στὴ μνήμη τοῦ Παύλου Δ. Πυρινοῦ Ἄρχοντος Διδασκάλου τοῦ Εὐαγγελίου τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας
«διότι ἀφῄρηται ὁ ζυγὸς ὁ ἐπ᾿ αὐτῶν κείμενος καὶ ἡ ῥάβδος ἡ ἐπὶ τοῦ τραχήλου αὐτῶν»
[Ἠσαΐας 9,4]
Του Απόστολου Ιωσηφίδη
1.- Διοίκηση και «Αυτοδιοίκηση» στις Νέες Χώρες.
Ακριβώς στις παραμονές του πρώτου βαλκανικού πολέμου εκδίδεται (με την υπογραφή του τότε Διαδόχου Κωνσταντίνου, ως αντιβασιλέως) το β.δ. της 03-09-1912[1], που ορίζει ως ημέρα διεξαγωγής των δημοτικών και κοινοτικών εκλογών την Κυριακή 4 Νοεμβρίου 1912• όμως, στην διάρκεια της «προεκλογικής περιόδου» κηρύσσεται (08-10-1912) ο βαλκανικός πόλεμος και, αναγκαστικά, οι προγραμματισμένες δημοτικές και κοινοτικές εκλογές αναβάλλονται[2 ], με νόμο (‚ΔΡΙΖ′(4117)/1912), που υπογράφει, στην Κοζάνη, ο βασιλιάς Γεώργιος Α!, ακριβώς την ημέρα της απελευθέρωσης της Βέροιας (16-10-1912).
Ούτε οι (αρχικά προσδιορισθείσες για την 4η Νοεμβρίου 1912) εκλογές, ούτε η αναβολή τους, μπορούσαν να έχουν εφαρμογή στους Δήμους και τις Κοινότητες, που απελευθέρωνε, το 1912-1913, ο Ελληνικός Στρατός και Στόλος, και που, τα πρώτα χρόνια της ελεύθερης ζωής τους, δεν αποτελούσαν καν επίσημα αναγνωρισμένα νομικά πρόσωπα (οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης) του Ελληνικού Κράτους. Οι «Νέες Χώρες» πριν αποκτήσουν το εξωτικό προσωνύμιο «Νέες», χαρακτηρίζονταν «στρατιωτικώς κατεχόμενες χώρες»: έτσι τις αποκαλεί και ο νόμος ‚ΔΡΛΔ′(4134)/1913, που ρυθμίζει τα της πολιτικής διοίκησής τους[3] και της «αυτοδιοίκησής» τους[4]:
Στο πλαίσιο αυτό:
***
(α).- Γενικός Διοικητής των καταληφθεισών χωρών διορίστηκε[5] ο Υπουργός Δικαιοσύνης (Βεροιεύς) Κωνσταντίνος Ρακτιβάν και Διοικητικός Επίτροπος Βεροίας ο Δ. Σωτηρίου, ο οποίος, αμα τη αναλήψει των καθηκόντων του
«ἀπηύθυνε πρὸς τοὺς Δημάρχους Βερροίας καὶ Ναούσσης ὡς καὶ τοὺς προέδρους τῶν Δημογεροντιῶν ἐν ταῖς περιφερείαις ταύταις τὴν ἑξῆς ἐγκύκλιον.
“Ἀνακοινῶ ὑμῖν ὅτι ὑπὸ τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως διωρίσθην Διοικητικὸς Ἐπίτροπος ἐν Βερροίᾳ, ἐντεταλμένος ἵνα ἐφορεύω εἰς τὴν λειτουργίαν τῆς ἐν τῷ τέως καζᾷ Βερροίας τοπικῆς διοικήσεως, ὑπὸ τὸ κράτος τῶν θεσμῶν, οἵτινες ἴσχυον ὑπὸ τὸ καταλυθὲν πολιτειακὸν καθεστὼς καὶ ἐφ᾿ ὅσον ἡ διατήρησις τούτου συνάδει πρὸς τὴν ὑπὸ τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ κατοχὴν τῆς χώρας.
Τοῦτο φέρων εἰς γνῶσιν ὑμῶν ἐπιπροσθέτω, ὅτι ἰδιαζόντως ἡ διοίκησις ἐπιθυμεῖ καὶ ὀφείλει νὰ ἐξασφαλίσῃ τὴν ἀπόλυτον ἰσονομίαν μεταξὺ τῶν κατοίκων ἀνεξαρτήτως τῆς φυλῆς καὶ θρησκεύματος, τὴν διατήρησιν πάντων τῶν ἀστικῶν δικαιωμάτων, ὧν ἀπήλαυον ὑπὸ τὸ τέως καθεστὼς καὶ ἀκώλυτον λειτουργίαν τῶν θεσμῶν, οἵτινες ἀνάγονται εἰς τὰ τῆς Μωαμεθανικῆς λατρείας ἢ ἄλλης τινὸς ἐθνότητος μὴ χριστιανικῆς.
Παρακαλῶ, ὅπως προσηκόντως καταστήσητε τὴν παροῦσαν γνωστὴν εἴς τε τὸ παρ᾿ ὑμῖν Συμβούλιον καὶ τοὺς κατοίκους τῆς δικαιοδοσίας σας, οὓς θέλετε προτρέπει ὅπως πεποιθότως ἐπιδοθῶσιν εἰς τὰ εἰρηνικά των ἔργα, καὶ μοὶ ἀναφέρητε τὴν ἐκτέλεσιν αὐτῶν, ἀναφερόμενοι ἐφεξῆς εἰς τὴν Διοίκησιν διὰ πᾶν θέμα ἀναγόμενον καὶ κατὰ τὸ πρῴην καθεστὼς εἰς αὐτήν.
Ὀ διοικητικὸς Ἐπίτροπος Βερροίας
Σωτηρίου”»[6]
***
(β).- διατηρήθηκαν στις θέσεις τους (και στα αξιώματα, τα οποία κατείχαν από την περίοδο της Οθωμανοκρατίας) και ο Δήμαρχος Βέροιας Χαλήλ Αλή βέης, αλλά και ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Οσμάν Σαΐτ Ιμπραήμ Χακή βέης. Στους Δήμους και τις Κοινότητες, όμως, της Παλιάς Ελλάδας προκηρύχτηκαν (το 1913[7]) και διεξήχθησαν (στις 09-02-1914[8]) οι πρώτες, μετά από 7 χρόνια, αλλά και οι πρώτες, υπό την ισχύ του (ιδρυτικού τους) νόμου ‚ΔΝΖ′(4057)/1912, αυτοδιοικητικές εκλογές• ενώ, στους (de facto) Δήμους και Κοινότητες των «Νέων Χωρών» η διεξαγωγή παρόμοιων εκλογών (που, άλλωστε, δεν προβλέπονταν, γι αυτούς, στο από 18-12-1913 β.δ.) ήταν ανέφικτη, τόσο λόγω των επικρατουσών, στις «Νέες Χώρες» συνθηκών[9], όσο και λόγω των προφανών οργανωτικών ατελειών και αδυναμιών των υφιστάμενων στις νέες Χώρες Δήμων και Κοινοτήτων[10].
2.- Η Κυανόλευκη στο Δημαρχείο της Βέροιας.
Στις 18 Νοεμβρίου 1912, σχεδόν ένα μήνα μετά την λαμπρή ημέρα της Απελευθέρωσης, το Δημαρχείο της Βέροιας τίθεται επισήμως υπό την σκέπη της Κυανόλευκης:
«Βέρροια, 20 Νοεμβρίου.- Προχθὲς τὴν πρωΐαν ἐγένετο ἡ τελετὴ τῆς ἐπισήμου ἀναρρήσεως τῆς Ἑλληνικῆς σημαίας ἐπὶ τοῦ Δημαρχικοῦ καταστήματος, τὸ ὁποῖον εἶχε διακοσμηθῆ διὰ δαφνῶν, μύρτων καὶ εἰκόνων τοῦ Βασιλέως, τοῦ Διαδόχου, τοῦ πρωθυπουργοῦ κ. Βενιζέλου καὶ τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς Βασιλικῆς Οἰκογενείας.
Κάτωθεν τῆς Δημαρχίας παρετάχθη μία διλοχία στρατιωτῶν ὑπὸ τοὺς ἀνθυπολοχαγοὺς κ.κ. Ἀλεξᾶκον, Τσεκουρόπουλον καὶ Παρασκευόπουλον. Τὸ γενικὸν πρόσταγμα εἶχεν ὁ ὑπασπιστὴς τοῦ φρουραρχείου κ. Μ. Τσόγκας. Οἱ Βερροιεῖς εἶχον συρρεύσει περὶ τὸ Δημαρχεῖον ἐν ἑορτασίμῳ περιβολῇ ἀπὸ ἐνωρίς.
Περὶ τὴν 10ην ὥραν προσῆλθεν εἰς τὸ Δημαρχεῖον, ὅπου ἀνέμενεν ὁ Δήμαρχος Βερροίας Χαλὴλ μπέης μετὰ τῶν μελῶν τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου ἐξ Ὀθωμανῶν, Χριστιανῶν καὶ Ἑβραίων, ὁ συνταγματάρχης, διοικητὴς τῆς χωροφυλακῆς τῆς Μακεδονίας κ. Παῦλος Ραζέλος, ὁ νομάρχης κ. Δ. Σωτηρίου, ὁ φρούραρχος κ. Γεωργαντᾶς, ὁ διευθυντὴς τῆς ἀστυνομίας μοίραρχος κ. Τσίκας, ὁ ταγματάρχης χωροφυλακῆς κ. Π. Διοσκουρίδης, ὁ Μουφτῆς καὶ ἄλλοι πρόκριτοι Ὀθωμανοί, Χριστιανοὶ καὶ Ἑβραῖοι.
Ὁ Δήμαρχος Χαλὴλ μπέης, δεξιωθεὶς συνάμα τὰς ἀρχὰς τῆς πόλεως, προσεφώνησε ἑλληνιστὶ τὸν κ. Νομάρχην {= τον Διοικητικό Επίτροπο}:
***
Ἡ προσφώνησις τοῦ Δημάρχου
“Ὑποδεχόμενος μετὰ τῶν περὶ ἐμὲ συμβούλων καὶ προκρίτων ὑμᾶς ἐν τῇ ἐπισήμῳ ταύτῃ στιγμῇ τῆς ἀναρτήσεως τῆς λαμπρᾶς καὶ ἐθνικῆς ἡμῶν σημαίας, ἐν πρώτοις ἐκφράζω τὴν ἐνδόμυχον χαρὰν καὶ εὐγνωμοσύνην τοῦ δήμου, ὃν ἐπιεικῇ ψήφῳ αὐτοῦ ἀντιπροσωπεύω, διὰ τὴν ἀναιμωτεὶ κατάληψιν τῆς πόλεως Βερροίας ὑπὸ τοῦ ἀνδρειοτάτου ἑλληνικοῦ στρατοῦ, ὁδηγουμένου ὑπὸ τῆς Α.Ὑ. τοῦ εὐγενεστάτου καὶ γενναιοψύχου Διαδόχου τοῦ Ἑλληνικοῦ θρόνου, ὃν εἴθε ὁ Πανάγαθος Θεὸς νὰ ἔχῃ πάντοτε ὑπὸ τὴν σκέπην αὐτοῦ καὶ προστατεύῃ τὸ πανεθνωφελὲς ἔργον του πρὸς δόξαν καὶ τιμὴν τοῦ εὐγενοῦς Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, ὅπερ, ὡς γνωστόν, ἐχρησίμευσεν ὁ μόνος ὁδηγὸς καὶ σύμβουλος τῶν νεωτέρων ἐθνῶν.
Εἶτα δηλῶ, κατὰ τὴν ἐπίσημον ταύτην τελετήν, ὅτι μετὰ μεγίστης καὶ ἀνεκφράστου εὐχαριστήσεως τάσσομαι μεθ᾿ ὅλου τοῦ δήμου τῆς ἀρχαιοτάτης πόλεως Βερροίας ὑπὸ τὴν λαμπρὰν καὶ ἔνδοξον σημαίαν τοῦ Ἑλληνικοῦ Βασιλείου καὶ παρακαλῶ θερμότατα ὅπως μετ᾿ ἐπιεικείας μὲ καθοδηγῆτε εἰς τὸ δυσχερὲς ἔργον ἐν τῇ ἐπελθούσῃ εὐαρέστῳ μεταβολῇ. Ὑπὸ τοιούτων αἰσθημάτων καὶ ἐλπίδων ἐμφορούμενος ὑποδέχομαι ὑμᾶς καὶ μεθ᾿ ὅλου τοῦ λαοῦ ἀναφωνῶ
Ζήτω ἡ Α.Μ. ὁ Βασιλεὺς τῶν Ἑλλήνων Γεώργιος ὁ Α!
Ζήτω ἡ Α.Ὑ. ὁ ἐνδοξότατος Διάδοχος!
Ζήτω ὁ ἀνδρεῖος Ἑλληνικὸς Στρατός!
Ζήτωσαν οἱ ἐν Βερροίᾳ ἀντιπρόσωποι τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως!”
***
Μεθ᾿ ὃ ἀπενεμήθησαν αἱ κεκανονισμέναι τιμαί, ἀνυψώθη ἐπὶ τοῦ κοντοῦ τοῦ ἐξώστου ἡ κυανόλευκος ὑπὸ τὰ σαλπίσματα τῶν σαλπιγκτῶν, ἐν ᾧ ὁ στρατὸς παρουσίαζεν ὅπλα καὶ οἱ παριστάμενοι ἐχειροκρότουν• ἡ Σημαία ἀνηρτήθη μεσίστιος εἰς ἔνδειξιν πένθους ἐπὶ τῷ θανάτῳ τοῦ Πατριάρχου[11].
***
Ο Διοικητικός Επίτροπος στην αντιφώνησή του ευχήθηκε “τὸ ἀναρτηθὲν ἔμβλημα νὰ παραμείνῃ ἐσαεὶ τοιοῦτον πρὸς πρόοδον πραγματικῆς ἰσότητος, ἀδελφότητος, ἐλευθερίας καὶ δικαιοσύνης”• συμπλήρωσε δε την ανάφορά του προς το αρμόδιο Υπουργείο:
“Μετὰ τὸ πέρας τῆς προσφωνήσεως οἱ ἐπίσημοι καὶ ὁ λοιπὸς κόσμος συμπεριλαμβανομένων καὶ τῶν προκρίτων ὀθωμανῶν καὶ Ἑβραίων κατηυθύνθησαν εἰς τὸν Μητροπολιτικὸν ναὸν ἔξωθεν τοῦ ὁποίου παρετάχθη ἡ ἀνωτέρω διλοχία στρατιωτῶν καὶ 250 χωροφύλακες ὑπὸ τὰς διαταγὰς τῶν ἀστυνόμων μας κ.κ. Χρυσοσπάθη, Ἀγγελίδη καὶ Καργάκου ὑπομοιράρχων.
Εἰς τὸν μητροπολιτικὸν ναὸν ἐψάλη συγκινητικωτάτη ἐπιμνημόσυνος δέησις ὑπὲρ τῆς ψυχῆς τοῦ Πατριάρχου Ἰωακείμ χοροστατοῦντος τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Βερροίας κ. Καλλινίκου, ὅστις καὶ ἐξῇρε τὸ ἐθνικὸν ἔργον τοῦ μεταστάντος μεγάλου Ἐθνάρχου. Ταυτοχρόνως δέησις διετάχθη καθ᾿ ἅπασαν τὴν δικαιοδοσίαν μου {= περιφέρειαν Βερροίας} καὶ πένθος ἑφθήμερον {= επτά ημερών} τῶν δημοσίων καὶ δημοτικῶν ὑπαλλήλων.
Μετὰ τὸν κατάλληλον ἐπιμνημόσυνον λόγον τοῦ Σ. Μητροπολίτου κατηυθύνθησαν ἅπαντες οἱ ἐπίσημοι εἰς τὴν οἰκίαν τοῦ Σ. Μητροπολίτου.» [12]
3.- Το ευχετήριο τηλεγράφημα του Δημάρχου και του Δημοτικού Συμβουλίου
Λίγες μέρες αργότερα, ο ευρισκόμενος στο Λονδίνο (όπου υπό των βαλκανίων εμπολέμων -και των προστατών τους- επαναχαράσσονταν τα μεταξύ τους σύνορα) Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος λαμβάνει ευχετήριο τηλεγράφημα του Δημάρχου και του Δημοτικού Συμβουλίου της Βέροιας:
«Ἐπὶ τῇ ὀνομαστικῇ ἑορτῇ τοῦ κ. Πρωθυπουργοῦ
Ἐπὶ τῇ χθεσινῇ ὀνομαστικῇ ἑορτῇ τοῦ πρωθυπουργοῦ κ. Βενιζέλου διεβιβάσθησαν ἐκ μέρους τοῦ ὑπουργικοῦ Συμβουλίου ἐντεῦθεν τηλεγραφικῶς εἰς Λονδῖνον συγχαρητήρια καὶ εὐχαί. Ὁμοίως δὲ συγχαρητήρια διεβιβάσθησαν καὶ ὑπὸ τῶν Βασιλέων ἀπὸ τὴν Θεσσαλονίκην. Τὴν πρωΐαν δὲ ἐτελέσθη ἐν Θεσσαλονίκῃ μεγαλοπρεπὴς δοξολογία.
Ἀπὸ τὴν Βέρροιαν
Ἐπίσης τὸ κάτωθι συγχαρητήριον τηλεγράφημα ἀπηύθηνε πρὸς τὸν κ. Βενιζέλον καὶ ἡ Δημοτικὴ Ἀρχὴ Βερροίας:
“Α. Ἐξόχοτητα Πρόεδρον τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου τῆς Ελλάδος
Λονδῖνον
Ἄρδην μεταβληθείσης ἐπί βελτίῳ τῆς ὄψεως τῆς πόλεως καὶ τοῦ διαμερίσματος Βερροίας ἐν βραχυτάτω διαστήματι χρόνου ζωηρώτατον καὶ εἰλικρινέστατον αἴσθημα εὐγνωμοσύνης ἀπευθύνομεν πρὸς τὴν Ὑμετέραν ἐξοχότητα, ἀκάματον ἐργάτην Πανελληνίου προόδου, ὅπερ αἴσθημα ἀσθενῶς διερμηνεύοντες εὐχόμεθα ἐπὶ ἐπετείῳ ὀνομαστικῆς ὑμῶν ἑορτῆς εὐδαίμονα καὶ μακρὸν βίον ἀντάξιον τοῦ συντελεσθέντος ὑφ᾿ ὑμῶν ἔργου καὶ τοῦ παγιωθέντος μεγαλείου τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους, οὗτινος λογιζόμεθα πάντες ὑπήκοοι, διότι ἀπετελέσαμεν ἀναπόσπαστον μέρος αὐτῆς.
Ὁ Δήμαρχος Βερροίας
Χαλὴλ Ἀλῆ Βέης
Τὸ Δημοτικὸν Συμβούλιον
Θωμ. Τσιράκογλους, Ἰω. Καμπίτογλους,
Χατζῆ Ἐμέτ, Σαρπανδὶ Μουσταφᾶς Δοργαμάτση» [13]
4.- Ο Δήμαρχος, ο Διοικητικός Επίτροπος και η (αμνήμων) πόλη…
Σκιαγραφία του Δημάρχου Χαλήλ Αλή βέη και των (αγαστών) σχέσεών του με τον Διοικητικό Επίτροπο Δ. Σωτηρίου, -αλλά και εικόνες της νεοαπελευθερωθείσας Βέροιας- αποτυπώνει, μια τριετία αργότερα, ο «ἀνὰ τὴν Δυτικὴν Μακεδονίαν» περιοδεύων έκτακτος απεσταλμένος της εφημερίδας «Τὸ Φῶς» Ν. Γ. Μπενάκης:
«Βέρροια, Σεπτέμβριος (Τοῦ ἀπεσταλμένου συντάκτου μας).- Ὅταν ἔφθασα εἰς τὴν Βέρροιαν ἀνέπνευσα. […]
Ἡ εἰς δεκάλεπτον χρονικὸν διάστημα ἁμαξιτὴ ὁδὸς ἀπὸ τοῦ σιδηροδρομικοῦ σταθμοῦ μέχρι τῆς πόλεως Βερροίας μοὶ ἀνέμνησε μὲ τὴν καλὴν στρῶσιν της, τὴν δενδροστοιχίαν της τὴν πυκνόφυτον, μὲ τὰς πέριξ πρασινιζούσας ἐκτάσεις, μίαν ὁδὸν τῆς Κηφισσιᾶς, μίαν ὁδὸν τῆς Δεκελείας. Ἀναπνέουν ἀληθῶς ἀπὸ τὸ φύσημα τῶν δένδρων καὶ ἀναγαλλιάζουν οἱ ὀφθαλμοί μου εἰς τὴν πρασινάδα, […]
Ὅσον προχωρῶ ἀνὰ τὴν πόλιν τόσον καὶ ἐνθουσιάζομαι. […] Πλάτανοι ἀπ᾿ ἐδῶ, γηραιοί, σύσκιοι, σκιάζοντες, δροσίζοντες τοὺς καταφεύγοντας ὑπ᾿ αὐτοὺς καὶ ἄλλοι νεαροὶ πλάτανοι ἕτοιμοι μὲ τὰ πλατανόφυλλά των νὰ διαδεχθῶσιν τοὺς προκατόχους των εἰς τὸ ἔργον τῆς ἀναψυχῆς καὶ τῆς ὑγείας. Πλατεῖα πολὺ καλή. Ἡ πόλις κοσμοβριθής. Κτίρια καὶ δημόσια καὶ ἰδιωτικὰ εὐπρόσωπα. Ἡ καθαριότης ἀνὰ τὰς ὁδούς, διότι εἰς τὰς οἰκίας ἀπαγορεύεται ἡ εἴσοδος αὐστηρῶς, - καλλιτέρα πολλῶν ἄλλων κεντρικῶν πόλεων. Ξενοδοχεῖα ὕπνου, ἀρκετὰ καλά, εὐχάριστα, ὅπως ἡ “Μητρόπολις” τοῦ κ. Πάσχου.
Τὰ πάντα ἐν τάξει ἐνταῦθα. Ὁ φωτισμὸς τὴν νύκτα ὄχι βεβαίως ἄπλετος, ἀλλ᾿ ἀρκετός, νὰ δύναταί τις νὰ μεταβῇ καὶ εἰς τὴν πλέον ἀπόκεντρον συνοικίαν.
Ἆρά γε, ἐκτὸς τῆς φυσικῆς εὐδαιμονίας της καὶ τῆς ὡραίας πέριξ της θέας ἡ Βέρροια ἀπέκτησεν ὅλα τὰ ἄλλα προτερήματά της ἀπὸ τοὺς ἄρχοντας αὐτῆς τῆς σήμερον ἢ συνέτειναν πρὸς τοῦτο καὶ ἄλλοι, οἱ ὁποῖοι ἔφερον τὸ σπέρμα τῆς προόδου ἀπὸ τὴν παλαιὰν Ἑλλάδα;
Τοῦτο δύναται νὰ ἐξετασθῇ εἰς ὀλίγας γραμμάς. Δὲν εἶνε ἀνάγκη νὰ μακρυγορήσωμεν. Δήμαρχος τῆς Βερροίας εἶνε ὀθωμανός, ὁ Χαλὴλ Ἀλῆ βέης. Καὶ δικαίως τοῦτο, λόγῳ πληθυσμοῦ, […] εἶναι ἄποικοι ὀθωμανοὶ ἀπὸ τὸ Λάλα τῆς Ἠλείας, ἀπὸ τὴν ἐποχὴν τῆς Ἑλληνικῆς Παλιγγενεσίας. […]
Ὁ Δήμαρχος λοιπὸν Χαλὴλ Ἀλῆς βέης ἦτο, εἶνε καὶ θὰ εἶνε ὀθωμανός. Ἡ πλειονοψηφία τῶν ἐκλογέων εἶνε ὀθωμανική. Ἀλλὰ τοῦ νὰ εἶνε ὀθωμανὸς ἀποδεικνύεται καλλίτερος[14] πολλῶν Ἑλλήνων Δημάρχων. Ἔχει θέλησιν νὰ κάμῃ ὅ,τι εἰμπορεῖ καλόν, φθάνει μόνον νὰ τοῦ τῷ ὑποδείξητε. Μοὶ εἶπον μάλιστα ὅτι ἡ καλωσύνη του ἔφθανεν εἰς ἓν εἶδος ἀντεθνικοῦ ἀλτρουϊσμοῦ. Δηλαδὴ ὅταν εἰς κάθε ἐθνικὴν ἑορτὴν ἑπανηγύριζον οἱ ἐνταῦθα Ἕλληνες καὶ φθάνοντες κάτωθεν τοῦ Δημαρχείου ἐφώναζον:
–Καὶ στὴν Πόλι, καὶ στὴν Πόλι, κύριε Δήμαρχε!
ὁ Χαλὴλ Ἀλῆς βέης χαμογελῶν ἐφώναζε καὶ αὐτός:
–Καὶ στὴν Πόλι, καὶ στὴν Πόλι!
Λέγεται ὅτι τώρα ρυμουλκεῖται ἀπὸ τοὺς Δημοτικοὺς συμβούλους καὶ τὸν γραμματέα του. Ἕτσι λέγουν τινές• ἴσως νὰ εἶνε ἀντίθετοί του, ἴσως νὰ εἶνε οἱ σκοποῦντες νὰ διαδεχθῶσιν αὐτὸν εἰς τὸ ἀξίωμά του.
Ἀλλ᾿ ἐγὼ ὀφείλω νὰ γράψω τὴν ἀλήθειαν ὅτι ὅταν ἦτο ἐδῶ πρῶτος ἐλθὼν ὑποδιοικητὴς μετὰ τὴν κατάληψιν τῆς Μακεδονίας, ὁ κ. Σωτηρίου, εἷς ὑπάλληλος διοικητικὸς τῆς Παλαιᾶς Ἑλλάδος δράσεως καὶ θελήσεως, διατελέσας πρῶτος γραμματεὺς τῆς Νομαρχίας Ἀχαΐας καὶ Ἤλιδος καὶ ἤδη πρῶτος γραμματεὺς τῆς νομαρχίας Ἀττικῆς καὶ Βοιωτίας, αὐτὸς ὁ τότε πρῶτος ὑποδιοικητής, ὁ γνωρίζων καλῶς τὸν προορισμόν του, ὁ σεμνοπρεπὴς καὶ καταδεκτικώτατος, ὁ σωστὸς Ἕλλην ἀνώτερος ὑπάλληλος κατώρθωσε κατὰ τὸ χρονικὸν διάστημα, κατὰ τὸ ὁποῖον διῴκησε τὴν περιφέρειαν Βερροίας νὰ πράξῃ ὅ,τι καλόν, ὅ,τι προοδευτικὸν δι᾿ αὐτήν. Ὁ Δήμαρχος Χαλὴλ Ἀλῆς Βέης εἰργάσθη τότε ὑπὲρ τῆς πόλεως τῇ ὑποδείξει – δὲν θέλω νὰ εἴπω ἐπιβολῇ τοῦ ὑποδιοικητοῦ κ. Σωτηρίου – καὶ ἡ πόλις ἀπέκτησε καθαριότητα καὶ εἶδε φωτισμὸν τὴν νύκτα.
Οἱ Βερροιῶται δὲν θὰ λησμονήσουν ποτὲ τὴν δρᾶσιν τοῦ πρώτου ὑποδιοικητοῦ των, τοῦ κ. Σωτηρίου καὶ ἀναμιμνήσκονται αὐτοῦ μετ᾿ εὐγνωμοσύνης.
Ἡ Βέρροια ὅμως ἔχει ἀνάγκην καὶ ἄλλων καλλωπιστικῶν ἔργων. […]
Εἰς τοῦτο δὲ πρέπει νὰ ἐργασθῇ ἡ δημοτικὴ ἀρχὴ καὶ νὰ συμπράξουν οἱ παρὰ τῇ Δημοτικῇ ἕδρᾳ ἄρχοντες τοῦ Δήμου. Κάθε ἡμέρα παρερχομένη ἄνευ ἑνὸς βήματος πρὸς τὴν πρόοδον, συντελεῖ εἰς τὴν ἐκκόλαψιν καὶ τὴν φθίσιν καὶ τὸν μαρασμὸν μιᾶς πόλεως, ὅπως εἰς τὸν ἄνθρωπον.
Τὰ εἰσοδήματα τοῦ δήμου Βερροίας εἶνε ἀρκετὰ ὥστε νὰ μὴ παρορᾶται, νὰ μὴ παραμελῆται πᾶσα σκέψις καὶ ἀπόφασις βαίνουσα πρὸς τὸ καλόν, πρὸς τὴν πρόοδον. Ἂς μὴ ὀρροδείσουν λοιπὸν οἱ ἁρμόδιοι, εἴτε ὑποδιοικηταὶ τιτλοφοροῦνται οὗτοι, εἴτε ἀνθυποδιοικηταί, εἴτε Δήμαρχοι, εἴτε ὑποδήμαρχοι, εἴτε δημοτικοὶ σύμβουλοι. […].
Ν. Γ. Μπενάκης» [15]
5.- Δημαρχιακές μεταβολές και διαχρονικές ψευδαισθήσεις.
Για να μην αιωρούνται στρεβλές εντυπώσεις, και για να μην άδονται και θρυλούνται και αναμεταδίδονται εσφαλμένες πληροφορίες, ας υπογραμμιστεί πως η, υπό το Ελληνικό Κράτος, πρώτη δημαρχιακή θητεία (1912-1916) του Χαλήλ Αλή βέη δεν ήταν προϊόν εκλογικής διαδικασίας (που δεν μπορούσε, άλλωστε, να διεξαχθεί, μεσούντος του βαλκανικού πολέμου), αλλά απότοκος διορισμού του από την ελληνική Διοίκηση.
Η οποία (ελληνική Διοίκηση) όταν μετεξελίχθηκε στο προσωρινό «Κράτος της Θεσσαλονίκης» απέλυσε τους «αυτοδιοικητικούς», που είλκαν την νομιμοποίησή τους από το προηγούμενο καθεστώς…
«Τὸ Ἐθνικὸν Κίνημα εἰς τὴν Βέρροιαν
Ἐπαύθη καὶ ὁ Δήμαρχος
Μᾶς γράφουν ἐκ Βερροίας ὅτι ἡ ἐκεῖ ἐπιτροπὴ τῆς Ἐθνικῆς Ἀμύνης ἔπαυσε τὸν Δήμαρχον Χαλὴλ βέη, ὡς μὴ ἐμπνέοντα οὐδεμίαν ἐμπιστοσύνην. Εἰς τὴν θέσιν τοῦ Δημάρχου διωρίσθη ὁ κ. Ἀντ. Σμυρλῆς, ἰατρός. Ἐπίσης ἀντεκατεστάθησαν μερικοὶ Δημοτικοὶ Σύμβουλοι, ὡς ἀντιδρῶντες εἰς τὸ ἐθνικὸν κίνημα. Ἡ στρατολογία ἐν τῇ ἐπαρχία Βερροίας βαίνει κανονικῶς. Προσέρχονται προθύμως καὶ οἱ Τοῦρκοι, ἐξ ὧν ἄλλοι μένουν ὑπὸ τὰ ὅπλα, ἄλλοι δὲ ἀπαλλάσσονται τῆς στρατιωτικῆς ὑπηρεσίας πληρώνοντες ὡρισμένον ποσόν. […]»[16]
…για να την μιμηθεί, - μετά από μια ενδο-βενιζελική «αλλαγή φρουράς»
«Διὰ Βασ. Διατάγματος Δήμαρχος Βερροίας διωρίσθη ὁ ἰατρὸς κ. Νικ.{όλαος} Ἀντωνιάδης, ἀντὶ τοῦ κ. Ἀ. Σμυρλῆ, ἀπολυθέντος»[17] -
η αναδειχθείσα από τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 Κυβέρνηση (της αντιβενιζελικής παράταξης), η οποία επανέφερε τους «καταλυθέντες»…
«Δήμαρχοι καὶ Πρόεδροι
Κατ᾿ ἀπόφασιν τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου θὰ ἐπανέλθουν εἰς τὰς θέσεις των οἱ καταλυθέντες Δήμαρχοι καὶ πρόεδροι κοινοτήτων.» [18]
«Νέοι Δήμαρχοι
Δήμαρχος Βοδενῶν διῳρίσθη ὁ Δ. Φράγγος, ἀντὶ τοῦ Γ. Πέτσιου, ἀπολυθέντος, καὶ Βερροίας ὁ Χαλὴλ Ἀλῆ ἀντὶ τοῦ Ν. Ἀντωνιάδου.» [19]
…μεριμνώντας και για τα απολεσθέντα έξοδα παραστάσεώς τους, των ετών που τελούσαν «εν απολύσει», καθώς, με τον ν. 2575/1921, αναγνώρισε[20] πως «οἱ Δήμαρχοι καὶ Πρόεδροι Κοινοτικῶν Συμβουλίων οἱ παρανόμως ἐκδιωχθέντες τῶν θέσεών των […] δικαιοῦνται εἰς ἀποζημίωσιν διὰ τὸν μέχρι τῆς ἐπαναφορᾶς εἰς τὴν θέσιν των χρόνον […]» (άρθρο 1), προσθέτοντας πως «τὴν πρὸς πληρωμὴν της τοιαύτης ἀποζημιώσεως ὑποχρέωσιν ὑπέχουσιν οἱ οἰκεῖοι Δῆμοι καὶ Κοινότητες» (άρθρο 3).
Συνεπώς, ούτε και η δεύτερη θητεία του Χαλήλ Αλή βέη προέκυψε από τις κάλπες, όπως λανθασμένα, ορισμένες φορές, αναφέρεται (και αναπαράγεται) ως «παράδειγμα» μιας υπεράνω θρησκευτικών διακρίσεων έκφρασης του (τότε) τοπικού εκλογικού σώματος. Είχε, όμως, και η δεύτερη θητεία την ίδια κατάληξη με την πρώτη: η, μετά τον όλεθρο της Μικρασιατικής Καταστροφής, επελθούσα, με την Επανάσταση της 11ης Σεπτεμβρίου 1922 (Κίνημα Πλαστήρα-Γονατά-Φωκά), κυβερνητική μεταβολή σήμανε, μεταξύ πολλών άλλων, και την απόλυση των «επαναφερθέντων» Δημάρχων και τον διορισμό των διαδόχων τους…
«Διορισμὸς Δημάρχου Θεσ/νίκης
Δι᾿ ἀποφάσεως τοῦ ὑπουργοῦ τῶν Ἐσωτερικῶν, κοινοποιηθείσης τηλεγραφικῶς πρὸς τὴν Γεν. Διοίκησιν, δήμαρχος Θεσσαλονίκης ὁρίζεται ὁ ἐκ τῶν δημοτικῶν συμβούλων κ. Πέτρος Συνδίκας, Βερροίας δὲ ὁ κ. Βασίλειος Γούναρης.» [21]
Η σύντομη (επτάμηνη[22]) θητεία του ιατρού[23] Β. Γούναρη στο δημαρχιακό αξίωμα έληξε (εν μέσω έντονων δημόσιων αντιπαραθέσεων μεταξύ αποχρώσεων της παράταξης των Φιλελευθέρων, της «Μακεδονικής Νεολαίας», και συλλογικών φορέων, προσφυγικών και επαγγελματικών, της τοπικής κοινωνίας) με την αντικατάστασή του από τον βενιζελικό δικηγόρο Ιωάννη Μάρκου[24], ο οποίος παρέμεινε, ως διορισμένος, στον δημαρχιακό θώκο, μέχρις ότου, στις δημοτικές εκλογές της 25-10-1925 (τις πρώτες αυτοδιοικητικές εκλογές στις Νέες Χώρες), ανεδείχθη πρώτος αιρετός Δήμαρχος της Βέροιας[25].-
---------------------------------------
[1] β.δ. της 03-09-1912 «Περὶ ὁρισμοῦ ἡμέρας κλπ. ἐνεργείας ἐκλογῶν τῶν Δημοτικῶν καὶ Κοινοτικῶν ἀρχῶν» (ΦΕΚ Α΄ 266/03-09-1912), «… ὁρίζομεν ἡμέραν ἐνεργείας ἐκλογῶν τῶν … Δημοτικῶν καὶ Κοινοτικῶν Ἀρχῶν τὴν 4ην Νοεμβρίου ἐνεστῶτος ἔτους, ἡμέραν Κυριακήν …»
[2] ν. ‚ΔΡΙΖ′(4117)/16-10-1912 «Περὶ ἀναβολῆς τῶν ἐκλογῶν τῶν δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν» (ΦΕΚ Α΄ 338/01-11-1912), άρθρο 1 «Αἱ δυνάμει τοῦ ‚ΔΝΖ′(ὑπ᾿ ἀριθ. 4057) νόμου τῆς 10 Φεβρουαρίου 1912 “περὶ συστάσεως δήμων καὶ κοινοτήτων” καὶ τοῦ ἀπὸ 3 Σεπτεμβρίου ἐ.ἔ. Β. Διατάγματος ὁρισθεῖσαι διὰ τὴν 4 Νοεμβρίου 1912 ἐκλογαὶ τῶν δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν, ἀναβάλλονται», άρθρο 2 «Ἡ ἡμέρα τῶν ἐνεργηθησομένων ἐκλογῶν τῶν δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν, … ὁρισθήσεται διὰ Β. Διατάγματος ἐκδιδομένου τῇ προτάσει τοῦ ἐπὶ τῶν Ἐσωτερικῶν Ὑπουργοῦ, εὐθὺς ὡς ἐκδοθῇ καὶ δημοσιευθῇ τὸ Β. Διάταγμα περὶ παύσεως τῆς ἐπιστρατεύσεως τοῦ κατά ξηρὰν καὶ θάλασσαν στρατοῦ», άρθρο 5 «Ἡ ὑπηρεσία τῶν νῦν ὑφισταμένων δημοτικῶν ἀρχῶν παρατείνεται μέχρι τῆς ἐγκαταστάσεως τῶν ἐκλεχθησομένων νέων δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν.»
[3] ν. ‚ΔΡΛΔ′(4134)/28-02-1913 «Περὶ διοικήσεως τῶν στρατιωτικῶς κατεχομένων χωρῶν» (ΦΕΚ Α΄ 41/02-03-1913), άρθρο 1 «Ἡ πολιτικὴ διοίκησις τῶν ὑπὸ τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ καὶ Στόλου καταληφθεισῶν καὶ στρατιωτικῶς ὑπὸ τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους κατεχομένων χωρῶν ἐνεργεῖται ὑπὸ τῆς Κυβερνήσεως εἴτε δι᾿ ἀντιπροσώπου ἐκ τῶν μελῶν αὐτῆς…εἴτε δι᾿ ἄλλου ἐντολοδόχου φέροντος τὸν τίτλον Γενικοῦ Διοικητοῦ…»,
[4] ν. ‚ΔΡΛΔ′(4134)/28-02-1913, άρθρο 3 «Οἱ ὑπὸ τοῦ προκατόχου Κράτους κατεστημένοι ὑπάλληλοι, οἱ θέλοντες νὰ ἐξακολουθήσωσι παρέχοντες τὰς ὑπηρεσίας αὐτῶν καὶ κρινόμενοι διατηρητέοι ὑπὸ τοῦ Διοικητοῦ δύνανται νὰ παραμείνωσιν εἰς τὰς θέσεις των, δύνανται δὲ νὰ ὑποχρεωθῶσιν εἰς ἔνορκον βεβαίωσιν περὶ εὐσυνειδήτου ἐκπληρώσεως τῶν καθηκόντων αὐτῶν ὑπὸ τὴν νέαν Κυβέρνησιν. Πρωτίστως δέον νὰ διατηρῶνται καὶ νὰ μὴ ἀντικαθίστανται μηδὲ παύωνται ἐν γένει ἄνευ ἀνάγκης, τῇ κρίσει τοῦ Διοικητοῦ πάντοτε ἀποκειμένης, αἱ τοπικαί, δημοτικαὶ καὶ κοινοτικαὶ ἀρχαί.»
[5] β.δ. της 31-10-1912 (ΦΕΚ Α΄ 337/31-10-1912).
[6] «Ἐμπρός», 18-11-1912.
[7] β.δ. της 18-12-1913 «Περὶ ὁρισμοῦ ἡμέρας πρὸς ἐνέργειαν ἐκλογῶν τῶν δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν» (ΦΕΚ Α΄ 263/23-12-1913), «… ὁρίζομεν ἡμέραν ἐνεργείας τῶν κατὰ τὸν μνημονευθέντα νόμον {= ν. ‚ΔΝΖ′} δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν {= των Δήμων και Κοινοτήτων των δέκα και εξ νομών του Κράτους} τὴν 9ην Φεβρουαρίου 1914 …»
[8] π.χ.: «Σκρίπ», 10-02-1914, πρωτοσέλιδο άρθρο «Ἡ χθεσινὴ δημοτικὴ ἐκλογή», με φωτογραφία του Εμμανουήλ Μπενάκη και υπότιτλο «Ὁ διὰ καταπληκτικῆς πλειονοψηφίας ἀναδεικνυόμενος νέος Δήμαρχος τῆς πρωτευούσης»• «Ἐμπρός», 10-02-1914, πρωτοσέλιδο άρθρο «Ἡ χθεσινὴ ἐκλογὴ τῶν Δημάρχων», με φωτογραφία του Εμμανουήλ Μπενάκη και υπότιτλο «Ὁ φερόμενος ὡς βέβαιος ἐκ τῶν μέχρι τοῦδε ἀποτελεσμάτων Δήμαρχος Αθηναίων κ. Ἐμμ. Μπενάκης».
[9] ήδη από τα τέλη του 1913 είχε παραταθεί, για αόριστο διάστημα, η ισχύς των διατάξεων «περὶ διοικήσεως τῶν στρατιωτικῶς κατεχομένων χωρῶν», μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονταν και η διατήρηση (και μη αντικατάσταση και μη παύση) των δημοτικών και κοινοτικών αρχών, όπως αυτές υπήρχαν κατά την στιγμή της απελευθέρωσης των οικείων Δήμων και Κοινοτήτων: ν. 80/16-11-1913 «Περὶ τροποποιήσεως τοῦ ‚ΔΡΛΔ′ νόμου» (ΦΕΚ Α΄ 235/21-11-1913), άρθρο 2 «Ὀ νόμος ‚ΔΡΛΔ′ (ὑπ᾿ ἀριθ. 4134) της 28 Φεβρουαρίου 1913 “Περὶ διοικήσεως τῶν στρατιωτικῶς κατεχομένων χωρῶν” ἐξακολουθεῖ παραμένων ἐν ἰσχύϊ μέχρι τῆς ὁριστικῆς ρυθμίσεως τῆς διοικήσεως ἐν γένει τῶν προσαρτωμένων χωρῶν.»
[10] όπως η έλλειψη δημοτολογίων, που, ειδικά για τις βουλευτικές εκλογές, επιχείρησε να θεραπεύσει ο ν. 258/29-04-1914 «Περὶ ἐπεκτάσεως τοῦ περὶ ἐκλογῆς βουλευτῶν νόμου εἰς τὰς νέας χώρας» (ΦΕΚ Α΄ 122/03-05-1914), άρθρο 2 «Ὅπου κατὰ τοὺς ἀνωτέρω {= εκλογικούς} νόμους ἀπαιτεῖται ἡ ἰδιότης τοῦ δημότου, διὰ τὰς νέας χώρας ἀρκεῖ ἡ ἰδιότης τοῦ κατοίκου.»
[11] Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ! (1834-1912), κοιμηθείς την 13η Νοεμβρίου 1912.
[12] «Ἐμπρός», (συνδυασμός των) 20 & 28-11-1912.
[13] «Ἐμπρός», 16-12-1912.
[14] Διαφορετική εικόνα του πρώτου (διορισμένου, διατηρηθέντος, επαναφερθέντος και δις απολυθέντος) Δημάρχου Χαλήλ Αλή βέη ιχνογραφούν μεταγενέστερες επιστολές, ανταλλαγείσες, δια του τύπου, μεταξύ του, εκ των διαδόχων του, Βασιλείου Γούναρη και του Παραρτήματος Βεροίας της “Μακεδονικής Νεολαίας”: ο Β. Γούναρης, απαντώντας σε προγενέστερο δημοσίευμα της “Μακεδονικής Νεολαίας”, αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στο «ἁμαρτωλὸν ζήτημα τοῦ ἠλεκτροφωτισμοῦ Βερροίας, τὸ ὁποίον ἐκληρονομήσαμεν ἀπὸ τὸν [….] ἐξ ὀφφικίου Δήμαρχον Χαλὴλ Βέην […] τὸν λαβόντα ἐπὶ πλέον ἀποζημίωσιν ἐκ δέκα ἓξ καὶ ἠμισείας χιλιάδων δραχμῶν, κατόπιν ἐγκρίσεως τοῦ τότε Δημοτικοῦ Συμβουλίου […]» [«Ταχυδρόμος Βορείου Ἑλλάδος», 04-08-1923]• ενώ η “Μακεδονική Νεολαία”, στην ανταπάντησή της, καταλογίζει στον Χαλήλ Αλή βέη «ανεπάρκεια και κλασική ανικανότητα» και υπογραμμίζει: «τὸν Χαλὴλ Βέην δὲν ἐφέραμεν Δήμαρχον ἡμεῖς {αλλ’} εἶνε κληροδότημα τῆς Τουρκοκρατίας καὶ τοῦ Βενιζέλου, ὅστις ἐπὶ τετραετίαν τὸν διετήρησεν εἰς τὸ ἀξίωμά του […] τὸ δὲ τμῆμα Νεολαίας Βερροίας, διὰ δύο ἐγγράφων ἀπὸ 24 Μαρτίου 1922 καὶ 15 Ἀπριλίου 1922 ἔγραψε πρὸς τὴν Γεν. Διοίκησιν ὅπως εἰς τὸν Δήμαρχον Βερροίας μὴ ἀναγνωρισθῇ ἡ ἀποζημίωσις τῶν 16.500 δρ. ἣν ἐζήτει δυνάμει σχετικοῦ νόμου, βενιζελικῆς καὶ αὐτοῦ ἐφευρέσεως, ὅτι δὲν δικαιοῦται ἀποζημιώσεως διότι δὲν ἐπαύθη ἀλλ᾿ ἀντεκαταστάθη λόγῳ ἀνεπαρκείας καὶ κλασικῆς ἀνικανότητος καὶ ὡς πάσχων ἐκ χρονίων ῥευματισμῶν […]» [«Ταχυδρόμος Βορείου Ἑλλάδος», 20-08-1923].
[15] «Τὸ Φῶς», 09-09-1915.
[16] «Μακεδονία», 16-09-1916.
[17] «Νέα Αλήθεια», 07-03-1918.
[18] «Μακεδονία», 10-11-1920.
[19] «Μακεδονία», 27-11-1920.
[20] ν. 2575/26-04-1921 «Περὶ ἀποζημιώσεως τῶν δημάρχων καὶ προέδρων κοινοτικῶν συμβουλίων» (ΦΕΚ Α΄ 69/27-04-1921), και ο συμπληρωματικός του ν. 2692/10-08-1921 «Περὶ ἐπεκτάσεως εἰς τὰς νέας χώρας τῆς ἰσχύος τοῦ νόμου 2575 “Περὶ ἀποζημιώσεως τῶν δημάρχων καὶ προέδρων κοινοτικῶν συμβουλίων”» (ΦΕΚ Α΄ 148/20-08-1921), υπογραφείς από τον Βασιλέα Κωνσταντίνο «ἐν Δορυλαίῳ» (= στο Εσκίσεχιρ της Μικρασίας!)• τα «απολεσθέντα» - και αποδοθέντα, με αποφάσεις των οικείων Δημοτικών Συμβουλίων - έξοδα παραστάσεως των (απολυθέντων το 1916 και επαναφερθέντων το 1920) Δημάρχων, για το διάστημα της «αργίας» τους, ανέρχονταν (σε μια εποχή κατά την οποία η «τιμὴ ἑκάστου φύλλου» μιας εφημερίδας ήταν 20 -είκοσι- λεπτά της δραχμής), για μεν τον Χαλήλ Αλή βέη, Δήμαρχο της Βέροιας, στο ύψος των 16.500 δραχμών (σχετ. η ανωτέρω σημείωση 14), για δε τον Οσμάν Σαΐτ Ιμπραήμ Χακή βέη, Δήμαρχο της Θεσσαλονίκης, στο ύψος των 98.665 δραχμών [:«Τὸ Δημοτικὸν Συμβούλιον {Θεσσαλονίκης} ἐψήφισε τὸ ποσὸν τῶν 100.000 δραχμῶν πρὸς ἀποζημίωσιν τοῦ κ. Ὀσμὰν Σαῒτ βέη διὰ τὰ ἔτη τῆς ἀπομακρύνσεώς του ἐκ τοῦ ἀξιώματος. Τὸ σχετικὸν πρακτικὸν πρόκειται νὰ ὑποβληθῇ τώρα εἰς τὴν Νομαρχίαν πρὸς ἔγκρισιν, ἵνα γίνη ἐκτελεστὴ ἡ ἀπόφασις.», «Νέα Ἀλήθεια», 19-10-1921• «Ἀπόφασις Νομαρχίας Θεσσαλονίκης 13027/1921 - Ἐγκρίνομεν τὴν πληρωμήν τῷ Δημάρχω Θεσσαλονίκης διὰ τὸ ἀπὸ 1ης Σεπτεμβρίου 1916 μέχρι 1ης Νοεμβρίου 1920 χρονικὸν διάστημα πρὸς 24.000 δρ. ἐτησίως ἤτοι ἐν ὅλῳ δρ. 98.665 […] καὶ ἐντελλόμεθα τὴν εἰς τὸ Δημ. Σλιον κοινοποίησιν τῆς παρούσης.», «Νέα Ἀλήθεια», 29-10-1921.]
[21] «Νέα Ἀλήθεια, 10-12-1922, - «Μακεδονία», 10-12-1922.
[22] επιστολή -πλήρης αγανακτήσεως- του Β. Γούναρη: «τὸ Γραφεῖον τῆς Μακεδονικῆς Νεολαίας διὰ δημοσιεύματός του μὲ κατηγορεῖ ὅτι οὐδὲν κατὰ τὸ ἑπτάμηνον διάστημα τῆς Δημαρχίας μου ὑπὲρ τοῦ Δήμου ἐνήργησα […]», «Ταχυδρόμος Βορείου Ελλάδος», 04-08-1923.
[23] του τρίτου, κατά σειρά ιατρού-(διορισμένου) Δημάρχου, μετά τον Αντώνιο Σμυρλή και τον Νικόλαο Αντωνιάδη.
[24] Υποψήφιος βουλευτής Νομού Θεσσαλονίκης (όπου ανήκε τότε η Ημαθία) με τον συνδυασμό των Ανεξαρτήτων-Λαϊκών, στις εκλογές της 31-05-1915· έλαβε 24.078 ψ., χωρίς να εκλεγεί· όπως επίσης δεν εξελέγη και ο έτερος εκ Βεροίας (και από πολλών ετών εγκατεστημένος στην Σμύρνη) υποψήφιος του ίδιου συνδυασμού Βλάσιος Χατζή Θωμά Βαλάσης (Βεροιεύς την καταγωγή, απόφοιτος του Σχολαρχείου Βεροίας, φιλόλογος και διδάκτωρ (1886) της νομικής, δημοσιογράφος, δικηγόρος Σμύρνης και έφορος της εκεί «Ευαγγελικής Σχολής»), που έλαβε 23.226 ψ.· στις εκλογές αυτές (31-05-1915) εξελέγη ο πρώτος βουλευτής της Βέροιας Αναστάσιος Σιορμανωλάκης (39.032 ψ., με τον «κυβερνητικό» συνδυασμό)· «Νέα Ἀλήθεια», 15-02-1915 και 08-06-1915. Ο Ι. Μάρκου ήταν υποψήφιος βουλευτής Θεσσαλονίκης (-Βεροίας) με τον συνδυασμό των Φιλελευθέρων, και στις εκλογές της 01-11-1920· έλαβε 14.335 ψ. και κατετάγη 17ος μεταξύ των 25 υποψηφίων του συνδυασμού του (ο έτερος εκ Βεροίας υποψήφιος του ιδίου συνδυασμού Γρηγόριος Ρακτιβάν, έμπορος, κατέλαβε την 19η θέση με 14.297 ψ.)· «Μακεδονία», 08-11-1920.
[25] επικρατήσας, με 708 ψ., των: Δημητρίου Νικολαΐδη (294 ψ.), Γεωργίου Παπατζήκου (189 ψ.), Νικολάου Χατζηνικολάκη (171 ψ.), Αναστασίου Λεονάρδου (153 ψ.) και Ιωάννη Καζαμπάκα (79 ψ.).-
