Τοπογραφία της σφαγής
Στον χώρο του Κιοσκιού σφάχτηκαν ή απαγχονίστηκαν 2000 άοπλοι Ναουσαίοι ηλικίας 16 - 65 ετών.
Ο Αμπού Λουμπούτ γράφει: «Μέχρι στιγμῆς κατωρθώθη καὶ συνελήφθησαν πλέον τῶν 2.000 ἀπίστων, κατὰ τῶν ὁποίων ἐφηρμόσθησαν ἀμέσως καὶ ἀμειλίκτως τὰ παραγγέλματα τοῦ ἱεροῦ φετφά, ἤτοι ἅπαντες μὲν οὗτοι ἀπηγχονίσθησαν ἢ ἐθανατώθησαν διὰ τῆς σπάθης, αἳ γυναῖκες καὶ τὰ τέκνα των ἐξηνδραποδίσθησαν, αἱ περιουσίαι των διενεμήθησαν μεταξὺ τῶν Μουσουλμάνων στρατιωτῶν, αἱ δὲ οἰκίαι των κατεστράφησαν, παραδοθεῖσαι εἰς τὸ πῦρ καὶ τὴν τέφραν».
Το σκηνικό της σφαγής μεταφέρει από αυτόπτη μάρτυρα ο Άγγλος James Baker στο βιβλίο του «TURKEY» (H. Holt & Co. 1877 N.Y. σελ. 81).
Ήμουν στη Νάουσα τον περασμένο χρόνο και ένας γέρος με οδήγησε σε έναν όμορφο μπαχτσέ με καρυδιές, πάνω από ένα βράχο, όπου έπεφτε ένα ολοκάθαρο ποτάμι σε μικρούς καταρράχτες μέχρι που να φτάσει κάτω στην πεδιάδα.
«Ήταν εδώ», είπεν ο γέροντας, «όταν παιδί είδα να φέρνουν τον αρσενικό πληθυσμό της Νιάουστας για εκτέλεση. Οι Τούρκοι επίσημοι στέκονταν εδώ και οι δήμιοι εκεί. Τους έφερναν έναν - έναν και τους ρωτούσαν, «Γκιαούρ, θέλεις να σώσεις την ψυχή σου, πιστεύοντας στον θεό και τον προφήτη;». Η απάντηση ήταν «όχι, Αφέντη». Και ο Δήμιος έκανε τη δουλειά του.
«Πραγματικά αυτοί ήταν Χριστιανοί μάρτυρες κι η φυλή τους πρέπει να είναι άξια για μεγάλα κατορθώματα».
Αξιολόγηση της μαρτυρίας Baker, συμπεράσματα
Η μαρτυρία του James Baker είναι πολύτιμη για τον ασφαλή προσδιορισμό του τόπου της σφαγής. Ο γέρων αυτόπτης μάρτυς υποδεικνύει το χώρο πάνω από το βράχο, δίπλα στο ποτάμι, που με μικρούς διαδοχικούς καταρράκτες κατεβαίνει στο πλατό της Παναγιοπούλας και του Βάντου, ως τον ακριβή τόπο της σφαγής.
Η μαρτυρία του James Baker εξηγεί και άλλες δύο μαρτυρίες, τις εξής:
1.Τη μαρτυρία γέροντα κατοίκου της Χαρίεσσας, ότι στις ημέρες του χαλασμού της Νάουσας τα νερά της Αράπιτσας έφταναν στον κάμπο κόκκινα.
2.Τη μαρτυρία που έχει σχέση με την αιτία της λήξης της σφαγής. «Ράπτης τὶς Νίκος Κοκοβίτης ὀνομαζόμενος προσηνέχθη εἰς τοὺς δημίους πρὸς ἀποτομήν τῆς κεφαλῆς του. Ταύτης ἀποκοπείσης ἠγέρθη οὗτος καὶ ἤρχισε νὰ βαδίζει πρῶτον πρὸς τὴν σκηνὴν τοῦ στρατάρχου. ἔπειτα ἀλλάξας διεύθυνσιν ὑπερεπήδησεν αὔλακα τινὰ καὶ ἐχώρει πρὸς τὴν γέφυραν, ὄτε ἀλβανὸς τις ἤγγισεν αὐτὸν καὶ κατέπεσεν» (Ευστάθιος Στουγιαννάκης, Ιστορία της πόλεως Ναούσης, σελ. 218). Η κίνηση του ακέφαλου σώματος σχηματίζει γωνία και με βάση την Αράπιτσα ένα τρίγωνο. Πλάτανος της σφαγής - σκηνή του στρατάρχη – γέφυρα της Αράπιτσας.
Με το τέλος της σφαγής συνεχίστηκε η θανάτωση των αιχμαλώτων με απαγχονισμό, κατά την περιγραφή του Φιλιππίδη, στην πλευρά με τα πλατάνια. Εκεί, στη Βόρεια πλευρά, στο σημερινό πλακόστρωτο του πάρκου, θάφτηκαν και τα νεκρά σώματα των μαρτύρων Ναουσαίων σε μεγάλους ομαδικούς τάφους. Για το άνοιγμα των τάφων μεταφέρθηκαν χωρικοί από τα χωριά του κάμπου.
Το ακοίμητο (σβησμένο) καντήλι
Όταν ο Γαλάκης Λόγγος ξεκίνησε στο Κιόσκι ένα διώροφο οίκημα, γύρω στο 1910, στις χωματουργικές εργασίες της θεμελίωσης αποκαλύφθηκαν ομαδικοί τάφοι και πλήθος οστών, τα οποία μεταφέρθηκαν στο χείλος της κατωφέρειας του Κιοσκιού, όπου έκαιε μέρα νύχτα καντήλι.
Αλλά και στον περίβολο του Αγίου Γεωργίου, σχετικά πρόσφατα, βρέθηκε ομαδικός τάφος με σωρούς ολόκληρων σκελετών που φωνάζουν: «Τῇδε κείμεθα».