει.

       Στο σημείο αυτό, μπορούμε να προσθέσουμε ότι, πατώντας στο παραδοσιακό θέατρο, που η χρησιμότητά του παραμένει αδιαμφισβήτητη, το σύγχρονο θέατρο πηγαίνει πιο μακριά και μετακινείται από τον εξωτερικό, στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Όχημά του ο λόγος και το σώμα, που καλούνται να δείξουν και τα δύο, πώς καταγράφεται αυτό που βιώνουμε στον εσωτερικό μας κόσμο, σε αυτό που ονομάζουμε «συλλογικό υποσυνείδητο». 

      Επόμενα, την πρωτοκαθεδρία την έχει το πανανθρώπινο στοιχείο που βρίσκεται μέσα   στον καθένα μας και που μας ενώνει, μέσα από τις ίδιες καταστάσεις που βιώνουμε. Έτσι, ο ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟΣ του παραδοσιακού θεάτρου παραχωρεί τη θέση του στο ΜΑΚΡΟΚΟΣΜΟ του  σύγχρονου θεάτρου, που ατενίζει τον κόσμο  και τον αιώνιο άνθρωπο που κουβαλάμε μέσα  μας, με τα λάθη, τα πάθη, τις ελλείψεις αγάπης, τις αδυναμίες συνάντησης και συν-χώρεσης, τις αποτυχίες του.  

      Όλα τα παραπάνω που ορίζουν τους κοινούς του τόπους με τους συνανθρώπους του, ο άνθρωπος δε  σταματάει να τα διεκδικεί, να τα αφηγείται και να τα ενσαρκώνει, μέσα από το θεατρικό  παιχνίδι και την τέχνη που παρηγορεί και θεραπεύει. Έτσι, δίνει νόημα στη ζωή του,  ακολουθώντας το μπεκετικό απόφθεγμα που συμπυκνώνει αυτή τη  σισύφεια προσπάθεια  αποτυχίας αλλά που τον βοηθάει  να συνεχίσει να ζει : «Προσπάθησε ξανά. Απότυχε ξανά.  Απότυχε καλύτερα».

      Εδώ, γίνεται κατανοητό ότι τόσο ο χρόνος, όσο και ο χώρος αλλά και τα πρόσωπα στο  σύγχρονο θέατρο, δεν αφορούν τη μικρή ζωή του καθένα μας αλλά ανοίγονται γενικά στη ζωή, πάνω στη γη, στο μπερξονικό χρόνο της διάρκειας, στους  χωροχρόνους, του πάντα και του παντού. Όσο για το πρόσωπο(α) που είναι το πλέον  κυρίαρχο στοιχείο στη σύγχρονη σκηνή και ο βασιλιάς του μύθου (le Phénix de la fable), αυτά   ανοίγονται, μέσα από μία ιεροτελεστία, σε περισσότερο από έναν ρόλους, σύμβολα μιας  αέναης προσπάθειας να συναντηθούν, με τα άλλα πρόσωπα του έργου, στοχεύοντας πάντα στην ύψιστη προσπάθεια  συνάντησης, αυτή με το θεατή. Επόμενα, το θέατρο και δη το σύγχρονο έχει πρόσημο ενωτικό, συλλογικό, ενάντια στα επικίνδυνα και σκληρά ατομικά μηνύματα των καιρών .

       Όλα τα θεατρικά στοιχεία της παράστασης εντάσσονται σε μία σκηνοθετική πρόταση που την ορίζει ο ίδιος ο σκηνοθέτης, ως ο απόλυτος δημιουργός (créateur unique). Ο σκηνοθέτης  έχει το περιθώριο να επιστρατεύσει όλη τη σύγχρονη αισθητική του θεάτρου, όπου με τα θεατρικά του εργαλεία, όπως τα πρόσωπα,  το φωτισμό, τη σοφή τέχνη της αφαίρεσης, τους  συμβολισμούς των σκηνικών, της μουσικής και της ενδυματολογικής επένδυσης να μπορέσει να  δυναμώσει  τα ερωτήματα που θέτει στον θεατή η παράσταση.

 Το έργο

 Όλα τα κλασικά θεατρικά κείμενα μπορούν να ανοιχτούν σε παραστάσεις σύγχρονου θεάτρου, μια και εμπεριέχουν το πανανθρώπινο στοιχείο. Η παράσταση σύγχρονου θεάτρου  που παρακολουθήσαμε το βράδυ του περασμένου Σαββάτου, στη Στέγη της πόλης μας,  βασίζεται σε ένα τέτοιο κείμενο, που αν και γράφτηκε προτού έναν αιώνα, το μήνυμά του  παραμένει εξαιρετικά διαχρονικό. Πρόκειται για το έντονα σατυρικό θεατρικό έργο του  σπουδαίου Γάλλου δραματουργού, Jules Romains, «Κνοκ ή ο θρίαμβος της  ιατρικής (γαλλικός τίτλος: Knock ou le Triomphe de la  médecine) .

      Η κεντρική ιδέα του έργου είναι ο γιατρός-τσαρλατάνος Κνοκ, που κάνει κατάχρηση του φόβου του θανάτου, στον αίσχιστο βαθμό,  των απαίδευτων ανθρώπων της μικρής γαλλικής επαρχίας των γαλλικών Άλπεων, του Σεν Μορίς, με τη συνδρομή – με το αζημίωτο βέβαια - της φαρμακοποιού. Μέσα στο έργο ο συγγραφέας εγκαθιστά, έντονα, την αντίθεση του Κνοκ με τον συνάδερφό του Παρπαλέ, τον ευσυνείδητο γιατρό που τιμάει το λειτούργημά του.

 Η παράσταση

Το έργο, βασισμένο σε ένα εξαιρετικά καλογραμμένο κείμενο, δεν έχασε διόλου στη διασκευή του από τον Έκτορα Λυγίζο. Ο χώρος και ο χρόνος, με βάση τις αναφορές του έργου, το ευρηματικό σκηνικό και την ενδυματολογία, από τη  γαλλική επαρχιακή πόλη του περασμένου αιώνα, μέσα από μία θεατρική αναδρομή (retrospection) φθάνουν μέχρι το μολιερικό «Κατά φαντασία ασθενή» και, στη συνέχεια,  ανοίγονται, μέχρι το σημερινό, κυνικό μάρκετιγκ του διαδικτύου για την υγεία.

      Η σκηνοθεσία και η φόρμα του έργου, αναδύονται μέσα από τη φρέσκια σκηνοθετική ματιά της Αργυρώς Χιώτη. Η σύγχρονη αισθητική της σκηνοθέτιδας, ο σκηνικός της κώδικας που βασίζεται στη μουσικότητα του λόγου και των σωμάτων, όπου και τα ίδια τα αντικείμενα επί σκηνής, συντελούν σε αυτή τη μουσικότητα ή και την αντι-μουσικότητα που εκφράζει την κατάσταση και αγγίζει το γκροτέσκο, δημιουργούν έναν θεατρικό σύμπαν, ανάμεσα στην ιλαροκωμωδία, το κωμικό και το τραγικό της ύπαρξης.  

      Είναι ένα σύμπαν πάσχοντα λόγου και πασχόντων σωμάτων των «κατά φαντασία» ασθενών. Τα πρόσωπα, ο δάσκαλος, η αγρότισσα, η κτηματίας, ο τελάλης, εναλλάσσουν τους ρόλους μεταξύ τους, καθώς οι ηθοποιοί αλλάζουν ρούχα, πίσω από το υποτυπώδες, διάφανο, πλαστικό  παραβάν, κομμένο σε λωρίδες που παραπέμπουν σε χαραμάδες και περάσματα από τον έξω στο μέσα μας κόσμο , αυτόν όπου συναντάμε τον άλλο, μέσα από το ρόλο.

      Το μάτι του θεατή βλέπει, αμήχανο, αυτή την απομυθοποίηση των παρασκηνίων του συμβατικού, παραδοσιακού θεάτρου. Είναι η απομυθοποίηση του ίδιου του θεάτρου που στόχος του είναι να μην κρύβει τίποτε, να κάνει τον θεατή κοινωνό της «γυμνής», εσωτερικής του αλήθειας.

      Η μουσική του  Γιαν Βαν Αγγελόπουλου που την υποστηρίζουν ένα πιάνο και ένα τσέλο επί σκηνής, δίνουν άλλοτε ποιητικότητα κι άλλοτε ξέφρενο ρυθμό, με τα πάσχοντα σώματα να συγκλίνουν κινησιολογικά,  στο υπερρεαλιστικό σύμπαν που έχει στήσει η σκηνοθέτιδα. , Στο κλείσιμο, στο κέντρο της σκηνής, σαν κυρίαρχη περσόνα, στέκεται αυτή του ευσυνείδητου γιατρού, του ανθρώπου που προσπαθεί να διαφυλάξει τον ανθρωπισμό του.  Η φιγούρα του γιατρού μας αποχαιρετά μέσα στο ημίφως της σκηνής, πετώντας το γάντι στο θεατή να αναστοχασθεί και να συνεχίσει την παράσταση στο φαντασιακό, προσπαθώντας να απαντήσει, με το δικό του τρόπο,  σε ό,τι τον συν-κίνησε.

      Οι συντελεστές

Η σκηνοθέτιδά μας, η Αργυρώ Χιώτη, είναι μια σύγχρονη, θεατρική δημιουργός που ξεδιπλώνει το ταλέντο και τις γνώσεις της, μεταξύ Γαλλίας και Ελλάδας. Υπέρμαχος της αλλαγής της οπτικής του θεατή (changement de perception), στο σύγχρονο θέατρο,  καταθέτει αυτή την οπτική μεταξύ σωματικού «μεταδραματικού θεάτρου» και θεάτρου του λόγου  «της ποιητικής του δράματος της ζωής¨.

      Ο Ευθύμης Θέου στο ρόλο του Κνοκ, με τους τους Χαρά Γιώτα, Γιώργο Κριθάρα, Ματίνα Περγιουδάκη, συμπληρώνουν ένα απολαυστικό θεατρικό κουαρτέτο,  υπηρετώντας στο ακέραιο την ανοιχτή φόρμα μιας απαιτητικής παράστασης. Οι μαθητές των Τμημάτων Θεατρικής Υποδομής του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βέροιας, απέδωσαν τη σκηνοθετική οδηγία, με έναν καταπληκτικό τρόπο που προστέθηκε στην παράσταση, ως απαραίτητο συστατικό. Μια παράσταση όπου  ψυχή, λόγος και σώμα δρουν καθηλωτικά, πάνω στη σκηνή και στη σάλα.

      Το σκηνικό του Χαράλαμπου Χιώτη ευφυέστατο, απέδωσε στο μέγιστο βαθμό την επίπλαστη αλήθεια των καιρών της εικονικής πραγματικότητας, την εγκληματική εξουσία του πλαστικού και του σελοφάν. Αυτή την τρομακτική απειλή για τον πλανήτη, τον άνθρωπο και την ίδια τη ζωή, με το γιατρό Κνοκ να την επιβάλλει επιτακτικά, επί σκηνής,  τη δυναμώνουν οι φωτισμοί του Τάσου Παλαιορούτα που αναδεικνύουν τη σύγχρονη αισθητική μιας απόλυτα σύγχρονης παράστασης.

      Είναι τιμητικό για την πόλη μας που η Αργυρώ Χιώτη, μια σπουδαία θεατρική δημιουργός που «βρίσκει πολύ απελευθερωτικό το δικαίωμά μας στην αποτυχία» - πώς αλλιώς άλλωστε;- επιλέχθηκε, επάξια ως Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Εθνικού Θεάτρου, του ιστορικότερου θεάτρου της χώρας μας

Πιο συγκεκριμένα, η ταυτότητα της παράστασης, που με την εξαιρετική σύνθεσή της μας

έκανε να αισθανθούμε την πληρότητα, μιας τόσο καινούριας θεατρικής πρότασης, είναι:

Μετάφραση/Διασκευή: Έκτορας Λυγίζος

Σκηνοθεσία: Αργυρώ Χιώτη

Δραματουργία: Αργυρώ Χιώτη, Έκτορας Λυγίζος

Μουσική: Γιαν Βαν Αγγελόπουλος

Κοστούμια: Άγγελος Μέντης

Σκηνικά: Χαράλαμπος Χιώτης

Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας

Ηχοληψία: Αλέξανδρος Καροτσέρης

Φωτογραφίες παράστασης/ Στήσιμο προγράμματος& αφίσας: Γιάννης Γαλιάτσος

Βίντεο/ Μοντάζ: Παύλος Τσανακτσίδης

Φωτογραφίες προώθησης: Ανδρέας Σιμόπουλος

Βοηθός σκηνοθέτιδας/ συνεργασία στην κίνηση: Νεφέλη Γιώτη

Βοηθός Σκηνογράφου/Ενδυματολόγου: Δημήτρης Γεωργόπουλος

Β΄ βοηθός σκηνοθέτιδας: Ρημ Χατίμπ

Συμπαραγωγή: Κ.Ε. ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βέροιας, VASISTAS, Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν

Ερμηνεύουν (αλφαβητικά): Χαρά Γιώτα, Ευθύμης Θέου, Γιώργος Κριθάρας, Ματίνα Περγιουδάκη

Συμμετέχουν μαθητές από τα Τμήματα Θεατρικής Υποδομής του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βέροιας

*Η Δέσποινα Παπαγιαννούλη είναι Εκπαιδευτικός γαλλικής γλώσσας, Δρ του ΑΠΘ στο Σύγχρονο Θέατρο.