ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ -ΣΧΟΛΙΑ: ΘΩΜΑΣ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
ΝΙΚΑΡΧΟΥ «ΝΙΚΟΝΟΗ» Ε.Α, ΧΙ71.
1 Ήταν στις ομορφιές της κάποτε
η Νικονόη
2 κι εγώ το λέω, αλλά ήταν τότε
3 που ο Δευκαλίωνας είδε το αμέτρητο
νερό.
4 Αυτά βέβαια εμείς οι νέοι δεν
τα ξέρουμε καλά,
5 καλοξέρουμε όμως ότι
6 δεν έπρεπεν αυτή να ψάχνει τώρα άντρα
7 αλλά να ψάχνει τάφο.
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
1 Ήκμασε Νικονόη, κ΄αγώ λέγω, ήκμασε δ΄αυτή
2 ηνίκα Δευκαλίων άπλετον είδεν ύδωρ.
3 Ταύτα μεν ουν ημείς ουκ οίδαμεν, αλλ΄ότι ταύτην
4 ουκ άνδρα ζητείν νυν έδει, αλλά τάφον.
ΣΧΟΛΙΑ
Πολλή χολή στάζει αυτό το σκωπτικό επίγραμμα του Νίκαρχου (1ος-2ος αι. μ.Χ.) για κάποια Νικονόη, η οποία στα νιάτα της, την εποχή του κατακλυσμού του Δευκαλίωνα, όπως γράφει ειρωνικά, ήταν πανθομολογουμένως καλλονή… αλλά στα χρόνια του επιγραμματοποιού, αν και ήταν πολύ γριά, έψαχνε για άντρα, ήθελε παντρειά, αντι να ψάχνει τόπο για τάφο…
Στις μέρες μας ο Νίκαρχος θα γινόταν στόχος των υπέρμαχων των προσωπικών δεδομένων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως πολέμιος των αυτονόητων, σύμφωνα με τα οποία ο κάθε ενήλικας έχει δικαίωμα να διαθέτει τον εαυτό του όπως ο ίδιος θέλει.
Η αυτοδιάθεση βέβαια προϋποθέτει ότι ο διεκδικών έχει «σώας τα φρένας» και είναι ικανός – ικανή να αναλάβει και τις ευθύνες που συνοδεύουν τα δικαιώματά του.
Δεν χωράει αμφιβολία πάντως, ότι ο Νίκαρχος εκφράζει αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας κληροδοτημένες από γενιά σε γενιά από τα πανάρχαια χρόνια, διατυπωμένες μάλιστα επιγραμματικά και σε μια από τις σπουδαιότερες, κατά τη γνώμη μου, προσευχές, που περιλαμβάνονται στη Θεία Λειτουργία, που λέει: «Χριστιανά τα τέλη της ζωής ημών, ανώδυνα, ανεπαίσχυντα και ειρηνικά…»
Ευχόμαστε να μας αξιώσει ο Θεός να ζούμε στα γεράματά μας χριστιανικά, χωρίς πόνους σωματικούς και ψυχικούς, με αξιοπρέπεια, σε ένα κόσμο στον οποίο να επικρατεί «επί γης ειρήνη και εν ανθρώποις ευδοκία.»
Ο ΚΑΤΑΚΛΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΔΕΥΚΑΛΙΩΝΑ
Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία η οργή του Δία για την κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα όχι μόνο δε μαλάκωνε με τον καιρό, αλλά και γινόταν όλο και πιο μεγάλη, ώσπου αποφάσισε να αφανίσει το ανθρώπινο γένος με κατακλυσμό.
Και θα αφανιζόταν τότε το ανθρώπινο γένος αν δεν προειδοποιούσε ο Προμηθέας το γιό του Δευκαλίωνα και αν δεν τον συμβούλευε να κάνει μια κιβωτό και να μπει μέσα σ αυτή μαζί με τη γυναίκα του, την Πύρρα, η οποία ήταν κόρη του Επιμηθέα, του αδελφού του.
Εννιά μέρες και εννιά νύχτες πάλευε η κιβωτός το Δευκαλίωνα με τα κύματα της κατακλισμένης γης ώσπου προσάραξε στην κορυφή του Παρνασσού ή της Όθρυος.
Μετά το τέλος του κατακλυσμού της γης, μόλις βγήκαν από την κιβωτό τους, ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα, προσέφεραν θυσία για τη σωτηρία τους στο Δία. Ο Δίας ευχαριστήθηκε που τον τίμησαν και έστειλε τον αγγελιοφόρο του, το θεό Ερμή, να τους πει να κάνουν μια ευχή, η οποία, όπως εγγυάται ο ίδιος, θα πραγματοποιηθεί οπωσδήποτε.
Τότε ο Δευκαλίωνας ευχήθηκε να δημιουργηθεί νέο ανθρώπινο γένος. Ο Δίας δέχτηκε την ευχή και μάλιστα ανέθεσε τη δημιουργία του νέου ανθρώπινου γένους στον Δευκαλίωνα και στην Πύρρα, λέγοντάς τους, να ξεκινήσουν μια πορεία κατά την οποία, ενώ θα προχωρούν, να ρίχνουν πίσω τους πέτρες (λιθάρια, στα αρχαία λάας = λίθος) τα οποία θα μεταμορφώνονται σε ανθρώπους, άνδρες τα λιθάρια του Δευκαλίωνα, γυναίκες τα λιθάρια της Πύρρας. Έτσι με το ρίξιμο των λάαων (λίθων) δημιουργήθηκαν οι νέοι λαοί.
Ενώ βέβαια με το ρίξιμο των λίθων δημιουργούνταν οι λαϊκοί άνθρωποι, παράλληλα η Πύρρα γεννούσε και τα παιδιά του Δευκαλίωνα. Γιός του Δευκαλίωνα ήταν ο Έλλην και γιοί του Έλληνα ήταν ο Δώρος, ο Ξούθος και ο Αίολος. Από τους άμεσους απογόνους του Δευκαλίωνα και της Πύρρας, όπως ισχυρίζονταν, κατάγονταν οι διάφοροι βασιλιάδες των ελληνικών βασιλείων, οι οποίοι περηφανεύονταν ότι δεν είχαν καμία σχέση με τους λαϊκούς, τους προερχόμενους από τα λιθάρια.
ΠΟΤΕ ΕΓΙΝΕ «Ο ΚΑΤΑΚΛΥΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΕΥΚΑΛΙΩΝΑ»
Όταν στα μαθητικά μας χρόνια ρωτούσαμε τους καθηγητές μας «πότε έγινε ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα» μας απαντούσαν «προ αμνημονεύτων χρόνων , στην εποχή των μύθων, η οποία δεν μπορεί να προσδιορισθεί με ακρίβεια χρονικά, γιατί δεν υπάρχουν ακλόνητα τεκμήρια…»
ΤΟ ΟΥΡΑΝΙΟ ΤΟΞΟ
Όταν έπειτα από μια πολύ δυνατή ή πολυήμερη βροχή, έβγαινε το ουράνιο τόξο , η μακαρίτισσα η μάνα μου μας έλεγε «ο θεός μας λυπήθηκε κι αυτή τη φορά, δεν θα γίνει κατακλυσμός.»
ΤΟ ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΟ ΔΕΝΤΡΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Η Γη και ο Ουρανός πλάγιασαν μαζί και γέννησαν δώδεκα παιδιά. Το πέμπτο παιδί τους ήταν ο Ιαπετός, ο οποίος με την Ωκεανίνη Κλυμένη απέκτησε τους: Άτλαντα, Μενοίτιο, Προμηθέα και Επιμηθέα. Ο Προμηθέας απέκτησε ένα γιό, τον Δευκαλίωνα και ο Επιμηθέας μια κόρη, την Πύρρα. Ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα απέκτησαν ένα γιό τον Έλληνα. Ο Έλληνας, ο γενάρχης μας, απέκτησε τρεις γιούς, τον Δώρο, τον Ξούθο, και τον Αίολο από τους οποίους κατάγονταν οι τρεις ελληνικές φυλές, η Δωρική, η Ιωνική και η Αιολική, οι οποίες από τα χρόνια του Μέγα Αλέξανδρου άρχισαν να αναμειγνύονται και δημιούργησαν την Κοινή Ελληνική Φυλή, η οποία στα μετά του Μεγαλέξανδρου χρόνια μιλούσε μια γλώσσα που ήταν κράμα όλων των παλιότερων ελληνικών διαλέκτων με βάση την αττικήν διάλεκτο, την αποκαλουμένη Κοινή.
Αυτή στα Ελληνιστικά Χρόνια έγινε διεθνής και γλώσσα πρώτη του Χριστιανισμού.
«ΤΑΥΤΑ ΜΕΝ ΟΥΝ ΗΜΕΙΣ ΟΥΚ ΟΙΔΑΜΕΝ…»
Ο επιγραμματοποιός Νίκαρχος ζώντας στα τέλη του πρώτου και στις αρχές του δεύτερου μετά Χριστόν αιώνα, τότε δηλαδή που μιλιόταν η Ελληνιστική Κοινή, γράφει στη γλώσσα της εποχής του και όχι στην ιωνική διάλεκτο, στην οποία γράφονταν τα επιγράμματα από την εποχή του κορυφαίου επιγραμματοποιού Σιμωνίδη του Κείου.
Χαρακτηριστικό δείγμα γλωσσικό της Ελληνιστικής Κοινής, που χρησιμοποιεί και ο Νίκαρχος είναι ο τύπος «οίδαμεν» αντί του «ίσμεν» (πρώτο πληθυντικό πρόσωπο οριστικής του ρήματος οίδα (παρακείμενος με σημασία ενεστώτα). Τον ίδιο γλωσσικό τύπο συναντούμε και στην αναστάσιμη προσευχή «Ανάστασιν Χριστού θεασάμενοι…» στην οποία μεταξύ άλλων διαβάζουμε «εκτός Σου άλλον ουκ οίδαμεν…»
Ας είναι αναπαυμένη η ψυχή της Νικονόης, που ενέπνευσε το Νίκαρχο και μας έδωσε την ευκαιρία να ανατρέξουμε στο παρελθόν της πολύπαθης φυλής μας.
Βιβλιογραφία:
1 Ησιόδου «Άπαντα» (εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Παναγής Λεκατσάς)
2 Ελληνική Μυθολογία 1. Ρισπέν, Αθήνα 1953.
