Του Απόστολου Ιωσηφίδη
«τρία γάρ ἐστι τὰ μέγιστα ἃ διαφυλάττει καὶ διασῴζει
τὴν δημοκρατίαν καὶ τὴν τῆς πόλεως εὐδαιμονίαν,
πρῶτον μὲν ἡ τῶν νόμων τάξις,
δεύτερον δ᾽ ἡ τῶν δικαστῶν ψῆφος,
τρίτον δ᾽ ἡ τούτοις τἀδικήματα παραδιδοῦσα κρίσις»[*]
Σχεδόν ταυτόχρονα με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, και ενώ ο πρώτος βαλκανικός πόλεμος βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, ένα διάταγμα 1 (υπογεγραμμένο από τον εγκατασταθέντα στην Μακεδονική Πρωτεύουσα βασιλιά Γεώργιο Α!) ανέθετε στον Υπουργό Δικαιοσύνης Κωνσταντίνο Ρακτιβάν να «κανονίσῃ», «ὡς ἀντιπρόσωπος τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως» {= Γενικός Διοικητής}, «τὰ τῆς προσωρινῆς διοικήσεως τῶν καταληφθεισῶν χωρῶν»• να θεμελιώσει, δηλαδή, το Ελληνικό Κράτος σε εδάφη που επί 5 (πέντε) αιώνες τελούσαν υπό οθωμανική κατοχή.
Πρώτο -και στερεότερο- θεμέλιο, για τον αφιερωμένο στην διακονία της Θέμιδας, Κ. Ρακτιβάν, η Δικαιοσύνη: με ασύλληπτη ταχύτητα, και σε περιβάλλον εμπόλεμης ρευστότητας, καταστρώνει και εφαρμόζει τον δικαστικό χάρτη των περιοχών, στις οποίες -εκείνες τις πρώτες ημέρες της ανάληψης των καθηκόντων του- εκτεινόταν η χωρική αρμοδιότητά του (: σε ένα μικρό μέρος της Θεσσαλίας, και στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία).
Ιδρύονται: ένα (1) Εφετείο, στην Θεσσαλονίκη• τρία (3) Πρωτοδικεία, στην Θεσσαλονίκη, την Βέροια και την Κοζάνη 2• και ένδεκα (11) Ειρηνοδικεία, στην Θεσσαλονίκη, την Βέροια, την Κοζάνη, την Φλώρινα, την Κατερίνη, την Έδεσσα, τον Πολύγυρο, την Ελασσώνα, τα Γρεβενά, τα Σέρβια και την Καστοριά.
Η έναρξη της λειτουργίας τους φαίνεται πως έγινε από την Βέροια:
«Ἔναρξις τῶν Δικαστηρίων ἐν Βερροίᾳ
Ἰδιαίτερον τηλεγράφημα
Θεσσαλονίκη, 15 Δεκεμβρίου.- Ὁ Εἰσαγγελεὺς Βερροίας ἀναφέρει ὅτι παρισταμένων Ἑλλήνων καὶ Ὀθωμανῶν προκρίτων, ὁ Μητροπολίτης ἐτέλεσεν ἁγιασμόν ἐπὶ τῇ ἐνάρξει τῆς λειτουργίας τῶν ἐκεῖ Δικαστηρίων.» 3
«Μετὰ τὸν λόγον τοῦ Μητροπολίτου καταλήξαντος ὅτι “ἐν τῷ ἁγιασθέντι σήμερον δικαστικῷ μεγάρῳ θέλει βασιλεύσει ἰσότης, ἀλήθεια καὶ δικαιοσύνη”, ἤρξατο τὸ πταισματοδικεῖον εἰσαχθεισῶν τεσσαράκοντα ἓξ ὑποθέσεων.» 4
Τρεις μέρες αργότερα «ἐγένετο … ἡ .. ἔναρξις τῆς λειτουργίας τῶν … δικαστηρίων Θεσσαλονίκης»:…
«Ἡ ἔναρξις τῶν ἐργασιῶν τῶν Δικαστηρίων Θεσσαλονίκης
Ἡ χθεσινὴ ἐπίσημος τελετὴ
Χθὲς τὴν πρωΐαν ἐγένετο μετὰ πολλῆς λαμπρότητος ἡ ἐπίσημος ἔναρξις τῆς λειτουργίας τῶν πολιτικῶν δικαστηρίων Θεσσαλονίκης.
Εἰς τὴν τελετὴν παρευρέθησαν ἡ Α.Ὑ. ὁ πρίγκηψ Νικόλαος, ὁ κυβερνητικὸς ἀντιπρόσωπος κ. Ρακτιβάν, ὁ Νομάρχης κ. Ἀργυρόπουλος, πολλοὶ δικαστικοὶ λειτουργοί, τὸ ἀνώτερον προσωπικὸν τοῦ δικαστηρίου καὶ τῆς νομαρχίας, ἔγκριτοι δικηγόροι καὶ πολὺ πλῆθος.
Καὶ ἐν πρώτοις ἐψάλη ἁγιασμὸς ὑπὸ τῆς Α.Π. τοῦ Μητροπολίτου μας ὅστις καὶ καθηγίασε καὶ ηὐλόγησε τὴν αἴθουσαν τοῦ δικαστηρίου ἀπαγγείλας τὸν ἑξῆς λόγον: […]
Μετὰ ταῦτα ἔλαβε τὸν λόγον ὁ εἰσαγγελεὺς κ. Ἀ. Λάμπρου χαιρετίσας τὴν ἔναρξιν τῶν ἐργασιῶν τῶν δικαστηρίων: […]
Ἡ ὡραία τελετὴ ἐπεσφραγίσθη διὰ τοῦ ἑξῆς λόγου τοῦ κ. Προέδρου τῶν Πρωτοδικῶν κ. Βάου: […]
Μεθ᾿ ὃ καὶ ἀπῆλθον οἱ παριστάμενοι προηγηθέντων τῆς Α.Β.Ὑ. τοῦ πρίγκηπος Νικολάου καὶ τοῦ κ. Ρακτιβὰν ἡ δὲ συνεδρία τοῦ δικαστηρίου ἀνεβλήθη διὰ τὸ ἀπόγευμα ὁπότε ἐπρόκειτο νὰ εἰσαχθῶσι πολλαὶ ὑποθέσεις.»5
…ενώ στις αρχές του επόμενου έτους (1913) ο -ποικίλης σύνθεσης- τοπικός πληθυσμός διαπίστωνε πως η (προσωρινή) Γενική Διοίκηση είχε ήδη μεριμνήσει 6 για την (πλήρη) στελέχωση των νεοϊδρυθέντων Δικαστηρίων:
«Κατάλογος τῶν ἐν Μακεδονίᾳ Δικαστικῶν Ἀρχῶν
Ἐφετεῖον Θεσσαλονίκης […]• Πρωτοδικεῖον Θεσσαλονίκης […]• Εἰρηνοδικεῖον Θεσσαλονίκης […]•
Πρωτοδικεῖον Βερροίας:
Ἀντώνιος Δαμιανός, πρόεδρος πρωτοδικῶν• Δ. Ἀποστολάκης, εἰσαγγελεὺς πρωτοδικῶν• Π. Βασιλακόπουλος, πρωτοδίκης• Ἀν. Στρατηγόπουλος, πρωτοδίκης• Ἰω. Κόνιαρης, γραμματεὺς πρωτοδικῶν• Ν. Ζώγας, ὑπογραμματεὺς πρωτοδικῶν• Ἀ. Ἰατροῦ, ἀρχειοφύλαξ• Νασὴμ ἐφέντης, πάρεδρος• Ἰ. Δημάκης, ἑρμηνεὺς.
Εἰρηνοδικεῖον Βερροίας
Ἀνδρογιάννης Ἰγγλέσης, εἰρηνοδίκης. […]» 7
Το πνεύμα ελευθερίας και εμπιστοσύνης προς την Ελληνική Διοίκηση, που ο Γενικός Διοικητής φιλοδοξούσε να εμφυσήσει στους ασφυκτιώντες από την οθωμανοκρατία πνεύμονες του τοπικού πληθυσμού, εκπέμπει «μία θαυμασία ἐγκύκλιος», που εξαπολύει προς τις αστυνομικές αρχές της Μακεδονίας, πριν ακόμη αναλάβει επισήμως τα καθήκοντά του, ο «εἰσαγγελεὺς πρωτοδικῶν Θεσσαλονίκης» Α. Λάμπρου:
«Ἰδού ἡ Ἑλληνικὴ Διοίκησις
Μία θαυμασία ἐγκύκλιος
Ἡ ἐλευθερία τῶν πολιτῶν
Πρὸς
τοὺς Διοικητὰς
τῆς 1ης, 2ας, 3ης, 4ης Μοιραρχίας καὶ Μοιραρχίαν τοῦ Λιμένος Θεσσαλονίκης
τοὺς Διοικητὰς
τῶν Ἀστυνομικών Ὑποδιευθύνσεων Αἰκατερίνης, Βασιλικῶν, Λαγκαδᾶ, Πολυγύρου καὶ Ἁγίου Ὄρους (Καρυῶν)
Κοινοποιουμένη
πρὸς τὸ Ἀρχηγεῖον τῆς Δημοσίας Ἀσφαλείας ἐνταῦθα
καὶ πρὸς τὴν Διοίκησιν τῆς Χωροφυλακῆς καὶ Ἀνωτέραν Διεύθυνσιν τῆς Ἀστυνομίας Μακεδονίας εἰς Βέρροιαν 8.
Μετὰ τὴν ἀπελευθέρωσιν ὑπὸ τοῦ ἡμετέρου στρατοῦ τῶν ὑπὸ τὴν Τουρκίαν διατελουσῶν ἑλληνικῶν χωρῶν αἱ ἐγκατασταθεῖσαι ἤδη πολιτικαὶ Ἀρχαὶ μέγα καὶ σοβαρὸν ἀνέλαβον ἔργον, τὴν διοίκησιν τῶν χωρῶν τούτων ἐπὶ τῇ βάσει τῶν ἀρχῶν τῆς ἰσότητος καὶ τῆς δικαιοσύνης.
Ἡ τῶν πολιτῶν προσωπικὴ ἐλευθερία, τῆς ὁποίας ἰδίᾳ ἐστεροῦντο μέχρι τοῦδε οἱ ἐλευθερωθέντες ἀείποτε περιεφρουρήθη ὑπὸ τῶν νόμων τῆς ἡμετέρας πολιτείας, ὁ δὲ περιορισμὸς αὐτῆς ὑπεβλήθη εἰς πολλὰς διατυπώσεις σοβαρὰς περιεχούσας ἐγγυήσεις περὶ τῆς ἐσκεμμένης ἐνεργείας τῶν ἁρμοδίων λειτουργῶν.
Ἐμφορούμενοι καὶ ὑμεῖς νῦν ἐν τῇ προληπτική τῶν ἀδικημάτων ἐξουσίᾳ ὑμῶν καὶ ἐν τῇ ὑμετέρᾳ ἐνεργείᾳ ὡς πρὸς τὰ καθήκοντα τῆς δικαστικῆς ἀστυνομίας ὑπὸ τῶν ἀνωτέρω ἀρχῶν, πέπεισμαι, ὅτι μετὰ περισκέψεως θέλετε ἐκπληρώσει τὴν ἀνατεθεῖσαν ὑμῖν σοβαρὰν ἐντολὴν εἰς τρόπον ὥστε αἰσθητὴ μὲν νὰ παρίσταται ἡ λειτουργία τῆς ἀστυνομικῆς ἀρχῆς, ἐκ παραλλήλου ὅμως πλήρης καὶ προσωπικὴ τῶν πολιτῶν ἐλευθερία.
Πρὸς εὐόδωσιν τοῦ ἀνωτέρω σκοποῦ τὸ περιοριστικὸν μέτρον τῆς συλλήψεως θέλετε ἐφαρμόζει μετὰ πάσης φειδοῦς καὶ ἐπὶ μόνον αὐτοφώρων ἀδικημάτων, ἐπ᾿ ἐκείνων τοὐτέστι, ἅτινα ἢ εἰσὶν ἐν τῷ πράττεσθαι ἢ ἐπράχθησαν ἀρτίως. Μετὰ πρόχειρον δὲ προανάκρισιν πρὸς σύλληψιν τῶν ἀπαραιτήτων στοιχείων θέλετε ἀποστέλλει τοὺς συλλαμβανομένους μετὰ τῆς σχηματισθείσης δικογραφίας ἀμέσως πρὸς ἡμᾶς διὰ τὴν περαιτέρω ἐνέργειαν. Ἐπί τῶν λοιπῶν ἀδικημάτων ἡ ἐνέργεια ὑμῶν περιορίζεται εἰς ἁπλῆν ἀποδοχὴν τῆς μηνύσεως καὶ ἀποστολὴν αὐτῆς πρὸς ἡμᾶς.
Ὁ Εἰσαγγελεὺς
Ἀχιλλεὺς Λάμπρου»9
[*] «διότι τρία εἶναι τὰ σπουδαιότερα (στοιχεῖα), τὰ ὁποῖα διαφυλάττουν καὶ διασώζουν τὴν δημοκρατίαν καὶ τὴν εὐτυχίαν τῆς πόλεως, δηλ. πρῶτον μὲν αἱ νομικαὶ διατάξεις, δεύτερον δὲ ἡ ψῆφος τῶν δικαστῶν, καὶ τρίτον ἡ κατηγορία, ἡ ὁποία παραδίδει τοὺς ἀδικοῦντας εἰς αὐτούς»• Λυκούργος, κατά Λεωκράτους, §§ 3-4, μετάφραση Γεωργίου Ν. Παπανικολάου.
1 β.δ. της 31-10-1912 «Περὶ ἀναθέσεως εἰς τὸν ἐπὶ τῆς Δικαιοσύνης Ὑπουργὸν Κύριον Κ. Ρακτιβὰν τοῦ κανονισμοῦ τῆς προσωρινῆς διοικήσεως τῶν ὑπὸ τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ καταληφθεισῶν χωρῶν» (ΦΕΚ Α΄ 337/31-10-1912)
«Γεώργιος Α!
Βασιλεὺς τῶν Ἑλλήνων
Ἔχοντες ὑπ᾿ ὄψει τὴν ὑφισταμένην ἀνάγκην τῆς ταχίστης προσωρινῆς ὀργανώσεως τῆς διοικήσεως ἐν ταῖς ὑπὸ τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ καταληφθείσαις ἐν Μακεδονίᾳ χώραις•
Προτάσει τοῦ Ἡμετέρου Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου, ἀπεφασίσαμεν καὶ διατάσσομεν•
Ἀνατίθεται εἰς τὸν Ἡμέτερον ἐπὶ τῆς Δικαιοσύνης Ὑπουργὸν Κύριον Κ. Ρακτιβάν, ὅπως, ὡς ἀντιπρόσωπος τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως, κανονίσῃ τὰ τῆς προσωρινῆς διοικήσεως τῶν καταληφθεισῶν χωρῶν.
Ὁ Πρόεδρος τοῦ Ἡμετέρου Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου, δημοσιεύσει καὶ ἐκτελέσει τὸ διάταγμα τοῦτο.
Ἐν Θεσσαλονίκῃ τῇ 31 Ὀκτωβρίου 1912.
Γεώργιος
Τὸ Ὑπουργικὸν Συμβούλιον
Ὁ Πρόεδρος
Ἐλευθέριος Κ. Βενιζέλος
Τὰ μέλη
Λ. Ἀ. Κορομηλᾶς• Κ. Δ. Ρακτιβὰν• Ἐμμ. Ρέπουλης• Ἰ. Δ. Τσιριμῶκος• Ἀ. Ν. Διομήδης•Ἀ. Μιχαλακόπουλος• Ν. Ἀ. Στράτος»
Αντιστοίχως, η προσωρινή διεύθυνση του Υπουργείου Δικαιοσύνης ανατέθηκε στον Υπουργό Οικονομικών Αλέξανδρο Διομήδη [: β.δ. της 31-10-1912 «Περὶ προσωρινῆς ἀναθέσεως τῆς διευθύνσεως τοῦ Ὑπουργείου τῆς Δικαιοσύνης εἰς τὸν ἐπὶ τῶν Οἰκονομικῶν Ὑπουργὸν Κύριον Ἀλ. Ν. Διομήδην», ΦΕΚ Α΄ 337/31-10-1912].
2 Αν η επιλογή της Κοζάνης, ως έδρας Πρωτοδικείου, «δικαιολογείται» λόγω της (κατά πολύ μεγαλύτερης το 1912 απ’ ό,τι σήμερα) απόστασής της από την Θεσσαλονίκη, και λόγω της κεντροβαρικής της θέσης (σε σχέση με την πολυπληθέστερή της το 1912 Φλώρινα) στην Δυτική Μακεδονία, η επιλογή της (πολύ εγγύτερης στην Θεσσαλονίκη) Βέροιας, ως έδρας Πρωτοδικείου, (πρέπει να) οφείλεται τόσο στην πληθυσμιακή** υπεροχή της έναντι όλων των άλλων (πλην Θεσσαλονίκης) τότε απελευθερωθεισών πόλεων, όσο και -ίσως- στην καταγωγή του Γενικού Διοικητή…
** Πληθυσμός πόλεων-εδρών των νεοϊδρυθέντων Δικαστηρίων: Θεσσαλονίκη 157.889 κατ.• Βέροια 13.812• Κοζάνη 9.408• Φλώρινα 10.155• Κατερίνη 7.393• Έδεσσα 8.846• Πολύγυρος 2.510• Ελασσώνα 1.887• Γρεβενά 1.723• Σέρβια 2.918• Καστοριά 7.800 [: Ἀπαρίθμησις τῶν Κατοίκων τῶν Νέων Ἐπαρχιῶν τῆς Ἑλλάδος τοῦ ἔτους 1913, Ὑπουργεῖον Ἐθνικῆς Οἰκονομίας / Διεύθυνσις Στατιστικῆς, Ἐν Ἀθήναις, ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου, 1915].
3 «Ἐμπρός», 16-12-1912.
4 «Μακεδονία», 15-12-1912.
5 «Μακεδονία», 18-12-1912.
6 σε αντίθεση με μεταγενέστερες, άχρι του νυν, Ηγεσίες, που αριστεύουν μόνον στην προφορική κάλυψη κενών θέσεων (και όχι μόνον στον τομέα της Δικαιοσύνης…)
7 «Μακεδονία», 13-01-1913.
8 Τον πρώτο καιρό της απελευθέρωσης η «Διοίκησις τῆς Χωροφυλακῆς καὶ <η> Ἀνωτέρα Διεύθυνσις τῆς Ἀστυνομίας Μακεδονίας» εδρεύουν στην Βέροια…
9 «Μακεδονία», 15-12-1912.
