ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΙΕΡΟ ΝΑΟ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΛΑΤΙΤΣΙΩΝ

Γράφει ο Θωμάς Γαβριηλίδης,

Φιλόλογος-Συγγραφέας 

Ο Ναός του Αγίου Δημητρίου Παλατιτσιών βρίσκεται σε μια ειδυλλιακή τοποθεσία των Hμαθιώτικων Πιερίων (στα δυτικά του οικισμού) που αποτελεί τις νοτιοανατολικές παρυφές της περιοχής των αρχαίων Αιγών, στη σκιά θεόρατων κακαβιών, κοντά στη βόρεια όχθη του Ξεροπόταμου, ο οποίος κατεβαίνει προς τα Παλατίτσια από τα μέρη της Ιεράς Μονής των Αγίων Πάντων Πιερίων και της Χαράδρας του Γαλακτού, όπου έπεσαν οι Βλάχες Ηρωίδες το 1878 για να μην ατιμασθούν από τους Τούρκους διώκτες τους.

Είναι ένα πετρόχτιστο, μη επιχρισμένο εξωτερικά κτίσμα που δεν κρύβει την προέλευση των πετρών του, από τις οποίες πολλές προέρχονται από τα κοντινά αρχαία Ανάκτορα, (παλάτια-παλατίτσια=παλατάκια) των Αιγών και αρκετές από τον γειτονικό τους Ξεροπόταμο. 

Χτίστηκε, όπως μαρτυρείτε, σε δύο φάσεις. Αρχικά ο ναός ρυθμού Βασιλικής με τρία κλίτη και ξύλινη δικλινή στέγη χωρίς νάρθηκα, κατά το 1570, και έπειτα από 22 χρόνια, το 1592, ανακαινίστηκε αποκτώντας νάρθηκα τρίκλιτο επίσης και στέγη ενιαία σε όλο το οικοδόμημα (κυρίως ναό και νάρθηκα).

Ως ενιαίο οικοδόμημα, ο ναός του Αγίου Δημητρίου Παλατιτσιών δεν απέκτησε, λόγω διαμόρφωσης του εδάφους κυρίως, κύρια δυτική είσοδο, έχει όμως τέσσερις πλάγιες εισόδους δύο βόρειες και δύο νότιες, από δύο αντίστοιχα στον κυρίως ναό και τον νάρθηκα. Η επικοινωνία κυρίως ναού και νάρθηκα γίνεται μέσω της αρχικής δυτικής εισόδου του κυρίως ναού, η οποία έμεινε στη θέση της όπως ήταν, όταν πρωτοχτίστηκε. 

Παράθυρα ο ναός του Αγίου Δημητρίου Παλατιτσιών δεν έχει, εκτός από ένα στενό μακροάνοιγμα που μοιάζει με πολεμίστρα στο κέντρο της κόγχης του Ιερού Βήματος.

Γενικά μπορούμε να πούμε ότι ο μεταβυζαντινός αυτός ναός του δέκατου έκτου  αιώνα είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα λατρευτικού χώρου μιας θρησκείας ευρισκόμενης σε ακήρυχτο διωγμό, μοιάζοντας με κατακόμβη ευρισκόμενη στην επιφάνεια μιας απόμερης περιοχής. 

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΚΤΗΤΟΡΙΚΕΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ 

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου στα Παλατίτσια έχει τρεις κτητορικές επιγραφές από τις οποίες αντλούνται οι πληροφορίες οι σχετικές με τον χρόνο της ανοικοδόμησης, της ανακαίνισης και της αγιογράφησής του. Οι επιγραφές αυτές παρουσιάζονται στη συνέχεια του αφιερώματός μου, χωρίς τα ορθογραφικά τους λάθη.

Α΄. Η κύρια κτητορική επιγραφή του βρίσκεται, όπως συνήθως, στο εσωτερικό υπέρθυρο της αρχικής κύριας δυτικής εισόδου του κυρίως ναού και λέει τα εξής:

«+ Ανηγέρθη και ανιστορήθη ο θείος και πάνσεπτος ναός του Αγίου και ενδόξου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου του Μυροβλύτου… δούλου του Θεού, Δάφνη… έτους...»

Η κεφαλαιογράμματη αυτή επιγραφή, όπως γράφει ο Παναγιώτης Σ. Παπαευαγγέλου στο βιβλίο του «Μεταβυζαντινός Ναός του Αγίου Δημητρίου, εν Παλατιτσίοις Βεροίας, Θεσσαλονίκη 1976» από το οποίο αντλώ της πληροφορίες μου, έμεινε για άγνωστο λόγο ημιτελής και η συμπλήρωσή της από κάποιον άλλο με μικρογράμματη γραφή, επειδή είναι δυσανάγνωστη, δε μας δίνει ούτε το όνομα του κτήτορα, ούτε το έτος της ανέγερσης και της ανιστορήσης (=Αγιογράφησης) του κυρίως ναού παρά μόνο το όνομα κάποιας γυναίκας ( ονομαζόμενης Δάφνης, η οποία συνέβαλε στο χτίσιμο και στην αγιογράφησή του. 

Β΄. Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΗΣΗΣ

Η Επιγραφή, από την οποία πληροφορούμαστε το όνομα του αγιογράφου του Ναού του Αγίου Δημητρίου Παλατιτσιών και το χρόνο που έγινε αυτή, είναι γραμμένη με κεφαλαία γράμματα στο υπέρθυρο της πυλίδας της Πρόθεσης που εισάγει στο χώρο της Αγίας Τράπεζας και λέει τα εξής: «+ Τίνος το έργον εν γράμμασιν, οὐ λέγω Θεὸς γὰρ οἶδεν ὁ ἐρευνών καρδίας. Ει τις τὲ ἄνθρωπος δωρεάν μοι προσφέρει καμὲ εὐρήσει προς τὸν Θεὸν προστάτην. Ἐχρίσθη εν μηνί  Ἀπριλίω ὑπὸ χειρὸς Νικολάου ζωγράφου ἐκ τόπου Λινοτόπι ἐλαχίστου καὶ ἀμαρτωλού.

Ἐτελειώθη κατὰ μηνὸς Μαΐου ἐφτὰ ἐπὶ ἕτους ζοὴ Ινδικτιώνος ΙΓ¨».

 Αν η πιο πάνω επιγράφη γράφτηκε, όπως φαίνεται, από  το χέρι του Λινοτοπίτη Ζωγράφου Νικολάου, μαρτυρεί ότι αυτός ήταν αρκετά εξοικειωμένος με την εκκλησιαστική γλώσσα, αλλά οπωσδήποτε και αρκετά ανορθόγραφος, δικαιολογημένος βέβαια, αν λάβουμε υπόψη μας ότι ζει σε μια εποχή που επικρατεί στην Ελλάδα «πικρής σκλαβιάς χειροπιαστό σκοτάδι».

 Βλέπουμε επίσης ότι ο Λινοπίτης Ζωγράφος Νικόλαος, ενώ ζει στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, ακολουθεί ως προς την χρονολόγηση το παράδειγμα των Βυζαντινών, γράφοντας ότι ο Νάος του Αγίου Δημητρίου των Παλατιτσιών ιδρύθηκε, επιχρίσθηκε και αγιογραφήθηκε το έτος 7078, από κτήσεως κόσμου, δηλαδή το 1570 μ. Χ., μια χρονιά πολύ σημαδιακή για την Χριστιανοσύνη αν θυμηθούμε ότι τότε οι Οθωμανοί επιχειρούσαν να κυριέψουν την Κύπρο και άλλα ελληνικά, βενετοκρατούμενα τότε, νησιά ενώ την επόμενη χρονιά, το 1571, οι συνασπισμένοι Χριστιανοί συνέτριψαν τον Οθωμανικό στόλο στην ναυμαχία της Ναύπακτου, αναπτερώνοντας τις ελπίδες των σκλαβωμένων Ελλήνων για απελευθέρωση από τον Οθωμανικό ζυγό. 

Γ΄. Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΝΑΡΘΗΚΑ 

Η τρίτη κτητορική επιγραφή είναι σχετική με την ανακαίνιση του ναού του Αγίου Δημητρίου Παλατιτσιών, την ίδρυση του Νάρθηκα στα 1592 και την αγιογράφησή του από κάποιον άλλον, όπως συμπεραίνεται, ζωγράφο.

Είναι γραμμένη με κεφαλαία επίσης γράμματα, βρίσκεται στο εσωτερικό υπέρθυρο της νότιας θήρας του Νάρθηκα και λέει τα εξής: «+ Ανεκαινίσθη και ιστορίσθη ο θείος και πάνσεπτος ναός του αγίου Μεγαλομάρτυρος Δ. του Μυροβλύτου, διασυνδρομης τε και κόπου των ευγενεστάτων αρχόντων… κατά το έτος ζρ΄εν μηνί «Οκτωβρίω » Ινδικτιώνος στ΄».

 Όπως βλέπουμε, και ο αγιογράφος του νάρθηκα, ακολουθώντας τον τρόπο χρονολόγησης των Βυζαντινών, γράφει ότι η ανακαίνιση και η αγιογράφηση του ναού, (εννοώντας τον Νάρθηκα) έγινε το έτος 7100 από κτήσεως κόσμου, δηλαδή το 1592 μ.Χ. 

Και στην περίπτωση του χρόνου ανεγέρσεως του νάρθηκα του Αγίου Δημητρίου στα Παλατίτσια, βλέπουμε ότι η ανέγερση αυτή γίνεται ένα μόλις χρόνο από τότε (1593) που επί Πατριάρχου Ιερεμία Β΄ του Τρανού στάλθηκε εγκύκλιος στους Ορθόδοξους Μητροπολίτες να ιδρύσουν Σχολεία «ώστε να μπορούν να διδάσκονται τα Θεία Γράμματα». Από την κτητορική επιγραφή του Νάρθηκα, που παρουσιάστηκε πιο πάνω, πληροφορούμαστε για το χρόνο (1592) ανέγερσης και αγιογράφησής του, (η οποία όμως δεν ολοκληρώθηκε για άγνωστους σε μας λόγους).

Τα ονόματα των αρχόντων, που έβαλαν χρήμα και κόπο για την οικοδόμηση, ανακαίνιση και αγιογράφηση του Ναού του Αγίου Δημητρίου στα Παλατίτσια, δεν διαιωνίστηκαν, δυστυχώς ούτε και από την τρίτη κτητορική επιγραφή του. Τους ξέρει βέβαια ο Θεός, Θα ήθελε όμως να τους ξέρει και η Ιστορία…

Για την δεύτερη κτητορική επιγραφή, επειδή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, θα γίνει λόγος στο επόμενο σημείωμά μου. 

ΑΦΙΕΡΩΣΗ.

 Το Ναό του Αγίου Δημητρίου του Μυροβλύτου στα Παλατίτσια, τον επισκέφτηκα για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1966.

Με είχε ξεναγήσει τότε ο αείμνηστος αγαπητός φίλος και συνάδελφος στο Γυμνάσιο - Λύκειο Αγνάντων Άρτας, όπου συνυπηρετούσαμε στα χρόνια 1965-1970, ο Μιχάλης ο Ακριβόπουλος. 

Ας είναι το μικρό αυτό πόνημά μου για τον Άγιο Δημήτριο της γενέτειράς του, αφιέρωμα στη μνήμη του, αλλά και στη μνήμη του επίσης αγαπητού φίλου και συνάδελφου σε Γυμνάσια - Λύκεια της Βέροιας, του Παύλου του Πυρινός, που έφυγε πρόσφατα από κοντά μας.